Tíminn - 28.04.1960, Qupperneq 5

1 ff* INN, ftmmtndaglnn 28. api-fl 1960.
Útgefandi: FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
Framkvæmdastjóri: Tómas Ámason. Rit
stjórar: Þórarinn Þórarinsson (áb.), Andrés
Kristjánsson. Fréttastjóri: Tómas Karlsson.
Auglýsingastj.: Egill Bjarnason. Skrifstofur
í Edduhúsinu. — Símar: 18300—18305.
Auglýsingasími: 19523. Afgreiðslusími:
12323. — Prentsmiðjan Edda h.f.
Miklu fleiri en 24
Það ber þegar á því, að fylgismenn nýlenduréttar-
ms eða „sögulega réttarins“ svonefnda í landhelgismál-
inu, telji það óbeinan sigur fyrir sig, að bræðingstil-
laga Bandaríkjanna og Kanada fékk 54 atkvæði á sió-
réttarráðstefnunni og mikinn meirihluta atkvæða, þótt
ekki næði hún tilskildu atkvæðamagni til þess að ná
samþykki. Þá hefur einnig verið hlerað, að þeir telji
það ávinning fyrir sig, að tillaga íslands um undanþágu
ríkja, sem eru mjög háð fiskveiðum, hafi verið felld
með miklum atkvæðamun. Það beri vott um að sérstaða
íslands njóti ekki viðurkenningar.
Hvort tveggja er þetta byggt á útúrsnúningum og
röngum forsendum.
Varðandi stuðning þann, sem bræðingstillaga Banda-
ríkjanna og Kanada fékk, er það fyrst og fremst að at-
huga, að hann var fengin með óvenjulegum þvingunum
og áróðri, svo að slíks muni ekki hafa þekkzt dæmi
áður. Bandaríkin hafa orðið sér til mikillar vansæmdar
með því háttalagi, sem þau beittu í þessu sambandi.
Svo langt var gengið, að sum tólf inílna ríkjanna voru
ýmist þvinguð til þess að greiða bræðingnum atkvæði
eða til þess að sitja hjá, enda þótt þau lýstu jafnhliða
yfir 'því, að þau myndu ekki hafa tillöguna að neinu,
þótt samþykkt yrði.
Hefði ekki þessum ósæmilegu og óeðlilegu starfshátt-
um verið beitt, myndi bræðingurinn hafa fengið stórum
færri meðatkvæði, en fleiri mótatkvæði. Þá er og þess
að gæta, að gerfinefnd íór með umboð Kína og greiddi
atkvæði gegn hinni ríkiandi stjórn þar. Fimm ríki. sem
ekki eru aðilar að sjálfum Sameinuðu þjóðunum, greiddu
atkvæði með bræðingnum, en þátttökuréttur þriggja
þeirra, Páfaríkisins, Mónacós og San Marinós, byggðist
einvörðungu á því, að þau gefa út sérstök frímerki og
eru því aðilar að Póstmálastofnun Sameinuðu þjóðanna.
Þátttökuréttur hinna ríkjanna tveggja, en hér er átt
við Suður-Kóreu og Suður Vietnam, var hins vegar
ekki óeðlilegur, en þá átti ekki heldur að útiloka Norð-
ur-Kóreu og Norður-Vietnam, sem líkt stendur á um og
áðurnefndu ríkin tvö.
Varðandi tillöguna um sérstöðu íslands er það að
segja, að miklu fleiri ríki styðja tólf mílna fiskveiðiland-
helgi íslands en þau 24 ríki, sem greiddu henni atkvæði.
Tillöguna bar hins vegar svo óheppilega að, að mörg
ríki, sem hafa lýst fylgi sínu við 12 mílna fiskveiðiland-
helgi íslands, ýmist greiddu atkvæði gegn henni eða
sátu hjá. T. d. greiddu a.m.k. ellefu ríki (kommúnista-
ríkin níu, Norégur og Danmörk) atkvæði gegn henni,
er hafa lýst stuðningi við tólf mílna fiskveiðilandhelgi
íslands, og svipað gildir um ýms ríki, er sátú hjá Full-
yrða má því, að undir öðrum kringumstæðum. hefði til-
laga um sérstöðu íslands fengið ríflegan meirihluta.
Það var því mjög óheppilegt, eins og Hermann Jón-
asson varaði svo eindregið við, að tillagan yrði flutt
undir þessum kringumstæðum. En þrátt fyrir það, er
ekki hægt að halda því fram, að ekki nema 24 ríki styðji
sérstöðu íslands. Þau ríki eru miklu fleiri og þar við
bætist, að málstaður íslands nýtur einnig vaxandi skiln-
ings hjá þjóðum þeirra ríkja, sem enn vilja ekki veita
fLskveiðilandhelgi Islands viðurkenningu. íslendingar
geta því haldið áfram baráttunni í landhelgismálunum
i fullu trausti þess, að málstaður þeirra nýtur mikils og
vaxandi sta'mings cg ‘'eJwbiar i he.iminum.
Skyldulán'n til
Seðlabankans
ViðreisnartMögur ríkisstjórnar-
innar eru svo margþættar og um-
fangsmiklar, að eðlilegt er að þær
verði mikið ræddar og frá ýimsum
Miðum. í sambandi við sum atriði
þeirra mála má gera ráð fyrir að
komi fram héraðaviðhorf. Svo er
um það að s'kylda sparisjóði og
inniánsdeildir kaupfélaga til að
lána seðlabankanum fé.
Nú er ærinn munur á spari-
sjóði og innlánsdeiid, svo að það
eru engan veginn sambærilegar
stafnanir. Sparisjóður er peninga-
stofnun, sem rekur almenna lána-
starfsemi en innlánsdeild ávaxtar
fé í rekstri kaupfélagsins ein-
göngu. Sparisjóðir eru háðir ýms-
um reglum, sem gerðar eru til
öryggis. Þeir eiga sameiginlegan
tryggingarsjóð í vörzlu ríkisins og
eru undir opinberu eftirliti. Allt
er þetta gert viðskiptamönnum
þeirra til öryggis. Jafnframt er það
lögfest að sparisjóðir greiði hvorki
útsvar, tekjuskatt né eignarskatt.
Sparisjóðir mega ekki reka at-
vinnu, ekki ganga í ábyrgð vegna
neins konar aitvinnureksturs, og
ekki eiga neinar eignir umfram
það, sem þeir þurfa til að reka
starfsemi sína, aðrar en peninga
og verðbréf.
Kaupfélög eru fyrirtæki, sem
reka þjónustu, sem almenningi og
atvinnulífi héraðsins er bein nauð
syn og reka auk þess oft atvinnu
sjálf.
Innlánsdeild er ekki lánastofn-
un.
Það eru til í þessu landi margir
lífeyrissjóðir og eftirlaunasjóðir,
sem eru það skyldari sparisjóðum
en innlánsdeildir, að þeir reka
lánastarfsemi. Það hefðu ráðunaut
ar ríkisstjórnarinnar átt að muna.
Fiestir þessir Sjóðir ávaxta fé sitt
í veðlánum til sjóðfélaga, enda
mega þeir yfirleitt lána út á hús
60% af verði þeirra. Eru þessar
lánastofnanir skyldaðar til að lána
seðlabankanum?
Bjarni Benediktsson ráðherra
sagði í útvarp að þar sem inn-
stæða í innlánsdeild væri skatt-
frjáls eins og innstæða í spari-
sjóði, yrðu eigendur þeirra að
lána seðlabankanum. Eru þá ekki
lífeyrissjóðirnir skattfrjálsir?
Engum á aS vera frjálst
að lána kaupfélagi
Til tryggmgar þvi fé, sem inn-
lánsdeild ávaxtar, er ekki annað
en ábyrgð kaupfélagsins. Þar er
raunverulega um að ræða lán til
kaupfélagsins. Meginþorri þeirra
manna, sem eiga þar fé, leggja
það þar inn af því að þeir vilja
efla kaupfélagið og rekstur þess.
Þetta nýja valdboð segir hins veg-
ar, að engum skuli frjálst að lána
kaupfélagi í þessu formi nema
hann láni seðlabankanum jafn-
fraimt.
Er þetta ekki fordæmalaust ný-
mæli í löggjöf á íslandi?
Hvað myndu t. d. samtök prent-
ara segja við því, ef alþingi
ákvæði með lögum hvar þeir
geymdu og ávöxtuðu lífeyrissjóð
sinn?
Ef alþingi lögfestir að ríkis-
stjórnin megi ákveða að Jón Jóns-
son verði að lána seðlabankanum
15 krónut fyrir hverjar 85 sem
hann lánar kaupfélagi sínu, hvað
er þá því til fyrirstöðu að á næsta
alþingi verði stjórninni fengið
v.aAd til að skylda tein til að !ij)a
seðiabankanum 30 krónur af
hverjum 100, sem hann ætlaði að
lána syni sínum eða bróður? Þar
er enginn eðlismunur á. Næsta
sporið gæti orðið það, að ógilda
öll skuldabréf manna á miili nema
fyrir liggi að lánveitandi hafi
jafnframt lánað seðlabankanum í
tilskildu Mutfalli.
Sú ríkisstjórn, sem opnar slíka
leið, og stígur þar fyrstu sporin,
ætti ekki að tala margt um aukið
frelsi í viðskiptum.
Hverjir skyldu það vera, sem
einfcum eiga fé í innlánsdeildum
kaupfélaga?
Börn og unglingar eiga þar
margar innstæður þótt smáar séu.
Kaupfélagsmenn geyma oft í inn-
lánsdeild fé það, sem börnum
þeirra áskotnast. Langoftast fer
þetta fé svo í námskostnað á æsku-
árum eigendanna.
í öðru lagi ber svo nokkuð á
öldruðum mönnum, sem hafa selt
bú sitt og eiga nokkurn afgang.
Þeir geyma oft þennan ellilifeyri
sinn í innlánsdeild kaupfélagsins.
Það eru menn, sem ekki eiga aðild
að neinum lifeyrissjóði eða eftir-
launasjóði. Þeir eru engir sjóð-
félagar. En ef til vill gera þeir
sér grein fyrir því, að kaupfélagið
hefur skapað þeim sæmilegt verzl-
unarárferði á liðnum árum. Ef til
vill muna þeir líka að kaupfélagið
hjálpaði þeim um stundarsakir
þegar þeim lá á og önnur úrræði
lágu ekki fyrir til að gera nauð-
synlegt verk, og þess vegna finnst
þeim að þeir séu með vissum hætti
að greiða gamla skuld þegar þeir
geyma fé sitt einmitt á þessum
stað.
Það er ekki aukið frelsi að
skerða sjálfsákvörðunarrétt manna
um það hvar þeir geyma fé sjtt og
hverjum þeir lána það.
Þarf enga milligöngu
Seðlabankans
Mbl. hefur eftir einum ráðherr-
anum að þessi skyldulán til seðla-
bankans eigi að vera trygging fyr
ir því að þetta fé sé lánað til at-
vinnuveganna. Þetta eru vanhugs-
uð orð og ekki skynsamleg. Það
þarf enga milligöngu seðlabank-
ans til þess að það fé, sem í inn-
lánsdeildunum er, komizt til at-
vinnuveganna.
í fyrsta lagi er verzlun þjónusta
og atvinnurekstur, þó að efcki sé
framleiðsla. Flest kaupfélög lands-
ins hafa bundið meira og minna fé
í ýmiss konar mannvirkjum og
framkvæmdum, sem auka og
tryggja verðmæti framleiðslunnar
og eru henni þannig stoð og stytta,
auk þess sem allur atvinnurekstur
er háður verzlunarárferði. Auk
þess eru svo kaupfélögin víða bein
ir þátttakendur í atvinnurekstri.
Vitanlega á það sér stað að kaup
félög eigi fé hjá viðskiptamönnum
eins og aðrar verzlanir, sem hafa
reikningsviðskipti. Segja má að
kaupfélögin láni þeim mönnum fé,
en það gera þau sem verzlanir en
ekki sem lánsstofnanir. Þessar
reikningsskuldir eru að langmestu
leyti í beinum tengslum við at-
vinnulífið. Kaupfélag'sstjórarnir
greiða oft fyrir mönnum, sem
standa í framkvæmdum vegna at-
vinnureksturs síns svo að bændur,
Smáútvegsmenn og iðnaðarmenn
skulda þar stundum. Þau við-
skipti eru stuðninlgur við atvinnu-
lífið. Greiðvikni og hjáipsemi
verður sjaldan að slysi, því að
menn eru yfirleitt skilsamir og
heiðarlegir í viðskiptum og mæta
hjálpsemi og fyrirgreiðslu með
drengskap auk þess, sem kaupfé-
lagsstjórarnir yfirleitt læra að
þekkja viðskiptamenn sína. En
vitanlega eru tafcmörk fyrir því
hve mikið kaupfélögin geta leyft
sér í þessum efnum.
Vera má að einstakir auðmenn,
sem eru útsmognir skuldakóngar,
hafi stundum lag á að láta fyrir-
tæki sín skulda kaupfélögum, en
trauðla mun þeirra hlutfall hærra
þar en hjá bönkunum.
Sízt er fyrir það að synja, að
einstakar reikningsskuldir hjá
kaupfélögum megi rekja til fbúða
bygginga. Þær íbúðir munu þó
vera jafn-hóflegri og nær hæfi
S'kuldugrar þjóðar með háan vaxta
fót en sumar þær íbúðir, sem
bankarnir sjálfir og eftirlaunasjóð
irnir láná sitt fé í.
Sparisjóðir eru opinberir pen-
ingastofnanir og miklu nær að
alþingi lögbjóði þeim starfsreglur
og kvaðir en frjólsum félögum al-
mennings. Hins vegar er það sam-
eigiMegt með sparisjóðum og
kaupfélögum að safna fjármagni
og binda það í héraði. Þess vegna
er það mjög vafasaant tiltæki að
skylda sparisjóðina til að lána
•seðlabankanum í vaxandi mæli.
Æskilegast að dreifa
peningavaldinu
í því sem hér er sagt, liggur
ekkert vantraust á seðlabankanum
eða getsakir um að hann fari ilia
með vald sitt. En hvað sem um það
er, liggja mörg rök og sterk til
þess, að heppilegt sé að dreifa
valdinu — líka peningavaldinu —
og hið nýja valdboð, sem hér er
um að ræða, ber á sér svip of-
stjórnar, sem gæti verið mjög
hættuleg.
Kjami þessa máls er sá, að al'lt
það fé, sem kaupfélag hefur undir
höndur, er bundið héraði þess og
viðskiptasvæði. Engin trygging er
fyrir því, að lán úr innlánsdeild
kaupfélags til seðlabankans verði
ekki fjárflutningur úr héraði. Svo
mikið er víst, að seðlabankinn get
ur á engan hátt betur gert í þeim
efnum en að skila þessu fé aftur
til atvinnul'ífsins í heimahéraði
þess, og því væri bæði eðlilegast
og einfaldast að sú ágæta stofnun
sparaði sér allt ómak við þetta fé.
Sé hins vegar tilgangurinn sá, að
draga þetta fé úr atvinnulífi við-
komandi héraðs til að lána það
mönnurn eins og Einari Sigurðs-
syni, Eggert Kristjánssyni og
Magnúsi Víglundssyni, þá er stefn
an ekki líkleg tilað vinna sér al-
mennir.gsihylli, Þá stefnu samþykk
ir almenningur aldrei öðruvísi en
svikinn og blekktur.
Það er margt, sem togar fjár-
magnið úr héruðunum til Reykja-
víkur. Flest annað er þarfara en
að stuðla að þeim fjárdrætti. Það
mætti færa ýmis rök að því, að
seðlabankinn lánaði sparisjóðun-
um til mótvægis því öfugstreymi,
sem löngum hefur átt sér stað.
Hið nýja valdboð um skyldulán úr
sjóðum héraðanna til seðlabank-
ans, getur á engan hátt orðið hér-
uðunum styrkur, en gæti leitt til
blóðtöku úr þeim. Þess vegna
mæta þessi á'kvæði tregðu og and-
úð meðal manna á Vestfjöraum
H. Kr.