Tíminn - 03.04.1959, Page 7

T í 511 N N, föstudaginn 3. a;i■'iI 1959.
7.
JÓN GAUTI PÉTURSSON, GAUTLÖNDUM:
• 9
KJO
í>egar það spurðist út unr byggð-
jr landsins, rétt fyrir síðustu jól,
iaö ný ríkisstjórn væri í þann veg-
ir.n að setjast á stölana, þótti
rnönnum einsætt, að aðalverkefni
bennar, auk daglegra starfa, yrði
að leita úrlausnar á efna'hags- og
verðlagsmálum ríkisins, — þeim
málum, sem samstarf fyrrverandi
ríkisstjérnar strandaði á. Hvort
tveggja var, að öllum mátti ljóst
vera að þjóðarhagurinn þoldi
er,ga bið á framtíðarúrlausn
þeirra, og svo hitt, að forganga
siíks máls var ærið verkefni fyrir
ríkisstjórn, sem eftir ástæðum
Oilaut að líta á sig sem bráða-
þirgðastjórn, er hefði lítið jákvætt
fylgi að baki sér. En brátt kom í
Ijós, að sú hin nýja ríkisstjórn
taldi sig geta haft fleiri stór járn
i eldi í senn, því í fyrsta ávarpi
forsælisráðherrans til þjóðarinnar
boðar hann, að á alþingi því er
r.ú situr, verði lagt fram frv. um
kjördæmabreytingar, sem leiða
myndi af sér, ef fram gengi,
tvennar alþingiskosningar á þessu
ári. Aðalverkefni stjórnarinnar,
úrlausn. fjárhagsvandamálanna —
er þannig umsvií'alaust tengd einu
allra viðkvæmasta vandamáli, sem
upp getur orðið vakið með þjóð-
inni, kjördæmaskipuninni. Boðun
þess, 'hvernig áformað er að breyta
henni, er látin sitja fyrir öllum
'tillöguin um framtíðarúrlausn
f iárhagsvandans.
Svo sem við mátti búast, eftir
því. sem hér var til stofnað, hefir
árangur þessara tiltekta orðið sá,
að þjóðin er komin út í bitrar
cleilur um kjördæmaskipun lands-
ins, en áhyggjur hennar um efna-
hagsvandann eru svæfðar með
Vopnaglamri uin óskylt mál og
svo innsprautingum stjórnarinnar
í líki niðurgreiðslna og annarra
kúnstugra verðfellinga. Miðað við
hvað við getur legið, er 'hér um
fáheyrða pólitíska léttúð að ræða.
Mun það og sannasi, enda á ýms-
ar, hátt þegar komið fram, að ef
til kosninga þarf að ganga á
þessu ári, verður kjördæmamálið
alls staðar haft á oddinum í þeim
undirbúningi, en fjármálaúrlausn
irnar ósjálfrátt lenda í skuggann.
álanni verður að spyrja: Itvaða
nauðsyn rak til þess að tengja
þessi tvö mál saman? Lá þjóðinni
jafnmikið á um itrlausn þeirra
beggja?
Um svarið við fyrri spurning-
unni má reyndar lesa s'ér til af
ýmsum óvarkárnisorðum málsvara
stjórnarliðsins fyrir kjördæma-
breylingunni, m. a. þeijrra, sem
tóku þátt í útvarpsumræðum
Stúdentafélags Iteykjavíkur um
hjördæmamálið. Þó framámenn
stjórnarinnar reiknuðu sér rétti-
lega (il að óhjákvæmilegum að-
gerðum til varnar hraðvaxandi
verðbólgu yrði ekki synjað frani-
gangs af öðrum en þeim, s'em ekk
ert „varðar um þjóðarhag“, voru
þeir uggandi um að kostnaðinum
við að halda niðurgreiðslukvörn-
inni gangandi til frambúðar, yrði
ekki komið þar fyrir, sem þeim
hentaði og höfðu hugsað sér,
nema þeir gæti áður bætt liðskost
sinn á Alþingi. Það þurfti nefni-
lcga að fækka þar fulltrúum hins
raunverulega dreifbýlis, því að
kostnaðinn af niðurgreiðslunum,
og öðrum verðlagsráðstöfunum,
átti fyrst og fremst að vinna upp
með því að draga úr, eða fella
niður, fjárframlög til umbóta á
svo auðvirðilegum stöðum. Þessu
mátti helzt fram koma með þvi
að leggja niður núverandi kjör-
clæmi og steypa upp úr þeim önn-
ui slærri, þar sem auðveldara
væri að tryggja kosningu mönn-
urn, sem víst væri um að ekki
yrði með sííellt nöldur um vega-
gerðir, rafvæð^ngu og hafnarbæt-
ur o. s'. frv. her og þar um land,
og mínna með því á tilverurétt-
indi fólksins sem þar býr. Þó svo
só látið í veðri vaka, þá er það
ÆMAMÁLIÐ
refnilega ekki fyrst og fremst
jöfnuður í atkvæðatölu fulltrúa,
sem málrófsmenn kjördæmabreyt
iiiganna eru að berjast fyrir, held
ur ákvörðunarvaldið um það,
hvaða mönnum þjóðinni gefist
kostur 'á að velja til'þingsetu. í
stórum kjördæmúm gefst flokks-
stjórnunum fyrst veruleg aðstaða
íil að beita áhrifavaldi sínu í
þessu tilliti með fullum árangri,
og þess vegna er lagt kapp á að
koma slíkri skipun á. þótt leitazt
scj við að láta hið „stærðfræðilega
réttlæti" verja mest óberandi á
gunnfánum baráttuliðsins.
En hvað felst í þessu stærðfræði
lega réttlæti, og til hvers leiðir
það, sé því framfylgt út í æsar?
Vafalaust mun átt við að á hverri
fulltrúasamkomu eigi hver fram-
borin flokksstefna fulltrúatölu í
réttu hlutfalli við fyigi sitt. Rök-
rétt framhald af þessu væri það,
að atkvæðaþungi hvers fulltrúa
vigtaði nákvæmlega eftir því hve
margir hefðu kosið hann, eins
og gildir um hlutafjárumráð á
hlutaféiagsfundum. Svo langt
hefir að visu hvergi verið gengið
en fyrir hinu er margföld reynsla,
að þar sem hlutfallskosningaregl-
;:ii befir verið allsráðandi, hafa
risið upp óteljandi smáílokka|i-,
sem þetta kosningaskipulag hefir
veitt skilyrði til að ná örfáum
þingsætum — en þeir hafa síðan
gert nær ókleift að mynda starf-
hæfar eða ábyrgar ríkisstjórnir.
Atakanlegustu dæmin í þessu
efni blasa við í stjórnarfarssögu
Frakklands á s'íðustu áratugum,
sem leitt hafa til þess, svo sem
kunnugt er, að franska þjóðin var
orðin svo örþreytt á tilgangslaus-
um kosningaátökum, að hún lcaus
að láta af hendi lýðréttindi sín
að verulegu leyti, til að geta
komið nýrri festu á stjórnarfarið.
Tillögur þær, sem fram hefir
verið varpað til breytinga á kjör-
dæmaskipaninni eru í rauninni
meira en breyting, því þær krefj
ast byltingar á þeim grundvelli
sem stjórnskipulag c-kk.ar hefir
verið byggt á. Meðan um þær er
barizt eigum við um það að
velja, íslendingar, annars vegar
að elta hið stærðfræðilega kosn-
ingaréttlæti út á yztu nafir, að
dæmi Frakka og annarra ógæfu
samra þjóða, og hins vegar, að
eining og samstaða íbúanna um fé
lagsleg verkefni á tilteknum svæð
um, eins og sýslunum. ráði áfram
meginstefnu kjördæmaskipunar-
innar, en með þeim breytingum
og viðaukum, sem cðlilegt er að
komi. fram við tilfærslu fólksfjöld
ans í landinu.
Sú tilhögun að Alþingi sé setið
fulltrúum fyrir tiltölulega mörg
og smá héruð ætti ekki að vera
framandi íslendingum, því svo
hefir ávallt verið, jafnt á þjóð-
\ eldistimanum og á niðurlægingar
cldum þingsins. og svo á liinu
endurreista Aílþingi. Þá virðist
ekki hafa komið annað til greina,
en sýslur landsins eða lög-
sagnarumdæmi, hver um sig. Þær
voru þá, og höfðu lengi verið,
stjórns'kipulegar einingar í land-
inu með nokkurri sjólfstjórn, sem
eðlilegl þótti að hefði fúlltrúa og
málsvara, hver um sig, á æðstu!
samkomu þjóðarinnar, þó mann-
f jöldi þeirra væri mismunandi.
í samsvörún við það var í sveitar-
stjórna'iTögunum, sem Afþ'ingi
setti síðar, hverjum hreppi lands-
ins áskilinn fulltrúaréttur í við-1
komandi sýslunefnd, án tillits til
stærðar. Svo er og með fjölmarg-
an félagsskap á landi hér, sem
hefir með sér héraðs eða lands-
samband, að fulltrúaréttur er þar
alveg bundinn stærðarmörkum
sveita eða sýslna.
Iiér erum við komin þangað
sem vegi skilur um kjördæma-
skipunina. Þó framkomnar tillög-
ui til breytinga á henni geri að
vísu ráð fyrir ákveðnum land-
fræðilegum staðarmörkum kjör-
dæmanna, er þess tvenns að
gæta: Þess fyrst að tillögurnaa-
um skiptingu í stór kjördæmi yrði
naumast annað en áfangi að því
markf, að landið allt yrði qitt
kjördæmi, eins og tillögur hafa
áður komið fram um, 'þó nú iiggi
iiiðri -— enda er það rökrétt af-
leiðing þeirrar stærðfræðilegu
formúlu fyrir fulltrúaskipuninni,
sem áður var gerð grein fyrir.
í annan stað vantar hin tilgreindu
staðarmörk „stórkjördæmanna“
alla stjórnskipulega undirstöðu.
Þar er engin félagsleg samstaða
að baki né ákvörðunarréttur um
sérmál, sem bindur íbúana saman,
eins og .í þeim kjördæmum, sem
nú eru. Það var sök sér fyrir 50
—60 árum að nefna stórkjördæmi,
eflir fjórðungsskilum. Amtaskipt-
ingin, sem orðin var aldagömul í
landinu, var þá nýbúin að rýma
sæti, er stjórnin fluttist inn i
landið. Enda þótt amtaskipunin
ætti ekki sérlega djúpar rætur
með þjóðinni, þá þróaðist þó af
hennar völdum nokkur samstaða
og eining' með íbúunum í hverju
arnti, eða landsfjórðungi, einkum
eftir að amtsráðin kornu til. Það
er því ekki einungis líklegt, held-
ur öldungis víst, að tiilögur þær
um kjördæmaskiptingu eftir fjórð
ungaskilum, sem fram komu hér
fyrir rúmum 50 árum, fengu nokk
urn hljómgrunn, einmitt vegna
þeirra minninga, sem menn þá
liöfðu, bæði að fornu og nýju,
um sameiginlega afstöðu fjórð-
ungsmanna gagnvart landsheild-
inni. Uppástungur, sem fram hafa
komið á siðustu áratugum um
sjálfsforræði landsfjórðunganna í
íjölmörgum málum, i líkingu við
það, sem enn gildir uni fylkin í
Noregi og Svíþjóð, áttu ekki þeim
skilningi að rnæta, þó þær ætti
ýmsa góða málsflytjendur, að lík-
legt sé, að stofnað verði til fyikja
skipulags hór á landi, um sinn.
Iiefði það komizt hér á, eða þó
einungis hefði verið um viðhald
og vöxt amtskipulagsins að ræða,
myndi viðhorfin til kjördæmaskip
unar á þeim grundyelli hafa orðið
allt önnur. Þetta ætti að leiða
menn til skilnings og vitundar um
að þjóðin vill ekki aðra kjördæma
skipun en þá, sem hefir félags-
lega samstöðu og sjálfsforræði í-
búanna á kjörsvæði að grundvelli,
hvort sem það er atærra eð)t
minna.
Því er haldið fram í umræðum
um kjördæmamálið, að viðhald nú
verandi kjördæma sé sérstakt
fiokksmál Framsóknarflokksins.
Sú staðhæfing fær stuðning á yfir
borðinu af því, að frá mönnum í
þeim flokki hafa komið ákveðn-
ust mótmæli gegn samsteypu
kjördæmanna, nú síðan því máli
var hreyft um síðustu áramót. En J
til þess liggur sú auðsæja ástæða,
að F'ramsóknarflokkurinn hefir
mest fylgi í sveitum landsins, en
breytingatillögurnar miða beint
að því að knésetja áhrifavald
sveitanna og annars dreifbýiis í
landinu í stjórnmálum, svo það
er að vonum, að mótmælin gegn
þeiin komi þaðan. En það er al-
gerlega ómaklegt að telja þá sem
í dreifbýlinu búa, og, í öð^um
flokkum standa, yfirleitt fylgjandi
þessari gjörbreytingu kjördæm-
anna, þó þeir hafi kynokað sér
við að reisa mótmæli gegn flokks
stjórnum sínum i því sambandi.
Þess er og skammt að minnast,
rð forvígismenn Sjálfstæðisflokks-
ins a. m. k. voru engu ódeigari
mótmælendur stórkjördæmanna
og allsráðandi hlutfallskosninga
(Framhald a 8. síðut
Isiendingar víkja fyrir Færeyingum
Samkvæmt upplýsingum Alþýðu
tlaðsins hafa erlendir sjómenn
verið ráðnir til landsins í stórum
stil á þessu ári umfram nauðsyn.
Hafa hinir erlendu menn tekið
vinnu frá atvinulitlum íslending
um og ríkisstjórnin eytt erlendum
gjaldeyri að óþörfu til greiðslu á
launum hinna erlendu manna.
26. f. m. álelur Alþýðublaðið
þetta stjórnlevsi stjórnarflokkanna
og segir meðal annars: „íslenzkir
sjómenn eiga nú orðið í erfiðleik
um með að komast í skiprúm á tog
urum. Er ástæðan sú, að togaram
ir hafa verið fylltir af færeyskum
sjómcnnum“. Síðar i grein um
þetta nefnir blaðið dæmi og segir,
að þegar að fslendingar fojóðist í
skiprúm sé ávallt „búið að ráða
Færeyinga og því ekki rúm fyrir
íslendinga.“
Út af þessum upplýsingum Al-
þýðublaðsins, sem felur í sér á-
deilu á stjórnarfiokkana og þó
ei.nkum á Emi'l Jónsson sjávarút-
vegsmá 1 aráðherra, viil Tíminn upp
lýsa eftiriarandi:
Undanfarin ár hafa all margir
færeyskir sjómenn verið ráðnir til
Sýnishorn af stjórnleysi stjórnarflokkanna
starfa á ísl. fiskiskipum, einkum
á vetrarvertíð, en þess ávallt gætt
að takmarka tölu þeirra við lág
marksþörf og samþykkir sjómanna
| félaga í viðkomancli bæjum og sjáv
’ arþorpum. Hefir sú takmörkun
byggst á framkvæmd ríkisstjórn
arinnar og samvinnu hennar og
Landsambands ísl. útvegsmánna
, um ráðningu hinna erlendu manna.
í byrjun yfirstandandi vetrarver
tíðar taldi LÍÚ að ráða þyrfti ca.
350 færeyska sjónenn hingað til
1 að tryggja nægan mannafla á veiði
flotann. Jlun núverandi ríkisstjórn
hafa fallist á þessa tölu og faiið
LÍÚ að ráða mennina, enda munu
j ýmsir fulitrúar þeirra samtaka
j hafa taiið sig fullgilda aðila fyrir
, hönd hins stjórnarflokksins (Sjálf
stæðisflokksins) í þessu análi.
Ekki mun framkvæmd þessa
máls bafa te'kist betur en það, að
hingað hefir komið fjöldi Fær-
1 eyinga umfram þá 350, sem talið
var nauðsyn að ráða. Munu nú
starfa hér yfir 800 færeyskir sjó
menn, og með þeim afleiðingum
'gagnvart íslendingum sém Al-
þýðublaðið hefir iýst. Er stjórnar
flokkarnir rumskuðu og sáu sitt
eigið stjórnleysi í þessum efnum,
munu þeir hafa séð þann kost fær
astann til að leyna mistökum sín
um, að afhenda atvinnuleyfi og
yfirfærsluloforð fvrir allan hóp-
inn, væntanlega vitandi það, að
siíkt þýddi atvinnumissi fyrir
marga íslendinga og kostaði þjóð
iiia í heild margar miiljónir í er
lendum gjaldeyri.
Dáiaglegt sýnishoru virðist
þetta mál vera af ábyrgðartilfinn
ingu Alþýðuflokksins og raitpi
SjálfstæðisiTokksins um stærð og
styrkleika til aðildar að rikisstjórn.
— Og aumingja Alþýðublaðið, sem
þrátt fyrir þjónkun við hægri krata
í stjór.nartið Hermanns Jónassonar
gat ekki fundið að framkvæmd
þessara mála fyrr en nú í tíð
stjórnar Alþýðuflokksins.
Á víðavangi
Það, se,m á bak við býr
Engum dylst, að íhaldinu ei'
það Ijóst orðið, að kjördæmabylt-
ingartillögur þess þykja engiim
fagnaðarboðskapur úti um land.
Það finnur hvarvetna jörðina
brenna undir fótum sér. Ailiv
viðurkenna að eðlilegt sé, ,að htul-
ur þéttbýlisins verði réttur Tr.t
því sem er, eu hitt eiga menn erf-
iðara með að skilja, að fyrir þær
sakir sé þörf á því, að uinbylta
allri kjörda-maskipaninni. 1 öll-
um blekaustri stjórnarblaðanna í
sambandi við þetta mál hefir held
ur hvergi örlað á rökum til rélt-
lætingar þeim tiltektum. Er því
ljóst, að b.ik við þær býr allt aim
ar tilgangur cn sá, sem uppi er
látinn. Hann er liins vegar þess
eðlis, að um hann má ekki tala.
Samt sem áður skrapp hann, í ein
hverri augnabliks ógætni, upp úr
Einari Olgeirssyni. Honum vaxa í
augum framkvæmdir út um land.
Hann kallar það „pólitíska“ fjár-
festingu, en hún er af liinu
vonda, að áliti Einars. Mun hér
um sama fyrirbæri að ræða og
það, sem í íhaldsherbúðunuiu
nefnist „tvinnakefla- og saum-
nálapólitík", eftir nýjustu upp-
lýsingum frá Vigni. Kannski lag-
ast þett.a ef að kjördæmáskipun-
inni verður breytt, sagði Einar.
og klædcli þar með í orðv það
sem aðrir láta sér nægja a®
hugsa. Og hér er komið að kjarna
málsins. Tilgangurinn með kjör-
dæmabreytingunni er sá fyrst og
fremst, að fá bætta aðstöðu til
þess að draga úr þessuni fram
kvæmdum. Fyrir þvf þykir ekki
nágu vel séð með því eiiiú, a'ð
fjölga þingmönnum þéttbýlisins
og raska þannig þeim hlutföllum.
sem verið hafa. Því til viðbótai
þavf að leysa upp hin göiplu kjör
dæmi og steypa þeim sainan í
stærri heildir. Við það eykst vald
flokksstjórnanna en áhrifavald
einstaklingsins minnkar að sama
skapi.
Emil í vitnastúkunni
íhaldið vill að sjálfsögðu ekki
við þcnnan tilgang sinn kánnast:
og er e. t. v. ekki nema éðlilegt
Það veit að liann er slæmur. Þess
vegn.i er því mikið I mun aff
breiða út þann áróður, að kosning
ar í vor snúist ekki fyrst og
fremst uin kjördæmabreytinguna
heldur önnur mál. Og þar sem
það virðist óra fyrir að sá boð-
skapur þess sé ekki meira en svc
tekinn trú.anlegur þá finnur þaí
upp á því, að' bera fyrir sig orð
forsætisráðherra síns. Hann hafí
sagt, að við kosningarnar í vor
gefist þjóðinni „--kostur á
að segja skoðun sína á því máli,
(þ. e. kjördæm.amálinu), og öðr
um vandamálum, sem fyrir
lig'gja“.
Nú má það rétt vera bjá Mbl
að Emil Jónsson sé fremur tekinis.
trúanlegur en íhaldsblöðin. Ó-
skeikull mun hann þó ekki vera
talinn. Vitanlegii eru kopningar
í vor fyrst og fremst háðar vegna
kjördæmabreytingarinnár.' Til
þeirra er efnt i þ\rí skyni að koma
henni fram. Takist þ.ið, verður
þing' kvatt saman í sumar til þess;
að leggja blessun sína yfir hana.
Að öðrum kosti kæmi þing ekki
saman fyrr en í haust. Viðleitni
Mbl. til þess að láta kjördæma-
byitinguna hverfa í skugga ann-
arra mála er skiljanleg en .iftur á
móti vonlaus með öllu. Fólk úti
á landi skilur mætavel Um hvað
taflið stendur. Þess mun íhaldií
verða áþreif.anlega vart.
Hvað er í pokanum?
En ef dæmið er hins vegar sett
upp eins og íhaldið virðist ósk;.
þá vaknar spurningin: Hver eru
úrræði þess í efnahagsmálunum?
Það hefir nú senn verið þýfgai.
1 um þau í þrjá ár en alltaf þag'að
þunnu liljóði. Svar þess hefir ver-
ið í því einu fólgið, að reyna a?
rífa niður það. sem aðrir liafa
byggt upp. Og nú segir það að
kjósa eigi um efn.ihagsmálin
Gott og vel. En upp á livaða kosti
! býður það þá? Dettur því í liug,
Framhald á 11. síðu.