Tíminn - 16.08.1959, Page 6

6
T í M I N N, sunnudadnn 16. ágúít 1959.
WKSHm
Útgefandi: FRAMSÓKNARFLOKKURINN
Ritstjóri og ábm.: Þórarinn Þórarinsson.
Skrifstofur í Edduhúsinu við Lindargötu
Símar: 18 300, 18301,18302, 18303, 18305 og
18 306 (skrifst., ritstjórnin og blaöamenn).
Augl'ýsingasími 19 523. - Afgreiðslan 12 323
Prentsm. Edda hf. Sími eftir kl. 18: 13 948
Samvinnuhreyfingin eg Reykjavík
Að þinglokum
VAFALAUST má telja, að
það’ Alþingi, sem nú hefur ný
lokið störfum, sé eitt hið ör
lagarikasta þing, sem háð
hefur verið á landi hér um
Janga hrið. Aðalverkefni
þess, var að varpa fyrir borð
skipulagi, sem þingstjórn okk
ar hefur hvílt á allt síðan A1
þingi var endurreist, og taka
upp annað, gjörólíkt. Bylt-
ingu þessa hefur borið að
höndum með býsna snökk-
urn hætti og óvæntum. Rétt
er nú í þinglok, að rifja upp í
stuttu máli aðdraganda
hennar, framkvæmd og þau
„rök", sem fyrir henni eru
færö.
Það hefur raunar ekki far
ið dult síðastliðin 30—35 ár,
að Ajlþýöúflokksmenn og
kommúnistar hugðu á rót-
tæka breytingu á kjördæma
skipuninni. Markmið þeirra
hefur verið að gera landiö
allt að einu kjördæmi. Sú
er stefna þeirra enn og þarf
því enginn að láta sér til hug
ar koma að þeir staðnæmist
við þá breytingu, sem nú er
gerð. Afstaða þeirra nú
þarf því engum að koma á
, óvart.
UM Sjálístæöisflokkinn
gegnir allt öðru máli. Þegar
fyrst var um það rætt, að
breyta kjördæmaskipuninni
i það horf, sem nú hefur
verið ákveðið beittu Sjálf-
stæðismenn sér eindregið á
móti því. Og jafnvel í um-
ræðum um kjördæmamáliö
1942 lýstu þeir því yfir að
hlutfallskosn. í fáum og
stórum kjördæmum myndu
þeir aldrei fallast á. Menn
tóku þetta að vonum trúan-
legt. En hvað gera svo þess
ir menn? Þeir nota jólahátíð
ina í vetur til þess að ganga
frá öllum sínum fyrri orðum
og eiðum í þessum efnum og
mjmda ríkisstjórn sem hef
ur raunverulega það eitt
markmið að ómerkja það,
sem þeir hafa áður sagt,
Hafi Sjálfstæðisfl. svolítið
meint með fyrri ummælum
sínum, þá er hér um að ræða
ejnhver stórfelldustu stefnu-
svik, sem sögur fara af.
Nú hefði mátt ætla, að
flokkur, sem hefur frelsazt.
, svona rækilega, legði á bað á
herzlu, að kynna þjóðinni
fagnaðarboðskapinn. Sú
hefur jafnan verið venja
þeirra sem telja sig hafa gott
mál að flytja, að þeir leggja
kapp á að kynna það sem
mest og bezt. Gerði Sjálf-
stæðisfl. það í kosningabar-
unni? Nei, þvert á móti.
Hann gerði blátt áfram allt
sem í hans valdi stóð til
þess að telja menn á að láta
allt annað fremur ráða at-
kvæöi sínu, en afstöðuna til
k j ördæmabreytingarinnar.
Þannig fara þeir einir að
sem vita sig flytja vont mál.
HVER eru svo „rökin“ fyr
ir þessu óhugnanlega til-
tæki? Sagt er, að
koma yrði í veg fyrir að
Framsóknarm. gætu nokkru
sinnf*framið ofbeldi og lög-
leysur á borð við það, sem
geröist með stofnun umbóta
bandalagsins 1956. Þá er
þessum spekingum bent á,
að þeir séu sjálfir upphafs-
menn slíkra kosningabandal.
Auk þess hafi sjálfstæðismaö
urinn Jón Ásbjömsson dæmt
þessa samvinnu fullkomlega
löglega. — Sagt er að kjör-
dæmabreytingin sé nauösyn
leg til þess að skapa rétlæti
og koma í veg fyrir forrétt
indi Framsóknarfl. Þá er
á það bent, aö allir flokkar
hafi jafna aðstöðu til þess
að vinna sér fylgi 1 hvaða
kjördæmi sem er.
Framsóknarmenn hafa lagt
til að þingmönnum yrði f jölg
að jafnmikið og þríflokkarn
ir telja sig vilja og nákvæm-
lega í sömu kjördæmum.
Þannig hefur hver einasta
viðbára þríflokkanna jafn-
harðan verið hrakin. Enda
hafa þeir gjörsamlega gefizt
upp við að verja málstað
sinn, en knýja hann samt
fram í krafti rangfengins at
kvæðavalds.
En hvaða hvatir búa þá að
baki þessari byltingu? Þaö
eru hin þröngu flokkasjónar
mið, er ráða gerðum kjö-
diæmaby.ltingarm. Alþ.{Elokk
inn telur sig eiga lífsvon
sína undir því komna, aö
kjördæmaskipuninni sé
breytti. Kommúnistar vilja
auka árekstra og upplausn,
þvi það er þeirra vítamín.
íhaldið er orðið úrkula von
ar um að nár meirihlutaað-
stöðu nema með aukinni
sundrungu andstæöinganna.
Stefna Framsóknarmanna
er sú, að viðhalda því skipu
lagi sem við höfum búið við
og vel hefur reynzt. Rök
þeirra eru rök reynslunnar.
Þeir benda á, að hlutfalls-
kosningafyrirkomulagið sé
alls staðar á meira og minna
undanhaldi. Allar þjóðir, sem
breytt hafa kosningaskipu-
lagi sínu á síðari árum hafa
horfið frá hlutfallskosning-
um. Engin þjóð, sem risiö
hefur á legg frá striðslokum
hefur tekið upp þetta fyrir
komulag. Erum við íslending
ar einir þjóða það stjórnar-
farslega sterkir að við getum
strítt gegn strauminum?
FRAMSÓKNARmenn hafa
lagt til, að þjóðin fengi aö
ráða því, ótrufluö af hinum
flokkspólitísku sjónarmiö-
um, hvort hún vildi kjósa yf
ir sig þetta skipulag eða
ekki. Því er neitað af þrí-
flokkunum. Ástæðan er auð
skilin. En baráttunni er ekki
lokið.
Það er hæggt að blekkja
um stund en ekki til lengd
ar. Og þjóðin mun svara til
ræði þríflokkanna með því að
fylkja sér í æ ríkara mæli
um þann flokk, er einn sagði
henni satt á örlagafctuhd.
Mun því enn sannast, að
skamma stund verður hönd
höggifegin.
„Vandaðu ljóð þitt og líf. Þú
crt fæddur til að fækka tárunum.“
Þjóðskáldið Matthías Jochumsson
mælli svo við ungan mann. Ekki
eiga allir ljóð að vanda, en allir
ciga líf. Enginn mun svo ræddur
að innsta þrá hans sé ekki að
íara vel með þá gjöf. Láta henni
ckki til einskis eytt. ____
„Hvar þú böl kannt; kveð þig
t'ölvi at.“ Finn í erfiðleikum ann-
arra hvöt að lótta byrðar. Slík er
ábending þjóðskáldsins og svo
hafa allir bezlu menn þjóðanna
kennt.
Mennina greinir á um margt.
Fer það að vonum. Ilitt er hafið
yfir ágreining, að tillitssemin er
fögur manndyggð. „Lotning fyrir
hfinu“ er kjörorð eins mesta
mannvinar aldarinnar.
Margt er annan veg í veröld
okkar en æskilegt væri. Því er
þörf að fækka tárum. Því er þörf
rð létta böl og græða sár. Hins
krefst og lotningin fvrir lífinu að
orku sé beint að uppbygging, kjör
alþýðunnar bætt og afkema.
Neyð og harmur eiga ekki eins
að skapa samkennd Hennar er
alltaf þörf. Samhug þarf til allra
verka, er stuðla að framförum.
Samvinuhugsjón er jafngöm-
ul mannkyninu. Þroskaverk manns
ins hefur hún varðað. Lotning
fyrir lífinu vill hún skapa. Því á
hún erindi við alla.
ss^sspnii
Framkvæmdastjórn Kron 1937—43
Vilmundur Jónsson, Jens Figved, Árni Benediktsson.
og einkaverziun keppi á jafnréttis-
frundvelli.
Afstaða forráðamanna Reykja-
víkur er önnur. Stutt greinargerð
glöggvar lesandan á vanda verzl-
unarmála höfuðstaðarins.
Santvinnuhreyfingin sem verzlun
ar- og mennmgarstefna er tilraun
nianna að framkvæma fagra hug-
sjón. í rúm hundrað ár hefur hún
terið snar þáttur í sókn til mann-
dóms. Árangurinn er ótrúlegur.
Alþýðustéttir hafa hagnýtt úrræði
hennar og uppskorið betra líf.
Óbein áhrif henar er aukinn félags
þroski.
Norðurlönd hafa gert veg sam-
vinuhreyfingarinanr mikinn. Höf-
i'ðborgir Norðurlanda hafa þó
flestar orðið seinar til að veita
stefnunni brautargengi. Kaup-
mannastéttin, sem víðast hvar hef-
ur litið hreyfinguna óhýru auga,
hefur átt í höfuðborgunum öflug-
r.st vígi og beitt áhrifum sínum
gegn henni. Nú er samt svo komið,
£'ð samvinuhreyfingin hefur náð
öruggri fótfestu í öllum höfuð-
horgum Norðurlanda. AIls staðar
ncma í Reykjavík stendur hún
jafnt að vígi og einkaverzlunin á
markaðinum. Forystumenn höfuð-
borga Norðurlanda nema Reykja-
víkur telja skyldu sína að styðja
verzlunarsamtök alþýðunnar, gera
veg þeirra sem mestan. Þess er
gætt að réltur samvinnuverzlunar
sé ekki fyrir borð borinn við út-
hlutun lóða eða viðskipti bæjarfé-
laganna. Samvinnufélög fá í Stokk-
hólmi helming lóða, sem úthlutað
er til vcrzlunarhúsa. Nýtt verzl-
rnarhverfi í Oslo tryggir að tvær
búðir sömu tegundar séu hver í
r.ánd annarrar. Samvinnuverzlun
Fyrir nokkrum árum mynduðu
kaupmenn í Reykjavík samtök.
Þeim var stefnt gegn sarr.vinnu-
hreyfingunni Samtckin nefndu
þeir „Vegg h.f.“. Nafnið er tákn-
rænt. Kaupmenn vildu hlaða kína-
múr um Reykjavík að sjálfir yrðu
þeir einráðir á verziunarmarkað-
:num. Þeir treystu á stuðning
bæjarstjórnarmeirihlutans, ekki
að ástæðulausu. Hann hafði ótví-
rætt sýnt hug sinn til samvinnu-
verzlunar í bænum.
Bæjarfulltrúar fengu nýlega
skýrslu Innkaupastofr.unar bæjar-
ins sem trúnaðamál. Leyndardóm
nokkurn mun hún hafa að geyma,
-jhollan lestur almenningi. Við
fréttina minntust samvinumenn,
:.ð stofnun þessi hafði aldrei lotið
svo lágt að leita tilboða á útvegun
vara til samvinustofnunar. í
Reykjavík er þó samvinnuheild-
sala landsins SÍS og stærsta kaup-
íélag íslands Kron.
Kron hefur starfað í Reykjavík
yfir 20 ár. Aldrei hefur félagið
fengið úthlutaða lóð Kron hefur
keypt eða leigt verzlunaraðstöðu
sína í bænum dýrum dóir.um af
einstaklingum. Fyrir nokkrum ár-
um virtist bæjarfélagið ætla í
íyrsta og eina sinn að sýna hlut-
leysi í úthlutun verziunaraðstöðu.
Tilboða var óskað í slíka í Bú-
.staðahverfi. Kron gerði hagstæð-
?st tilboð. Ekki hugnaðist bæjar-
stjórnarmeriihluí|anum sú niður-
staða, breytti útboðinu og óskaði
nýrra umsókna. Enn bauð Kron
hagslæðast bæjarfélaginu. Enn
var tilboði þess hafnað og verzl-
unaraðstöðunni úthlutað öðrum án
skýringa bæjarstjórnarmeirihlut-
ans.
j Þótt Kron hafi enga verzlunar-
aðstöðu fengið fyrir atbeina bæj-
arfélagsins, hefur hefur það samt
þurft til þess að ’sækja' vegna
teyptrar eða leigðrar aðstöðu. Lít-
ið hefur þar farið fyrir lipurð:og
íyrirgréiðsTu. Sumir myndu segja,
rð meira hefði gætt þeirrar hug-
kvæmni. sem óvildinnr einci er lag
in. Blöð bæjarstjórnarmeirihlut-
r.ns hafa hekhrr ekki vandað Kron
kveðjurnar. Hefur Kron orðið < að
leita réttar sms gagnvart þeim fyr-
ir dómstólum og fengið meiðyrði
þeirra og aðdróttanir dæmdar
dauð og ómerk.
Hvílíkt er þetta samvinnufélag,
sem svo harí hefur verið Ieikið?
Ekki er nema von að almer.ningur
spyrji.
Kron, kaupfélag Reykjavíkur og
r.ágrenis er stofnað 6 ágúst 1937.
Nokkur samvinnufélög. sþóðu að
slofnuninni: Pöntunarfélag verka-
manna Reykjavík, Kaupfélag
Eeykjavíkur, Pöntunarfélagið Hlíf,
Hafnarfirði, Pöntunarfélag Verka-
lýðs- og sjómannafélags Kefla-
\íkur og Pöntunarfélag Sand-
gerðis.
Stofnun Kron var e.itt mesta
:tak samvinnumanna síðustu ára-
tugina og merkur áfangi í verzlun-
arsögu landsins. Draumar sam-
vinumanna um öflugt neytenda-
ielag í höfuöborginni og nágrenni
rættust. Mikill einhugur og sókn-
cdrfð skapaðist. Félaginu var
fagnað ?.f samvinumönum um allt
land. „Nýr sigur í Reykjavík",
v arð orðtak þeirra.
Kron gerðist þegar í upphafi
aðili að samvinnuheilsölu lands-
ins SÍS og naut þar stuðnings og
fyrirgreiðslu. Hefur engan skugga
borið á það samstarf allt til þessa,
þótt andstæðingar samvinnuhreyf-
ingarinnar viíji telja almeningi
trú um anað. Heimskuleg er sú
aðdrótíun íhaldsblaðanna, að SÍS
setji viðskiptabann á Kron til þess
íð takmarka tölu fulltrúa þesg á
Tðalfundi SÍS. Viðskiptabann er
óþekkt fyrirbæri í samvinnmerzl-
un, en ráð, seni heildsalar og kaup
menn grípa til, er þeir vilja kúga.
Kunugleiki ihaldsblaðanna á slík-
um aðgerðum leynir sér ekki.
(Framhald á 8. síðu).
Verzlunarhúsið Hólmgarði
hér bauð Kron hagstæðast bæjarfélaginu en fékk ekki.