Tíminn - 18.04.1959, Blaðsíða 7

T í ÍVIIN N, laugardaginn 18. apríl 1959.
7
Vigfus Guðmundsson:
Ummæíi Sigurðar Norðdals um strjáíbýlið
Nú er hið margboðaða kjör-
dæmafrumvarp komið fram. Og
reynist rélt vera sagt um hvernig
Jiað myndi verða. Öll einmennings
og tvímenningskjördæmin gömlu
lögð niður, en í þeirra stað eiga
eð koma nokkur stór hlutfallskosn
ingakjördæmi. Og það á að við-
halda „viðriniskjördæmunum",
senv kölluð eru uppbótarsæti og
enginn kjósandi veit á kjördegi
hverja frambjóðendur hann er þá
að kjósa. Enn fremur á að stór-
fjölga þingmönnum. Það var líka
helzt þörfin!
Allt eru þetita mjög hæpnar
,.umbætur“.
Allar miða þær að því að auka
flokkavaldið i landinu og færa
sem mest völdin í hendur flokks-
klíkna í mesta þéttbýlinu og ein-
angra og draga úr mætti strjálbýl-
jsins.
Um þet.ta allt er búið að skrifa
niargar og góðar viðvaranir í Tím-
ann að undanförnu af fjölda
mætra manna víðs vegar á land-
inu. Sé það rétt hjá Morgunblað-
inu, að ég hafi gefið „forskrift“
fyrir öllum þeim ágætu greinum
og viðvöninum, þá hlýt ég að vera
talsvert hvggnari og framsýnni en
það blað hefir margsinnis minnzt
á nú undanfarin 30—40 árin síð-
ustu.
En mig grunar, að þó að Mbl.
hafi verið hrifið af minni fyrsíu
kjördæmagrein, sem Tíminn flutti
i:m s..l. áramót, þá hafi ekki allir
þeir, sem sent hafá mótmæli gegn
kjördæmabreytingunni verið berg-
numdir af henni. T. d. er það um,
rina hreppsnefndina, sem sent hef
ji ákveðin mótmæli, að þar þekki
ég til að fjórir af fimm nefndar-
mönnunum, sem skrifa undir um-
mælin, hafa verið taldir sjálfstæð-
ir Sjálfstæðismenn fram að þessu
— og sumir þeirra mjög ákveðnir.
Þetta sýnir m. a., að miargir ágæt-
ii menn ætla ekki í þessu máli að
lála nokkur gömul flokksbönd
fjötra sig.
Þó að ugglaust margir álíti að
ég hafi farið að skrifa um þessi
mál vegna flokkshagsmuna Fram-
sóknarflokksins, þá er það ekki
rétl. 'Þó að ég sé í þeim flokki, þá
vita flestir kunnugir, að enginn
maður. annar hefir ,,kritiserað“
margt innan flokksins síðari ára-
íug'na eins mikið og ég, einkum
meðan ég hafði aðgang að „innstu
röðunum". En eitt af því, sem ég
hefi alltaf verið sammála megin-
kjarna flokksins, þ.að er að hlynna
að strjálbýlinu.
Þó að margt sé af ágætu fólki í
kaupstöðum og kauptúnum í öll-
um stjórnmálaflokkunum, þá efa
ég, væri ég nú ungur i annað sinn.
að koma heim frá nokkurra ára
tívöl á einum indælasta stað jarð-
arinnar, þar sem hin rýmstu kjpr
tlöstu við mér, eftir að ver.a búinn
að yfirstíga ir,estu örðugleik.ana
erlendis — já, þá efa ég hvort að
c.g mvndi nú staðnæmast hér
heima. Það er héldi ég að íándeýð-
ingarmönnunum tækist að eyði-
leggja íslenzka s'trjálbýlið. Það
voru íslenzku fjallabyggðirnar og
ísienzkt þjóðerni, ásamt mörgu
fieirú, sem íslenzkt er, sem dró
mig heim.
,.Eg kom heim í hópinn þinna
drengja
hingað móðir til að fá með þeim
aítur snerta upptök þeirra
strengja,
er ir.ig tengdu lífi og víðum heim“.
Þannig kvað skáldið góða, þeg-
ar það kom heim til íslands eftir
margra áratuga fjarveru. — Þó að
margt sé búið að gera myndarlega
í kaupstöðum og sjávarþorpum
hér 'heima, þá mundi mig ekki
langa mikið til að búa á íslandi
eftir að önnur byggð á því væri að
mestu levti komin í eyði. En bezt
væri að byggðin biómgaðist bæði ■
við sjó og í sveiíum.
Af því einn af gáfuðustu og
menntuðustu niönnum aldamóta j
kynslóðarinnai* Sigurður Nordal, |
hefir túlSað svo sérstaklöga vel'
strjálbýlissjónarmiðið í tímarits-j
grein, langar mig til að taka mér'
bessaleyfi til að prenta upp úr
þessari grein dálítil brot:
---------„En ég er nú í f.vrsta
lagi sannfærður um. að ef íslend-
ingar væru hnepptir svona saman
á fáeina bletti, myndi ekki líða á
lóngu áður en cinhver órói færi
að koma i fólkið. Óbyggt víðlendi
myndi kalla þá. sem framtakssam-
aslir væru og frábitnastir kösinni.
Það er eitt af boðorðum lífsins að
fara eins langt og það kemst. Hvar
a hnettinum, sem- til er hnefafylli
,af gróðurmold, hefir verið nóg af
jurtum til þess að festa þar rætur.
Á sama hátt hefir mannkynið fyllt
jörðina og gert sér hvern byggiieg
cn blett ijndirgefinn. í þeirri fylk
ingu, sem leitað hefir út á endi-
mörk hins byggilega heims, erum
vér íslendingar meðal frumherj-
anna. Ef vér drægjum saman
byggðina í landinu. afneituðum
vér því iögmáli, sem hefir skapað
þjóðina og ekki verður numið úr
gildi með neinni hagfræði.
Það, sem gerir, að íslendingar
eru ekki í reyndinni sú kotþjóð,
sem þeir eru að höfðatölu, er ein-
mitit landið, strjálbýlið og víðátt-
an. Það væri óhugsandi, að svo fá-
mennur flokkur gæti myndað sér-
staka og sjálfstæða þjóð, ef hann
væri hnepplur saman á svolítilli
frjósamri og þaulræktaöri pönnu-
köku. Það- er stærð landsins, sem
hefir gert þjóðina stórhuga, og
erfiðleikar þess, sem hafa stappað
í hana s'ólinu, fjölbreytni þess,
sem hefir glætt hæfileika hennar.
Ekki einungis hver sveit, heidur
hver jörð, hver bær liefir eitthvað
sérstakt að kenna heimamönnum,
sem ekki verður annars' staðar
numið. Stephan G. Stephansson,
eit't miesta mikilmenni allra ís-
lenzkra skálda, ólst upp á fjórum
aídalabæjum norðan lands, sem
nú eru allir óbyggðir. Gctur það
hafa verið búhnykkur að leggja
þau kot í eyði?
E-nginn neitar því, að borgar-
menning bjóði ríkari þroskakosti
en sveitalíf. En hversu margir
l æjarbúar færa sér þá kosti í nyt?
Menn glevma að skoða þægindin
sem skvldur, hcldur heimla þau
söriiu réttindi. Því fer það einatt
svo, að mennirnir minnka sjálfir
með þeim örðugleikum, sem rutt
er af braut þeirra. Þeir heimta
þægindin, þurfa þeirra og njóta,
cn gleyn\a að krefja sjálfa sig um
full iðgjöld fyrir þau. Þess vegna
veslast svo mikið af ágætum hæfi-
leikum í umbúðum nútímatækn-
innar. Þar sem lífsbarátta er nógu
l.örð og fiölbreytt, hefir hún vit
fyrir fólkinu og forðar því frá
þeim tímanlega dauða að verða
kjölturakkar þægindanna.
Hór (í strjálbýlinu) er fólk, sem
hefir ekki einungis vaxið að karl-
mennsku við torfærurnar, heldur
gestrisni, mannúð, drengskap og
samheldni. Hvað ætli þessir mann
kostir lifðu lengi í sinni fornu
mynd í þröngbýli láglendanna, þar
sem rpenn verða að temja sér að
gefa olnbogaskot fremur en rétta
fram höndina? Er það ekki sam-
bljóða álit flestra þeirra, sem
þekkja eitfhvað til íslands og ís-
lendinga, að fólkið sé yfirleitt
kjarnmest við fjöllin, að uppsveit-
irnar beri af lágsveitunum? En þó
svo væri, að hagfræðin benti til
ihins gagnstæða, hefir hún ekki
cin úrskurðarvaid um slíkt mál.
Margur myndi hika við það að
láta manngildi fyrir kúgildi.
Ef vér hugsum til að eyða há-
sveitir íslands að mönnum, þá er
oss miklu nær að leggja í eyði land
ið allt. Enn er rými nóg í auðsælli
löndun\ fyrir ekki tápminna fólk
en íslendingar eru. En ef þjóðin
kemst að þdirri niðurstöðu, að
hér eigi hún að standa, af því að
hún geti ekki annað, — að hér sé
hólmur sem hún hafi verið sett
á, af því hlutverk hennar í heim-
inum verði ekki annars staðar af
hendi leyst, þá verður hún að
fylgja þeirri trú eftir. Landvörn
þjóðarinnar fer ekKi einuhgis
fram úti á miðunum og í pólitísk-
um ræðustóluni. Nú er þörfin
brýnust og baráttan hörðust til
dala og fjalla, þar sem heiða-
bóndinn stendur gegn því að
byggðin færist sarnan og landið
sniækki." —
Það er fólkið, sem hefir rækt-
að og byggt landið, sem á mik-
inn þátt i að hafa gert Island að
eí'tirsóttu landi. Það eru fleiri
on Gunnar á Hlíðarenda sem á
örlagastundu „horfa hlíðarbrekku
móti“, þangað sem „una byggðar-
býlin smáu, dreifð yfir blómguð
tún og grænar grundir.“
Margir erum vér fullir aðdáun-
av og þakklætis til þeirra, sem
leita mót straumnum og flýja
ekki í ,,kös“ þéttbýlisins, en rækta
og byggja upp jarðir í strjálbýl-
inu, oft við mikla örðugleika, en
oft líka með glæsilega sigra að
lckum. Og þökk sé þeim, sem
styðja strjálbýlisfólkiö í baráttu
þess og veita því stuðning til þess
að lifa í strjálbýlinu sjálfstæðu
lífi og það þótt einstaka mistök
só hægt að finna í þeim stuðn-
ingi. í þeim hóp er margt víð-
'Sýnt kaupstaðafólk.
En vei sé landeyðingamönnunum,
hvort sem þeir birtast í forustu-
liði þríhöfðaðra stjórnmálasam-
laka eða blindum eiginhágSmun-
um eða valdafíkn, ér vilja með
misskildu höfðatölulýðræði draga
öll völdin i þjóðfélaginu frá strjál
býlinu. — Hvaða ráð halda menn
t.d. að Skaftfellingar, sem eiga
nú tvo málsvara á Alþingi, hafi
eftir kjördæmabreytinguna, að
eiga þar nokkurn fulltrúa fyrlr
sín myndarlegu, strjálbyggðu hér-
uð? Eða Norður-Þingeyingar, er
byggja nyrzta tanga landsins,
eftir að þeir hafa verið innlim-
aðir í kjördæmi með Akurevri og
tveimur öðrum kaupstöðum, svo
að einhver dæmi séu nefnd.
Af því aðalfjármagni þjóðarinn-
(Framhald á 8. síðu >
inaðarathugun á skilyrðum til vinnslu
kísiileirs í Mývatni og Aðaldal fari fram
Þingsáíyktunartillaga Karls Kristjánssonar
um þetfa eíni
lands til þess að kanna kísilnám-
urnar í Mývatni og Aðaldal. Var
þetta gert í samráði við rannsókn
arráð ríkisins og raforkumálastofn
unina, sem hefur jarðrannsóknir
með höndum. Hinir þýzku fræði
menn, sem að könnuninni unnu,
telja, að á botni Mývatns sé
stærsta kísilnáma Evrópu, og álíta
kísilleir hennar góða vöru. Kísil-
leirinn í Aðaldal telja þeir til ó-
dýrari tegunda, en þó hæfan til
áburðarhúðunar og margs fleira.
Leggja þeir til, að kannað sé ti:l
hlítar, hvort hægt sé að framleiða
hér kísilleir, sem sé hæfur til sam
keppni á Evrópumarkaði, og telja
líklegt, að svo muni vera.
Nú hagar svo vel 411, að jarð-
hiti er við Námafjall, sem er í
nánd við Mývatn. Er talið, að
hægt sé að ílytja leirleðjuna úr
Mývatni þangað með dælu, þurrka
hana þar við jarðhitann, brenna
hana og mylja' eftir því sem við á.
Fróðir menn gizka á, að stofn-
kostnaður verksmiðju, sem þarna
væri reist til þessara athafna og
framleiddi 10 þús. tonn sem sölu-
vöru á ári, mundi verða 10—15
millj. kr. En framleiðsluna á ári
telja þeir að selja mætti fyrir er-
áburðar. Áburðar lendan gjaldeyri, er nemi a.m.k.
Gufunesi er talin milljónatug ísl. króna og jafnvel
Karl Kristjánsson flytur þings-
ályktunartillögu um vinnslu kísil-
leirs við Mývatn og í Aðaldal.
Tillagan hefur áður verið birt
hér í blaðínu en hér kemur grein
argerðin:
„íslenzkir vfsindamenn, sem eru
í þjónustu ríkisins, hafa upp-
götvað, að á botni Mývatns eru
miklar kísilleirsnámitr. Ennfrem
ur eru kísilleirsnámur meðfram
Laxá, sérstaklega þó í landi. jarð
anna Ness og Árness i Aðaldal,
en Laxá á upptök sín í Mývatni.
Víða um heim eru kisilnámur,
en lierinn, sem er að mestu skeí'j
ar dauðra kísilþörunga, er mjög
misjafn að gæðum. Hann er til
margra hluta nytsamlegur, en það
fer eftir legundum, og því, hve
hreinn hann er, hversu verðmætur
hann er og til hvers hann er hæf-
ur. Leirinn er þurrkaður og síðan
brenndur í þar til gerðum ofn-
um. Verður hann þá að salla eða
dufti. Hann er notaður á svo marg
víslegan hátt, að hann hefur að
sögn verið kallaður „efni þúsund
þjala“. Hann er jafnvel hafður
í neyzluvörur, en mest mun hann
þó í Evrópu notaður við fram-
leiðslu tiíbúin
verksmiðjan í
nota 6—8 hundruð lestir af kísil- miklu meira, ef dýrari tegundir
salla í sina framleiðslu. Sá salli leirsins yrðu framleiddar að veru-
er keyptur frá útlöndum af því a'ð legu lejúi.
hér er ekki unninn kísilleir ennþáJ Allmikið er búið að vinna að
Á s.l. ári var fengin tækniað- rannsókn þessara mála, eins og-
stoð frá Sambandslýðveldi Þýzka- að framan greinir. En lokarann-i
sóknir á námunum og hráefna-
gæðunum er þó eftir að gera. —
Sömuleiðis er eftir að gera fulln
aðaráætlanir um stofn- og rekst
urskostnað verksmiðju svo og að
kanna til fullnustu markaðsskil
yrði fyrir framleiðsluna. Ekki má
rasa um ráð fram. Hins vegar má
heldur ekki draga skynsamlegar
athafnir og láta þau járn kólna,
sem elduð hafa verið.
íslendingar þurfa að leggja á
það áherzlu, að auka gjaldeyris-
öflun sína og i'jölga atvinnugrein
um. í þeim efnum þarf að hafa
hraðan á af því að gjaldeyrisskort
ur þvingar athafnafjör og kapp
þjóðarinnar og atvinnuöryggi
hennar stendur ekki nægilega
traustum fótum.
Einboðið er, að hagnýta ber ný
verðmæti til útflutnings, ef til cru
arðvænleg, og skapa atvinnu við
þá hagnýtingu.
Eðlilegt er, að ríkisstjórninni
verði falið að láta ljúka fullnaðar
athugunum á þessu ári, að því er
kísilleirinn snertir, eins og tillag-
an gerir ráð fyrir. Það ætti að
vera í lófa lagð, og því fremur,
sem Þjóðverjar bjóða enn aðstoð
sína.
Ef sýnt þykir að loknum athug
unum að um arðvænlegar fram-
kvæmdir sé að ræða í þessum
efnum, þá er lika rétt, að ríkis-
stjórnin leiti strax úrræða til þess
að framkvæmdirnar geti hafizt. Að
sjálfsögðu er ekki þar með sagt,
að ríkið sjálft verði að leggja
fram fé til stofnunar umrædds
f.vrirtækis né reki það.“
Á víðavangi
Dálítil missögn
V. G. skrifar: í Mbl. sl. fimmtu
dag stendur þessi klausa i Stak "
steinum þess:
„Tíntinn og greinarhöfunilar
liatis úr liópi Framsóknarmanna-
víðsvegar umland, liafa undanfar
ið lagt á þa'S mikla álierzlu, hvi
lík hætta fælist í því fyrir sti,) l *
býliði að þéttbýlið fái nokk a
i'jölgun þingmanna sinna.“
I síðasta Reykjavíkurbréfi tel
ur blaðið a'ð greinarhöfundar Tím.
ans í kjördæmamálinu liafi farl $
eftir „forskrift“ Vigfúsar Guð-
niundssonar. Iin V. G. leggur t:l
í báðum þessuni greinuni, sém
hann Iiefur skrifað í Tímann uiv
kjördæmamálið, að þingmönnurv
ver'ði fjölgað beint í nýjum .kjö.
dæmum, sem sköpuð veiSi,. í
mesta þéttbýlinu, .— cig fjölgaðv
þingmönnum í Reykjavík.
Hitt er annað mál," að ýnisii
mætir menn vilja leggja niðut
uppbótarsætin. Finnst slíkt vera
óláns kosningafyrirkomulagj' Og
eins munu ntargir vera á því, a:ð>
ólíkleigt sé að Alþingi batni nokt
uð þó að alþingismönnum . sé
stórfjölgað.
En rauði þráðurinn í greinunr
manna, setn skrifað hafa í Tíhi
ann unt kjördæmaniálfð, er aó
andmæla því að öll gömlu kjöi
dæmin verði lögð niður og tekn
ar þess i stað ttpp hlutfallskosn
ingar í fáuni og stórum kjördæio
uin. Það er réttur strjálbýlisins,
sem nú á að fara a:5 taka af þvi
nieð því að hætta að lofa meira
og' minna samstæðum heUduni.
um allt land, að kjósa sér béinf
sinn eigin málsvara á Alþingi..
eins og þær hafa gert nú á*ann
að hundrað ár. j . .
Og þegar iitið er á þann vpnda
málstað, sem „þríhöfðarnir“ ber|
ast fyrir í þessum málum, þá
má e. t. v. virða til vorkupnar.
'þótt aðalmálgagn þeirra skrökvi
beint upp klausu eins og þeirri
seni tilfærð var hér að framan.
Tvísköttun félaga
í fyrra dag var rætt á Alþingi
um skattamál ýmiss konar fé-
laga. Segir Mbl. í því sambandi
og hefur það eftir Sigurði Ágústsi
syni, að viss félagssamtök, .sem
hafi með liöndum sölu á útflutn
ingsafurðum, séu tvísköttuð.
Hér er um grófan niisskiinng
að ræða oig næsta furðulegan.
Þau samtök, sem þarna ræóir uni
eru skattlögð á nákvæmlega sama
hátt og samvinnufélög og hluta
félög og ber að greiða jafn ;háa.
prósentu af skattskyldunv tekj-
uin og eignum í skatta til ríkis
ins. Tiilaiga sú, sem Sigurður Ág
ústsson, Jóhann Hafstein og Ó(
afur Björnsson mæltu með ; á
þingi í fyrra dag' leiðir, ef'sam
þykkt yrði, til þess misréttis, iaf
öll félög sein teija sig sameignai
félög eða samlög, kæniust hjá
skattgreiðslu og igilti cinu í
livaða skyni slik samtök væru
mynduð. Þokkalegt réttlæti það'.
Að taia um tvísköttun í þessil
sambandi er hreinasta vitléysa.
Hins vegar minnir þetta tví-
sköttunartal Mbl. á anna'5 atriði
Sjálfstæðismenn liafa stundunt
liaft í frammi tilburði í þá átt, aé'
koma tvöföldum skatti á sam
vinnufélögin. Þrjátíu ára stríðl
niótniælenda og katólskra, i
Þýzkalandi þótti langt og strangfc
á sinni tíð. En samvinnumenij og
kaupmannaliðið á íslandi hafa átf:
í átökum uni tvöfalða skattinn
í meir en þijá aldarfjórðunga
Ilingað til hefur góður niáistað
nr sigrað, eins og vera ber. En
ekkert bendir til, að íiðskostui
kaupmanna, nieð Mbl. og Vísi >
fararbroddi, hafi enn iátið af á
formuni sínuni. Hvernig ætlar nú
þetta fólk að saniræma þáð, t.:S
hafa í franinii kvartanir út af
ímynduðuni tvöföldum skatti á
einhver dularfull samtök, seni.
það ber fyrir brjósti en krefjasf;
þess jafnframt, að samvimiu
menn séu skattlagðir á þann
liátt?
Réttlæti AlþýðublaSsins
Alþýðublaðíð segir að þa®
(Framhald á 8. síðu).