Tíminn - 04.02.1961, Side 5

TÍMINN, laugardaginn 4. febrúar 1961.
Útgefandi: FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
Framkvæmdastjóri: Tómas Arnason. Rit-
stjórar: Þórarinn Þórarinsson (áb.), Andrés
Kristjónsson, Jón Helgason. Fulltrúi rit-
stjómax: Tómas Karlsson Auglýsinga-
stjóri: Egill Bjamason. — Skrifstofur
í Edduhúsinu. — Símar: 18300—18305
Auglýsingasimi: 19523. Afgreiðslusimi:
12323. — Prentsmiðjan Edda h.f.
Er Emil þjónn
konunúnista?
Málgögn ríkisstjórnarinnar kvfíinka sér nú mjög
undan því, að Framsóknarmenn í ver kalýðshreyfingunni
skuli hafa þar samstarf við kommúnista og aðra and-
stæðinga stjórnarstefnuanar. Það, sem stjórnarmálgögn-
in óska eftir, er augljóslega það, að stjórnarandstæðing-
ar í verkalýðshreyfingunni láti ýmis sérsjónarmið og
flokksleg tillit sundra sér og veiti fylgismönnum stjórn-
arflokkanna þannig aðstöðu til að ráða þar lögum og
lofum. Þetta myndi þýða það, að ríkisstjórnin gæti skert
kjör launþega eins og henni sýndist.
f því samstarfi stjórnarandstæðinga, sem nú á sér
stað innan verkalýðshreyfingarinna1-, taka margir fleiri
þátt en Framsóknarmenn og Alþýðubandalagsmenn Þar
er einnig að finna marga þá, sem haia fylgt núv. stjórn-
arflokkum. Það, sem sameinar þetta fólk,. er skilningur
á því, að kjarabaráttan, sem háð er af verkalýðshreyf-
ingunni, krefst samstarfs, en sundnmg myndi gera hana
vonlausa.
Stjórnarblöðin finna, að erfitt er að andmæla þessu
samstarfi með rökum. Þess vegna er gripið til þess ráðs,
að reyna að koma á það kommúnistastimpli. Það er sagt,
að þeir Framsóknarmenn, Sjálfstæðismenn og Alþýðu-
flokksmenn, sem taka þátt í þessu samstarfi, séu að
þjóna kommúnistum. Þetta sé allt gert í þágu þeirra.
Meiri falsrök og hagstæðari áróður fyrir kommún-
ista er ekki hægt að hugsa sér. Eða á það nokkuð skylt
við einræðishyggju og ofbeldi kommúnismans að vinna
að bættum kjörum almermings og hindra rangláta kjara-
skerðingu? Þeir, sem halda slíkum rökvillum fram, eru
vissulega sjálfir að vinna í þágu kommúnista, vitandi
eða óafvitandi.
Þetta samstarf hefur komizt á vegna þess, að um-
bótasinnaðir lýðræðissinnar í verkalýðshreyfingunni hafa
gert sér ljóst, að undir ríkjandi knngumstæðum er það
ein helzta vörnin gegn kjaraskerðingarstefnu stjórnar-
innar. Það er sprottið af svipaðri ástæðu og samstarf
Emils Jónssonar við kommúnista í bæjarstjórn Hafnar-
fjarðar. Emil telur það tryggja Hafnarfirði bezta stjórn
undir þeim kringumstæðum, sem nú eru. Engum dettur
í hug, að það samstarf stafi af því, að Emil vilji eða sé
að þjóna kommúnistum. Ekki verða heldur færð rök að
því, að það hafi skaðað Emil, því að hvergi hefur Al-
þýðuflokkurinn hlutfallslega meira fylgí en í Hafnar-
firði.
Það er því furðulegt, að Alþýðublaðið skuli taka þátt
í þessu herópi með Mbl. og Vísi. Fordæmið fyrir því
samstarfi innan verkalýðshreyfingarmnar, sem það vítir
nú mest, er ekki sízt fengið frá formanni Alþýðu-
flokksins.
Fiskflokkunín
Enn vekur deilan um verðflokkun bátafisksins ýmist
verkfalli eða verkbanni á ýmsum helztu útgerðarstöðum
landsins, eins og t.d. í Vestmannaevjum, Reykjavík og
Akranesi. Annars staðar vofa verkföll af þessan ástæðu
yfir. Ástæðan er sú, að reglur þær, sem L.Í.Ú. og fisk-
kaupendur hafa komið sér sáman um, eru óeðlilegar og
rangar að ýmsu leyti Reglur þsssar verður því að
endurskoða. Þess ber að vænta, að það verði gert sem
fyrst, og að sjómenn fái aðild að þeirri endurskoðun.
Jólin voru á öllum öld-
um mikil veraldarhátíð
Árni Björnsson heitir
ungur nýbakaður kandídat
í íslenzkum fræðum. Hann
lauk prófi fyrir nokkrum
dögum og svaraði nokkrum
spurningum blaðamanns
Tímans um prófraun sína.
— Ritgerð þín fjallaði um —
— Jól á íslandi, svarar Árni.
— Ertu maður trúrækinn?
— Eg mun teljast heiðinn,
svarar hann. Að vísu er ég í
þjóðkirkjunni.
— Hvernig stóð á því að þú
fékkst áhuga á íslenzkum jól-
um?
— Það upphófst þannig að
mér var fengið það verkefni á
fyrrahhitaprófi hjá Halldóri
Halldórssyni að rita málfræði-
lega ritgerð um aldur, uppruna
og sögu nokkurra hátíðanafna.
Eg las ýmislegt í kringum
þetta. Mér þótti hjátrúin og
bábiljurnar í sambandi við
þessa daga forvitnilegri en hin
málsö~-legu atriði og ákvað
þá að kvnna mér það frekar.
Árangunnn varð sa að ég valdi
mér jól á íslandi til kandídats-
prófs, ritaði um þau ritgerð upp
á 130 vélritaðar síður.
Jól og ö!
— Hvað viltu segja okkur
um uppruna nafnsins jól?
— Um það mætti iita marg-
ar bækur, svarar Árni, ýmsir
hafa talið að það væri skylt
hjól eðri él, þá er hafður i
huga sólarvagninn eða élja-
tími. Sumir hafa staðhæft að
það væri komið af gríska orð-
inu íulos.
— Og það þýðir?
— Unglinganna fyrsti skegg-
vöxtur.
— Hvernig kemur það heim
og samar?
— Jú, héla og hrímfall um
þorratíðir er ekki ólíkt ásjónu
unglingsins þegar fyrst kemur
á hann hýjungur. Páll Vídalin
hélt að nafnið jól vær{ tvíburi
við orðið öl. Allt eru þetta lang
sóttar skýringar og engin við-
hlítandi. Eg hefi komizt næst
því að nafnið þýddi fórn.
Frjósemishátíð
— Uppruni jóla?
— Þess eru mörg dæmi frá
írumstæðum þjóðflokkum að
haldnar voru hátíðir fyrir eða
eftir sólstöður, ekki sízt á norð-
urhveli jarðar. Þetta voru ým-
ist frjósemis- eða sólarhátíðir
eftir því á hvaða stigi þjóðirn
ar voru Um það leyti er sög-
ur hófust á Norðurlöndum var
haldin frjósemishátíð um þetta
leyti, blandað forfeðradýrkun
og álfatrú.
Vígaferli og kvennafar
— Hvað geturðu frætt okkur
um íslenzk jól í heiðnum sið?
— Það er ósköp lítið vitað
Snorri hefur ritað um heiðin
jól í Noregi en þeirri heimild
verður að taka með varúð.
Hann skrifar þetta 200 árum
síðar. Hann segir að jól hafi
verið haldin á miðsvetrarnótt,
hökunótt eins og hann kallar.
Þá var mikill drykkjuskapur,
menn drukku óspart mjöð og
bjór. Þá var einnig alsiða að
menn gerðu heitstrengingar,
stigu á stokk og strengdu heit,
ýmist til vígaferla eða kvenna-
Rætt vi(S Árna Björnsson, cand. mag. sem ritaíÖi
prófritgeríi um „jól á Islandi“

/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
)
'/
'/
'/
)
'/
)
'/
)
'/
'/
'/
'/
)
'/
'/
'/
)
'/
)
'/
i
)
)
'/
)
)
/
)
)
)
)
)
x'/
'/
'/
)
■'/
)
)
Árni Björnsson
fars. Annars eru heimildir af
skornum skammti.
Diplomatísk kirkja
— En svo tekur knstnin við.
— Já, þá er það merkilegt,
hvað Norðurlandakirkjan var
diplómatísk að láta haldast
gamla heiðna nafnið á jólunum.
Annars staðar var þessu breytt,
á ensku heita jólin K-ristsmessa,
á þýzku hin vígða nótt svo dæmi
séu nefnd. Og sennilegt er að
jólahald á heimilum hafi lítið
bi'eytzt þótt kirkjuleg jól væru
upptekin. Heiðingleg jól héld-
ust í einni eða annarri mynd.
Um það bil má segja að jóla-
hald á fslandi væri af þrenn-
um toga spunnið. í fyrsta lagi
hinn heiðni norræni arfu'r, í
öðru lagi kristnir helgisiðir og
í þrðja lagi heiðinglegir suð-
rænir siðir sem höfðu síazt irin
í kirkjulega jólasiði suður í
löndum og blandazt síðan sam-
an við Gkkar heiðna arif.
Falleraði sjötugur
, — Hvað höfum við helzt úr
' suðurlöndum?
— Jólaleikirnir eru m. a. runn
ir frá Keltuim, svarar Árni,
vikívaki og ýmsir dýraleikir,
hjörtleikur og hestleikur. Þá
báru menn dýragrímur. Ég hef
sönnur á því að þessir leikir
voru hafðir um hönd á 16. öld
og fyrr. Dansleikar á jólum
tíðkast hér frá 1200 og fram til
1800. Mest hefur kveðilð að
þeim frá 1400 til 1600.
— Tóku geistlegir þátt í
þeim leikjum?
— Dæmi finnast þess, að
klerkar væru hinir áköfustu
dansmenn, en annars fóru þessir
dansleikar fram í óþökk
kirkjunnar. Þó skal þess getið
að kaþólskir voru miklum
mun umburðarlyndari í þess-
um efnum en lúterskir. Þessar
skemmtanir voiu kallaðar vöku
nætur eða gleðinætur. Ka-
þólska kirkjan amaðist ekki við
þeim. En siðbótarmenn reyndu
að uppræta þetta. Guðbrandur
biskup barðist heiftarlega
gegn vökunóttum svo og öðr-
um skemmtunum sem tíðkazt
höfðu óáreittar í kaþólsku,
smalabúsreiðum og hestaþing-
um. Jörfagleðin í Dölum, sem
að minni hyggju var haldin á
krossmessu á hausti, 14. sept-
ember, var bönnuð. Á síðustu
Jörvagleði sem haldin var, var
talið að 19 börn hefðu komið
undir, ein stúlkan nefndi til
átján líklega feður að barni
sínu, Jón Magnússon lögsagn-
ari afskipaði Jörvagleðina árið
1707 eða 8. Sagan segir að
honum hafi hefnzt fyrir það,
hann var sríðar dæmdur frá
kjóli og kalli fyrir hórdómsbrot.
Síðan gekk allt á afturlöppun-
um fyrir kalltuskunni, hann
fallerað' síðast sjötugur að
aldri.
Sæðiandskotans
Á vökunóttum voru sungnar
vísur við dansinn, það voru
dægurlagatextar þeirra tíma.
Yfirleiot er það léttvægur
skáldskapur, þó hafa sumar á
s-ér noíCkura þokka:
Hér geng ég í gleðina
svo lág og víð
og held í hönd á manni
heldur kríkasíð.
Sumar vísurnar voru áheyri-
legar, aðrar grófar og sumar
beggja blands. Þessi telst af
síðasta flokknum. Yfirleitt
þótti geistlegum mönnum öll
alþýða óhæfusöm í ástarfari á
vökunótrum og ekki laust við
að „efrnð væri til mannfjölg-
unar“ í mringum þessa aðalhá-
tíð kristninnar. Til er bréf frá
Jóni biskupt Árnasyni, svar-
bréf til prests suður í Flóa sem
hefur leitað álits biskups um
ósóma sem tíðkaðist í sókninni.
Biskup segir að presrtur hafi
gefið sér að merkja að vöku-
nætur séu í brúki niðri í Flóa
og vilji vita sína meining. Mein
ing biskups var sú að vöku-
nætur' spryttu af sæði andskot-
ans í vondum mönnum.
Sumir hafa haldið fram að
los hafi komizt á siðferði fólks
eftir siðaskiptin, aðrir að vöku-
nætur og að!rar skemmtanir
fólksins hafi verið með sama
hætti, en kaþólskir hafi bara
ekki skipt sér af þeim. Sú er
einnig mín kenning, segir Árni
Björnsson, það er bending í
þessa átt að Brynjólfur biskup
Sveinsson virðist hafa látið
smalareiðir og gleði afskipta-
lausar, en hann var talinn
standa nærri kaþólskunni.
Jólasveinar einn og átta
Þá þótti mér ekki síður
merkilegt að rannsaka ýmsa
(Framhald á 6. síðú).
/
)
'/
'/
'/
'/
'/
)
)
'/
/
)
)
)
)
)
)
'/
'/
K
)
>
'/
'/
'/
'/
).
/
/
'/
'/
'/
)
)
'/
'/
)
'/
'/
'/
'/
'/
)
'/
)
'/
'/
'/
'/
'/
'/
'/
)
'/
)
'/
'/
/
'/
'/
'/
y
)
)
)
)
/
)
)
)
)
)
)
)
)
/
)
)
)
)
)
)
)
)
/
)
/
)
)
)
)
)
)
)
)
).
)
)
)
)
k,»V*V»X.*V*Viv.