Tíminn - 30.08.1959, Page 6

6
T f MIN N, sunmulaginn 30. ágúst 1959'
Útgefandl: FRAMSÓKNARFLOKKURINN
Ritstjóri og ábm.: Þórarinn Þórarlnssom.
Skrifstofur í Edduhúsinu við Lindargötn
Símar: 18 300, 18 301, 18 302,18 303, 18305 of
18 306 (skrifst., ritstjórnin og blaðamenn).
Auglýsingasíml 19523. - Afgreiðslan 12323
Prentsm. Edda hf. Siml eftir kl. 18: 13 MS
Er þörf að kvíða framtíðinni?
ÝMSIR íslendingar láta í
ljósi nokkurn ugg um framtíð
þjóðarinnar um þessar mund
ir. Þann ótta er þó ekki að
rekja til gruns um þau ör-
lög, sem öllum þjóðum heims
byggöarinanr eru búin ef
alheims styrjöld brytist út og
yrði rekin svo sem hún getur
geigvænlegust orðið á kjarn-
orkuöld. Líklegar afleiðingar
þess konar átaka eru slíkar,
að hvert mannsbarn jarð-
kringlunnar mun til lengstra
laga halda í þá von, að ráða
menn stórvelöanna geri sér
Ijósa þá ábyrgð, sem á þeim
hvílir hvað áhrærir fram-
típ alls mannkyns.
Ótti hinna bölsýnu íslend-
inga á sér innlendar rætur.
Þeir segja að þjóðin sé sokk-
in í skuldasúpu, sem hvergi
sjái út úr og til þeirra skulda
sé að mestu leyti stofnað í
eyösluskyni einvörðungu. —
Þar við bætist, að fjárhags-
ástand þjóðarinnar inn á við
sé með þeim ósköpum orðið,
að ekki sé nema örskotsleið í
algjört hrun. Atvinnulífið sé
helsjúkt, allir keppist við aö
eyða og spenna öllum fjár-
munum, sem þeir fái handa
á milli. Æskan fyrirhyggju-
laus og óráðsíugjörn. Og ofan
á allt þetta, sem mætti þó
sýnast ærið nógir erfiðleikar
fyrir eina þjóö, bætist svo
þaö, að stjórnmálaflokkarnir
séu sundraðir og ósamtaka og
komi sér ekki saman um
neitt, heldur rifi einn það niö
ur, sem annar beri sig til að
byggja upp.
verið nokkurn veginn eins
illa komnir og unnt er aö
V£ra um fólk, sem á þó aö
heita sérstök þjóð. ísland var
í raun og veru ekkert annaö
en vesælt danskt hreppsfé-
lag. Við áttum engar nýjar
bókmenntir, tungan lá undir
eyðileggingu, því allir, sem
þóttust menn meö mönnum
töluðu háífgerða eða algera
dönsku. Hér voru nálega eng
ar byggingar nema moldax-
kofar, engir vegir, engin brú,
engar peningastofnanir, skóli
átti að heita einn, sjúkrahús
ekkert, verzlun j höndum út-
lendinga og þau viðskipti
voru raunar fremur rán-
skapur en verzlun, engin skip
nema litlir róðrarbátar, eng-
in ræktun, engin iðnaður,
engin tækni af neinu tagi,
engin söfn, engar listir.
Þannig mætti halda áfram
að telja næstum því enda-
laust það, sem okkur skorti.
En áttum viö þá ekkert? Jú,
við áttum fagurt, stórbrotið
og gjöfult land, sem beiö þess
aöeins að vera lostið töfra-
sprota athafna og áræðis.
Og við áttum menn, sem
trúðu á þjóðina og framtíð
hennar. Og með næstum ofur
mannlegu þreki hófu þeir
sína baráttu og unnu sigur.
Jónas endurvakti „ástkæra
ylhýra málið“ og lagöi grund
völl að andlegu lífi íslend-
inga í dag, en hinir lögðu
undirstöðu að pólitísku sjálf
stæði þjóðarinnar og hag-
nýtingu náttúrugæðanna til
uppbyggingar atvinnulífinu.
NTJ er það mála sannast,
að þótt ekki væri nema helm
ingur þess, sem hér er talið
upp, sannleikanum sam-
kvæmur, þá mætti það vera
ærið nóg til að vekja böl-
sýni á framtíð þeirrar þjóð
ar sem svo væri komin, ef
ekki kæmi annað til. Og sízt
er því að neita, að ýmsir eru
þeir erfiðleikar, sem að okk-
ur íslendingum hafa steðjaö
nú um sinn. Ræöumenn svart
sýninnar hafa vissulega nokk
uð til síns máls þó að þeim
hætti óneitanlega til þess aö
mála hlutina of dökkum lit-
um, og sum þau hættumerki,
er þeir þykjast sjá, séu grýl-
ur einar. En þeir gleyma sem
betur fer, ýmsu í sínum út-
reikningum. Það er gott og
nauðsynlegt aö hafa góða
gát á gjaldadálknum en þaö
getur lika verið eðlilegt að
líta stundum á tekjuhliðina.
ÞEGAR viö gerum út-
tekt á ástandinu i dag og okk
ur vex þaö svo í augum, að
trú okkar á framtíð þjóðar-
innar er í voða, þá getur ver
ið holt að líta svo sem eina
og hálfa öld aftur í tímann.
Hvernig var ástatt fyrir þess
ari þjóð á fyrri hluta næst-
liðinnar aldar þegar Baldvin
Einarsson, Fjölnismenn og
Jón Sigurðsson hófu baráttu
sína fyrir endurheimt frelsis
okkar og sjálfstæðis? Varla
er ofmælt þótt sagt sé að
ísleiidingar hafi þá
FYRIR atbeina þessara
manna og annarra, sem tóku
við af þeim, má heita, að við
búum nú með nokkrum hætti
í nýju landi. Framfarir eru
nú orðnar hér aö sínu leyti
eins miklar og niðurlægingin
og eymdin var algjör áður.
Við búum við nútíma sam-
göngur á landi, sjó og í lofti,
ræktun hefur margfaldast,
við eigum nýtizku fiskiskip,
margvíslegan iðnað, bæði í
smærri og stærri stíl, útvarp,
síma, rafmagn, skóla, sjúkra
hús listasöfn blómlegar bók
menntir og aðrar listir. Og
samt kvörtum við. Viö eig-
um að vísu við ýmsa erfið-
leika að etja. En hversu lítils
háttar eru þeir ekki borið
saman við þá sem blöstu við
endurreisnarmönnunum fyr-
ir 130 árum? Samt lögðu þeir
ótrauðir á brattann.
Nei, við íslendingar þurf-
um ekki að kvíða framtíðinni.
Þeir stundarerfiðleikar, sem
við nú eigum í eru auöleyst-
ir ef við aðeins sýnum ofur-
lítið meira þrek, ofurlitið
meiri samtakavilja, en i tízku
hefur veriö hjá okkur nú um
sinn. í þeim efnum er gott
að líta til stjórnar Her-
manns Jónassonar frá 1956.
Þótt henni mistækist um
sumt þá stefndi hún í rétta
átt með því aö leitast viö að
sameina þau þjóðfélagsöfl,
sem hafa á valdi sínu aö
levsa vandamálin, ef sam-
starfsvilji er fyrir hendi.
Undralyf verður til
Bandarískum vísindamönnum
hefur lekizt að búa til gerviefni,
sem þeir nefna Decadron, og er
það meðal annars notað til lækn
inga á liðagigt. Lyf þetta er þrjá
•tíu sinnum áhrifameira en hydrok
ortison og hefur ennfremur þann
kost, að það veldur sjúklingum
eng.um óþægindum.
(Eftirfarandi grein ritaði Edmund
H. Harvey jr. í bandaríska tíma-
ritið „Science World“.)
i Hinn 21. september 1948 lá 29
ára gömul kona í rúmi sínu í
Mayosjúkrahúsinu í Minnesota og
gat sig hvergi hreyft vegna óbæri
legs sársauka. Hún hafði stífa
bólgna liði. í meira en hálft fimmta
ár hafði hún þjáðst af liðagigt á
háu stigi, og alltaf var sjúkdómur
inn að ágerast.
Þennan dag að morgni var kon
unni gefin sprauta með efni, sem
kallað var kortison og hafði aldrei
áður verið reynt við gigtarsjúk-
linga. Þremur dögum síðar gekk
hún út úr sjúkrahúsin.u hjálpar
laust og fór alla leið niður í mið
bæ, þar sem hún fór í verzlanir
og gerði innkaup.
Kortison eða „karton", eihs og
framleiðandinn — Merck, Sharp og
Dohme, Inc. — nefndi lyfið, var
þegar fagnað sem undralyfi. En
eins og öll slík lyf byggist það á
margra ár.a vísindastarfi, röngum
og réttum tilgátum, vel heppnuð
um og misheppnuðum tilraunum
— og svo hreinni tilviljun. „Mað
urinn, sem bjó til kortison“, dr.
Lewis H. Sarett, getur vitnað um
þetta. Ilann segir, að hinn stóri
viðburður, sem áður er getið, þegar
lyfið læknaði fyrsta sjúklinginn,
hafði aðeins verið mikill áfangi
en ekki lokatakmark í leitinni að
, sönnu undralyfi.
| Kortison er hormón sem mynd
ast í nýrnahettunum, tveimur litl
um kirtlum við nýrun. Efnafræði
lega er tilbúið kortison nákvæm
lega eins og það kortison, sem
líkaminn framleiðir.
I Kringum 1930 höfðu fáeinir fram
sæknir vísindamcnn byrjað að
rannsak.a efnin í nýrnahettuberki
! dýra. Einum þeirra, dr. Edward
Kendall, hafði áður lekizt að ein
| angra aðalefnið í öðrum þýðing
larmiklum kirtli, skjaldkirtlinum.
' Dr. ICendall notaði nýrnahettur úr
nautum og tókst að einangra fjög
ur efni í fastri mynd úr nýrna
. hettuberkinum. Efnin kallaði hann
j A, B, E og F. Dr. Kendall hafði
i grun um, að þessi efni mætti nota
lil lækninga, og valdi efnið A til
nánari athugunar. En þar sem þús
.und pund af nýrnahettum þurfti
til að framleiða eina litla töflu af
hreinu A-efni, var útilokað, að
hægt væri með því móti að fá nóg
efni -til þess að framkvæma nauð
synlegar tilraunir. Það var aðeins
ein von: að finna aðferð til þess
að búa þessi efni til með efnasam
setningu (syntesis).
Þannig stóðu sakirnar þar til
seint á árinu 1941, stuttu áður en
Bandaríkin hófu þátttöku í síðarl
heimsstyrjöídinni. Þá barst Banda
ríkjastjórn til eyrna dularfullur
orðrómur um, að nazistar hefðu
samið við sláturhús í Argentínu
um kaup á miklum birgðum af
nýrnahettum úr nautum. Fylgdi
það sögunni, að úr nýrnahettun
um ynnu Þjóðverjar hormóna, sem
þeir gæfu flugmönnum .sínum, og
gætu þeir barizt án scrstaks útbún
aðar í miklu meiri hæð en áður
hafði verið hugsanlegt. Orðrómur
þessi reyndist, þegar til kom, vera
ósannur. En þetta nægði til þess
að sannfæra Vísinda- og rannsókna
ráð Bandaríkjanna um nauðsyn
þess að athuga áhrif ýmissa efna
úr nýrnahettunum á menn. Ráðið
setti sig því í samband við fjölda
efnarannsóknastöðva — þar á með
al Merckverksmiðjurnar og Mayo
sjúkrahúsið —- og hvatti þær til að
hefja rannsóknir á kostnað ríkis
ins, Takmarkið var að framleiða
gerviefni, er samsvöruðu þeim efn
ium, sem nýrnahetturnar gefa frá
sér, og prófa síðan áhrif þeirra á
menn.
Undir forystu dr. Kendalls og
•með hjálp vísindamanna við rann
•sóknarstofur Merckverksmiðjanna
tókst fyrst að búa til hormónið,
sem merkt hafði verið A — en
það olli beiskum vonbrigðum Það
reyndist veikt, þar sem ábrif þess
hefðu átt að vera mest: á sjúklinga
sem höfðu skemmdar nýrnahettur
vegna sjúkdóms Addisons.
Á þesu stigi málsins kom dr Sar
ett til sögunnar. Merckverksmiðj
•urnar höfðu ráðið hann árið 1942;
hann var þá 24 ára og hafði ný-
lokið doktorsprófi í eínafræði við
Princetonháskóla. Dr. Sarett var
falið að reyna að búa til efnablönd
una E. Hann var einmitt rétti mað
urinn til þessa starfs. Sérgrein
hans fjallaði um hin svo kölluðu
„steroid“-efni, uppbygging.u hinna
organísku sameinda þeirr,a og inn
’byrðis afstöðu atómanna. Einkum
hafði hann kynnt sér hinar örsmáu
fjarlægðir milli atómanna, áhrif
þeirra á eiginleiga sameindanna og
hvað myndi ,ske, ef innbyrðis af
staða atómanna breyttist.
(Þess skal getið til skýringar fyrir
lesendur, að steroíd kallast þau
efni, sem hafa kolefnahripgkerfi
sterolefnanna. Sterol er hvers kon
ar vínandi í föstu formi (sbr. chol
esterol), og er þau efni víða að
finna í plöntum og dýrum.)
„Það sem lá beinast fyrir", seg
ir dr. Sarett, “var-að finna efna
blöndu með steroídbyggingu eins
og efnið E. fjarlægja þau atóm,
sem ekki þurfti roeð og bæta þau
síðan upp með þeim, er óskað var
eftir. Efni, sem þannig £-ru búin
til, eru aðeins ,að hálfu leyti
gerviefni, þar eð hluti þeirra er
fyrir hendi þegar í byrjun. Þegar
um er að ræða alger gerviefni
(syntetísk efni), er byrjað á hrá
efnum einum saman.“
Að loknum tveggja ára tilraun
um tókst dr. Sarett að framleiða
efnablönduna E. í því sambandi
fórust honum svo orð: „Eg vil taka
það fram ■— og það er ekki til
þess að vera hógvær— að ég hefði
ekki getað lokið þessu verki án
þess að .styðjast við fyrri .rannsókn
ir dr. Kendalis og margra annarra
vísindamanna i Bandaríkjunum og
utan þeirra.“ Engu að síður var
samsetning dr. Saretts á efnablönd
unni E erfiðasta efnasamsetning,
sem framkvæmd hafði verið fram
að þeim tíma.
Dr. Sarett hafði unnið glæsilegt
vísindaafrek, en aðferð hans var á
kafle.ga flókin og tímafrek. Yfir 30
hárnákvæmar efnarannsóknir
þurfti að gera til að framleiða ör
lítið magn af efnablöndunni E.
Það tók marga mánuði að endur-
bæta aðferðina þannig, að hægt
væri að framleiða nægilegt magn
af efninu. Er það hafði tekizt,
voru hafnar tilraunir, fyrst á dýr
um, síðan á mönnum. Þá voru fá
ein grömm, sem eftir voru, ,send til
dr. Philip S. Hench við Mayosjúkra
húsið, en hann hafði lengi hallazt
að þeirri skoðun, að nýnrahettu
hormónar gætu hjálpað sjúkling
um, er þjáðust af liðagigt. Grunur
hans reyndist réttur — eins og
greint er frá í upphafi þessarar
greinar, var árangurinn stórkost
legur. Efnablandan E var kallað
kortison, og vísindamennirnir
Hench og Kendall hlutu að launum
Nóbelsverðlaunin 1950.
Það kom raunar fljótt í ljós, að
,,undralyfið“ var bæði verra og
betra en visindamenn höfðu von
Framhald á bls. 8.
Dr. Lewis Sarett (til vinstri) og dr. Glen E. Arth eru hér á tilraunastofu fyrirtaekisins Sharp og Dohme, en þar
hefur tekizt aS framleiða gerviefni, sem hefur svipaðar verkanir og Cortisone-hormonaefnið, en er taliö 30 sinn-
um áhrifaríkara án þess að því fylgi slæmar verkanir á mannslíkamann. Þetta nýja undralyf er einkum notað
Itil að lækna liðagigt. - .~