Tíminn - 25.09.1959, Blaðsíða 7

T í MIN N, föstudaginn 25. september 1959.
Björn Stefánsson,
kaupfélagsstjóri
Auðhringur og ein-l
okun — eða uppbýggin
Stj órn-endur Morgunblaðsins
liafa á þessu ári lagt sérstaka stund
á að kynna lesendum sínum sam-
vinnustarfsemina í iandinu.
Okkur, sem lengi höfum kynnzt
samvinnufélögunum eða stárfað
hjá þeim —■ koma fræði þessi ann-
árlega fyrir sjónir.
: Við'eigum erfitt með að trúa, að
Sambandið, — heildarsamtök- kaup
íélagar.na, —sé' auðhrrngúr, sem
hafi það aðalmarkmið að safna und
ir sig fjármagni þjóðarinnar’—. og
vilji láta lítið eða ekkert koma í
staðinn. Jafn erfitt eígúm við með
að trúa þeira kenningu, að kaup-
félögin séu yfirleitt einokunarfyrir-
tæki, sem þröngvi sér upp á lands-
fólkið — og þar ráði fáir einstakl-
ingar yfir fjármunum og jafnvel
hugsun alls þorra félagsmanna.
Sennilega hafa- skrifarar Morgun
blaðsins sjálfir grun um, að þetta
séu dálítið strembin fræði — að
minnsta kosti hefur þótt vissara að
hafa þau oft yfir. Það hefur jafn-
vel ekki þótt næ.gilegt að flytja
þennan fróðleik í flestum stjórn-
málaleiðurum blaðsins, heldur
meira að segja þurft að geta kaup-
félaganna á sama hátt í erlendum
fréttaþáttum blaðsins. Á s.'l: vori
birtist t. d. í Morgunblaðinu frétta-
þáttur frá Þýzkalandi eftir Sigurð
A. Magnússon. Lýsir hann þar kynn
um sínirm af uppbyggingu og vel-
sæld Vestur-Berlínar —og þejm
áhrifaríka mismun, sem hann hafi
kynnzt við komuna yfir til Austur-
Berlínarborgar, þar sem hann, seg-
ir óskaplega eymd og vonleysi hafa
blasað við alls staðar. Og til að
gera löndum sínum sem jjósasta
eymdina og niðurlægingu alistur-
hlutans átti hann í hu^a sijjum;
ekki annað orð en kaupfélag heima
á íslandi. Hann segirað verzlunar-
húsin í austrinu með sínu vpnl.ej’sis
„
FRÁ HÖFN í HORNAFIRÐI. Þar hefur samvinnustarfið átt gildan þátt í uppbyggingu hins unga en myndarlega
kauptúns. i
Björn Stefánsson, kaupfélagsstjóri
lega útliti hafi helzt minnt sig á
kaupfólag úti á landi hér heima.
Sigurður A. Magnússon hefur
víst ferðazt mikið um fjarlæg lönd
— og skrifað nokkuð fTá-ferðum
sinum, Ber ekki úm að sakast, að
hann grípi tii dæma að heiman til
að skýra frásagnir sínar. En ég
leyfi mér að minna hann á,-i að
hann þarf að kynnast bétur sínu
eigin landi og þjóð til þess að H'oh-
um verði ekki fullhált á aö hota
skýringardæmi eins- og að framan
er getið. Það er, aS kaupféiögin
hér úti á landi séu ímynd: þess
aumasta og lágkúrulegasta; sem
þar sé að finna.
Ég er áreiðanlega kunnugri-að-
stæðum fólks sums staðar úti á
landi hér en Sigurður A. Magnús-
son og get gefið honum sannari
og réttari mynd af samvinnufélög-
unum þar en hann viyði.st hafa.eða
vilja hafa.
Vil ég með örfáum orðum segja
það sannasta og réttasta, sem ég
veit um kaupfélögin á Austurlandi,
þar sem ég er kunnugastur. Er þá
fyrst fyrir Höfn í Hornafirði. Kaup
félagið þar, sem er stærsta verzlun
in, hefur uppbyggt og annazt nær
alla afurðasölu fólksins í Austur-
Skaftafellssýslu, starfrækir meðal
annars sláturhús, hraðfrystihús,
kartöflugeymslu og mjólkursamlag.
Á öllum öðrum verzlunarstöðum á
Austfjörðum er líka sögu að segja
af kaupfélögunum, sem eru þar á
hverjum stað, alls staðar stærsta
verzlunin og á öllum þessum stöð-
um eru kaupfélögin brauðryðjend-
ur og þátttakendur í afurðasölu
og atvinnuuppbyggingu fólksins.
Á Austurlandi hefur fólk um
langan aldur lifað nær eingöngu á
framleiðslu til lands og sjávar —
og lífsafkoman því mest háð því
að fá sem öruggastan markað og
sannvirði fyrir framleiðsluvörurn-
ar.
Fólkinu, sem stóð að stofnun
kaupfélaganna á Austurlandi, var
frá byrjun ljóst, að hlutverk sam-
takanna var engu þýðingarminna á
sviði afurðasölunnar en útvegun
neyzluvarnings, enda hafði það dýr
keypta reynslu af samtakaleysinu
á þessu sviði.
Ég minnist þess, að faðir minn,
sem var smáútvegsbóndi á Austur-
landi, flutti eitt sumar fyrir nær
þrjátíu árum þurrfiskframleiðslu
sína á árabát — út fyrir land til
næsta fjarðar — til þá nýstofnaðs
kaupfélags, sem færði honum um
þriðjungi hærra verð fyrir fiskinn
■en hann átti kost á að fá hjá kaup-
mönnum á sínum verzlunarstað,
þar sem þá var ekki stofnað kaup-
félag.
Hin „frjálsa" samkeppni tryggði
þar lítiö hlut smáfrainleiðendanna,
sem réðu engu uin verðið. En kaup
menn, sem keyptu framleiðsluvör-
ur á þessum árum, höfðu yfirlcitt
með sér samtök um fast verð á
fiski og landbúnaðarvörum og má
hugsa sér hvort sú verðákvörðun
hefur eigi mótazt meira af því sjón
armiði að tryggja sameiginlega
liagsmuni kaupmanna en framleið-
enda.
Enda varð sú raun á, að hagsbót
félagsmanna við stofnun kaupfélag
anna fyrir austan varð enn þá
áþreifanlegri á sviði afurðasölu en
útvegun erlendrar vöru.
Þessar umbætur kaupfélaganna
á afurðasölumálunum viðurkenndu
allir — jafnvel þeir, sem andúð
höfðu á kaupfélögunum eða stóðu
utan við þau.
Augljósust dæmi þess voru, að
ýmsir efnabændur, sem fyrstu árin
vildu ekki ganga í félögin — leit-
uðu hjá þeini eftir upplýsingum
um endanlegt afurðaverð — og
kröfðu síðan kaupmann sinn um
sömu kjör.
Kaupfélagsfólkið fyrir austan og
víðast hvar úti á landi hefur lagt
á það höfuðáherzlu til þessa dags,
að samtökin verðu sameiginlegu
fjármagni til að byggja upp at-
vinnulífið á hverjum stað — engu
síður en til neytendaþjónustunnar.
Þessi uppbygging hefur víða kost-
að mikið fjármagn og stuðningur-
inn við framleiðsluna og afurðasöl-
una hefur víða verið látinn ganga
fyrir byggingu nýtízku verzlunar-
húsa. Á seinustu árum er þó að fær
ast í það horf að velflest kaupfé-
lögin hafa einnig komið upp þokka
legum verzlunarbúðum og suiri
þeirra glæsilegum búðum á íslenzk
an mælikvarða.
Þetta allt veit fólkið, sem skipt-
ir við kaupfélögin — þó að ritstjór-
ar Morgunblaðsins og Sigurður A.
Magnússon vilji hugsa sér þetta á
annan veg.
Ég hefi ekki trú á, að fréttaritari
Morgunblaðsins á Hornafirði
myndi t. d. vilja .staðfesta, að til-
vitunu Sigurðar A. Magnússonar í
kaupfélag, sem það aumasfa alls,
ætti við Kaupfélag Austur-Skaft-
fellinga, sem ég hefi leyft mér að
vísa til, að væri að uppbyggingu
líkt fjölda annarra kaupfélaga úti
á landi.
Nei, heimildir Morgunblaðsins
um starfsemi kaupfélaganna eru
ekki sóttar til fólksins, sem við
þau skiptir — heldur eru umsagn-
irnar búnar til á skrifstofum blaðs-
ins eða gistihúsum erlendis.
Sínum augum lítur hver á silfr-
ið — og er ekki að undra, þótt þeir
sem berjast fyrir hagsmunum ein-
staklingsreksturs á verzlun, vilji
gjarnan draga úr framsækni keppi
nautarins, þ. e. samvinnurekslurs-
ins, Hefur bæði fyrr og nú verið
reynt að vekja tortryggni á starf-
semi kaupfélaganna.
Á sínum tíma lagði Björn heitinn
Kristjánsson kapp á. að vara mcnn
við kaupfélögumim vegna fátækt-
ar þeirra. Samábyrgð kaupfélag-
anna var þá stöðugt hariipað — og
þeir betur stæðu í kaupfélögunum
hræddir á því, að þeir yrðu látnir
borga fyrir þá fátækari, ef illa færi.
Hafði söguburður þessi þá máske
einhver tilætiuð áhrif. En nú skilja
menn betur og meta nauðsyn ýmis
konar samábyrgðar í þjóðfélaginu
en á fvrstu tugum þessarar aldar’
— og því reyna talsmenn einstakl-
ingsverzlunarinnar að snúa þessari
sögu við — það er — að kaupfélög-
in séu að verða auðhringur, sem
vilji skjóta sér undan samá.byrgð-
inni. En finftst mönnum ekki býsna
ótrúlegt, að samvinnufélagsskapur
inn, sem byggður er upp og hefur
á lögum sínum svo lýðræðislegt
form, sem frekast er hægt að hugsa
sér — þar sem alli’r háía rétt til
að vera í félagsskapnum og hver
einstakl. hefur þar jafnan rétt til
áhrifa og úrslita án nokkurs tillits
til efnahags eða annarrar aðstöðu
— sé líklegur til að skjóta sér und-
an hvers konar samábyrgð eða
skyldum við þjóðfélagið.
Dómur reynslunnar segir allt
annað um kaupfélögin en Morgun-
blaðið. Sá hlutlausi dómari segir
okkur, að þó að einstökum dugmikl
um athafnamönnum hafi tekizt um
tíma að byggja upp' óg hæta lífs-
afkomu fólks út um dreifðar byggð
ir landsins, þá hefur fólkið á flest-
um stöðum úti á landi þurft að
treysta á eigin samtök í kaupfélög-
unum t’l að tryggja hagsbætur sín-
ar og varanlega uppbyggingu.
Starfssemi kaupfélaganna tak-
markast.ekki af einslökum forstöðu
mönnum —■ heldur tekur einn við
af öðrum og ein kynslóð tekur
við öllum ávinningi þeirrar á und-
an.'
Og fólkið lærir alltaf smá saman
af reynslunni — og heldur áfram
að byggja upp sín kaupfélög — og
það engu að síður — þó að and-
stæðingarnir haldi eitthvað áfram
aðvörunarhrópum sínum í Mbl.
Björn Stefánsson.
Jazzklúkburinn
fær nýtt késnæSi
Stjórnarfundur JAZZKLÚBBS
KEYKJAVÍKUR, haldinn 8. þ. m.,
ákvað að starfseini félagsins skyldi
hefjast laugardaginn 26. sept. í
Framsóknarhúsinu. Verður mjög
vandað til þessa fyrsta fundar vetr
arins, og munu þar meðal annars
koma fram hljómsveit Björns R.
Einarssonar og kvartett Jóns Páls
ásamt Viðari Alfreðssyni trompet-
leikara.
Fundir munu verða hálfmánaðar
lega og skiptast á músík og fræðslu
fundir, og reynt verður að hafa þá
sem fjölbreyttasta. Meðlimum
klúbbsins er heimilt að taka með
sér einn gest, og einnig verður haf-
ir, sala meðlimakorta, sem gilda til
áramóta og kosta kr. 50.00.
Klúbburinn hefur fengið gott
liúsnæði á efri hæð Framsóknar-
hússins, þar sem fyrsti fundur
hefst kl. 2.30 á laugardag.
Á viðavangi
Engar skýringar enn
Af hálfu forráðamanna P,eykja j
víkurbæjar hafa cnn ekki veriði
lagðar fram neinar frambærikg-,
ar skýringar á því háttalagi nið-;
urjöfnunarnefndarinnar áði
leggja miklu lægri útsvör á;
helztu forystumenn Sjálfstæðis*j
fíokksins en þeim ber að greiða
samkvæmt tekjuskattsframtaii
þeirra. Þetta mál er þó búíð að
vera til umræðu í fleiri vikur,
svo að ráðamenn Reykjavíkur
hafa liaft nægan tíma til , að
veita á þessu fullnægjandi skýr-
ingar, cf þær væru’ fyrir ítendi.
Þessi þögn ráðamanna Reykja
víkurbæjar rökstyður vlssitlega
þann grun. að ekki sé liægt -að
gefa neina frambærilega skýis
ingu á útsvarsfríðindum Ólafs,
Gunnars og Bjarna, lieldur séá
þau eingöngu veitt af pólitísk-
um ástæðuin. Þetta sé ei.tt af
dæmum þess, hvernig Sjálf-
stæðisflokkurinn notar VÖIÍS sía
til persónulegra liagsbóta fyrir
foringja sína og áðra gæðinga.
Af þessu geta menu svo vel
dregið þá ályktun, hvernjg á-
standið myndi verða í þessura
efnum, ef Sjálfstæðisflokkurina
fengi aukin völd. Ekki mýnclu
fríðindi foringjanna og gæð-
inganna minnka við það.
r- i
Fordœmd biaðaskrif
Um langt skeið hafa ekki önn-
ur blaðaskrif vakið meiri furðu
og andúð cn árásarskrif MbL
gegn hinum íslenzku emhættis-
mönnum á Keflavíkurflugvelli.
Mbl. reynir að kenna þessura
mönnum um þá árekstra, seia
þar liafa orðið að undanfprmt,
enda þótt sök hinna amerísku
yfirmanna sé augljós og Bánda-
ríkjastjórn hafi nú raunal' við-
urkennt hana. Skrif MbL ura
þessi mál eru líkust frámkömu
dansklunduðustu íslendinga, £t
stóðu við lilið danskra i.aup-
sýslumanna, þegar íslenzi ir em-
bættismenn voru að reyna ið
rétta hlut landa sinna.
Mbl. hefur sjaldan géiigið
öllu lengra í því að sýna , ondl-
um aðilum undigrefni og qr w
mikið sagt.
Hvað segðu múrarar?
Með bráðabirgðalöguiiijia. ira
afurðaverðið liafa bændur. sætt
svipaðri meðferð og eí . mrara-
félag Reykjavíkur ætti í :.aúp-
deilu, atvimiuj ekendur néiiiiðu
samningum og ríkisstjórnin -uot-
aði þá svnjun til aíi váet síá
óljreytt kaup múrara. Hvc nig
myndi Múrarafélaginu ika . siík
lagasetning? Og mynui ,ún
njóta stuðnings Eggerts : or-
steinssonar, sem lengi ■ 3iefu|r
verið formaður Múrais íeíagá
Reykjavíkur og er nú annar mað
ur á lista Alþýðufloiiksii.s i
Reykjavík? Af stuðningi ans
við bráðabirgðalögin mæ;!. , Ua.
það.
Launastéitirnar og v., . ðs-
félögin mega vel athúga aða
fordæmi er verið að si ... eð
bráðabirgðalögunum un, i <Ja-
sölulögin. Það gæti át, , í ,ð
koma þeim í koll síðai að
heppnast.
Arfurinn frá vinstri
stjórninni
Alþýðublaðið er að g'iJlh. af
því, að afstaða ríkissjóus s.agn-
vart bönkunum sé ekki .;iriið
lakari um þetta leyti en 4 ,una
tíma í fyrra. Blaðið geiur ísess
ekki, að þetta er fyrst og ‘remst
áð þakka því, að nuv. í’íkís-
stjórn tók við ríflegurT tebSKaf*
gangi frá vinstri stjóminpi og
hefur verið að eyða homsm and-
anfarna inánuði. Nú er riann
þrotinn og því munu ós'iu-
skuidir stórvaxa næstu ,i.; uuð-
ina. Má vissulega kalla það Laid
hæðni örlaganna, að Mb . r aú
stöðugt áð skanima vinstr; : ,,.ra
ina, enda þctt stjórn Sjá , st„ ðis
flokksins og Alþýðuri' > ásins
liafi fyrst og fremst ; ~ j. á
tekjuafgangi frá henní,