Tíminn - 04.02.1961, Side 8

8
TÍMINN, laugardaglnn 4. febrtw lMl.
Þann 3. des. s.L birtust eftir
mig í Morgunblaðinu „Nokkur orð
í tilefni Stkrifa dr. Bjarna Helga-
sonar“. Grein þessa sfcrifaði ég til
þess að bera þunga ádeilu af okkur
sem mælt höfum fyrir þurrkskurð-
um hér á landi undanfaiin ár. f
öðru lagi átti greinin að vera að-
vörunarorð til ungs menntamanns,
sem virðist vera fullur áhuga fyrir'
umbótum landbúnaðarins, en villt-
ist inn á þá braut að skrifa aðal-
lega um málefni, sem standa utan
við hans iærdómssvið. Ég afsakaði
þessi sikrif hans sem ungæðishátt
líkan þeim, sem ég sjálfur var
nærri_ fallinn fyrir, eins og ég gat
um. Ég þóttist sjá, að hann væri
á hættulegri braut gagnvart áliti
almennlngs og varð þess raunar
víða var, og þess vegna fór ég
vægum höndum um skr'if hans.. En
ég hef enga löngun til að bregða
fæti fyrir -unga menn, þó að þeim
verði eitthvað á. Þá ber og á það
að líta, að ísland er nokkuð hál
braut fyrir óreynda menn. Hér er'
erfiðara og vandasamara að starfa
á mörgum sviðum en í öðrum lönd-
um, ekki hvað sízt á vettvangi
náttúruvísinda. Ofan á það bætist,
að vegna mannfæðar eru óreyndir
fræðimenn látnir vinna sjálfstætt
að ýmsum vandasömum verkefn-
um undir litlu eða engu eftirliti
reyndra manna. Og ef hinir ungu
menn eru framgjarnir, eins og
efnilegir menn eru jafnan, og vilja
láta á sér bera, þá er þeim opinj
leið inn í blöðin með hvers konarj
faglegt efni sem er, og án athuga-
semda blaðanna, þar sem þauj
munu yfirleitt ekki hirða um að
láta reynda kunnáttumenn yfirfara
ritverkin.
Érlendis verða byrjendur að
vinna sig upp undir handleiðslu
reyndra manna og fá þá fyrst að
ganga fram fyrir skjöldu, þegar
þeir hafa sýnt verðleika.
Nú hefur hinn áhugasami dr.
Bjarni Helgason haldið áfram
skrifum sínum í Morgunblaðinu þ
16. des. s.l., og snýst nú til varnar
gegn grein minni frá 3. s.m. Hann
um það, en ég vr'kenni honum i
sem fyrr. Ég ætla að svara honum
í þetta sinn, en óvíst er, að ég
nenni því oftar.
Fyrir mér er engin ástríða að
sýna nafn mitt á prenti, og mér
þykir heldur ófrjótt að eiga orða-
stað við doktorinn um landþurrk-
un. Mér virðist, að hans vísinda-
mennska á því sviði muni vera
lík því, ef ég færi að skrifa um
strangjarðvegsfræðileg efni, enda
þótt ég lærði einu sinni smáágrip
af jarðvegsfræði. Ég hygg, að bezt
fari á því, að hvor um sig haldi
sig á sínu sviði.
Doktorinn segir: „Það er vissa
mín og sannfæring, að frumskil-
yrði þess, að fullkoininn árangurl
fáist af umbótastarfi í íslenzkum
landbúnaði er, að víslndalegar I
rannsóknir Hggi starfinu til grund-'
vallar". Þesisu er ég að sjálfsögðuj
algerlega sammála. Þá heldur dokt;
orinn áfram: „Fullkomnar fram-j
ræsluaðferðir þurfa að byggjastj
m.a. á rannsóknum á eðUseigin-i
leikum og eðlisástandi jarðvegs-j
ins“. Og þessu næst spyr hann
mig: „Hvaða vísindalegar rann-
sóknir varðandi landþurr'kun hafa
verið gerðar hér á landi? Hver er
skoðun Ásgeirs L. Jónssonar á
þörfinni fyrir slíkar rannsóknir?"
Ég skal verða við þessum til-
mælum.
Vissulega tel ég þörf á margs
konar framr'æslutilraunum. Árið
1922 eða ’23, — en þá vann ég við
Flóaáveituna, — hóf ég máls á
því, að undirbúnar yrðu áveitu-
tilraunir á Flóaáveitusvæðinu. Ég
nefndi ekki á nafn framræslutil-
rauhir, því að það þótti mér ekki
vænlegt til framgangs í sambandi
við áveituna. Hins vegar voru
áveitutilraunir ekki framkvæman-
legar, nema framræslutilraunir
fylgdu með. Ég fékk óþökk
fyr'ir að minnast á áveitutilraunir.
Ég hélt áfram að vinna að málinu
í áföngum, en ef til vill hefur það i
verið ódugnaði mínum að kenna,!
Ásgeir L. Jónsson
Doktorinn og framræslan
að það náði ekki fram að ganga.
Fyrir fáum árum tókst loksins að
fá ríkið til að kaupa landspildu í
Flóanum til áveitu- og framræslu-
tilrauna, og núj s.l. haust, voru
fyrstu aðgerðir 'hafnar til undir-
búnings þar eystra. Með öðrum
orðum: vísindalegar tilr'aunir með
landþurrkun eru enn ekki hafnar.
í tíð Halldórs Vilhjálmssonar,
skólastjóra á Hvanneyri, voru hins
vegar nokkrar athuganir gerðar,
meðal annars með steinsteyptar
pxpur til lokræsagerðar. Enn frem-
ur var byrjað á tilraxmum á Sáms-
stöðum, en þa^r gufuðu upp, og
fylla því aðeins flokk athugana.
(Sjá rit Atvinnudeildarinnar, B-
flokk, nr. 4). Mér vitanlega eru þá
tek ég síðari málsgreinina, þ.e. um
dýpt skurða, til meðferðar og
byrja með setningunni: „Doktor-
inn víkur að því, að Skurðir ættu
að vera grynnri og þéttari." Ég
geri síðan grein fyrir þeirri dýpt
skurða, sem tíðast er notuð og
hvers vegna skurðir þurfi að vera
'svo djúpir, þar td nothæfar skurð-
hreinsunarvélar séu fengnar, en
þá telij ég rétt, að stefnt ver'ði að
því ,,á sumum landssvæðum“, að
skurðir verði grynnri og þéttari.
Það þarf sérkennilegan þanka-
gang til þess að finna mótsögn í
þessum ummælum.
Doktornum þykja vinnubrögð
mín vafasöm og óvísindaleg, þegar'
ég er að gera mér grein fyrir
Skurðgrafa að verki.
aðeins vantaldar þær athuganir,
sem ýmsir einstaklingar’, s.s- ég og
mínir líkir, hafa gert, og eru vissu-
lega ekki vísindalegar, en hafa þó
gert nokkurt gagn. t
Það þarf því vissulega að gera
fjölþættar tilr'aunir með land-
þurrkun, og það vei'ður gert, eftir
því sem fé fæst til, en þær verða
sennilega fjárfrekar'i en flestar ef
ekki allar aðrar tilraunir á sviði
jarðræktar.
Hins vegar verður aldrei eytt fé
í það, að láta jarðvegsfræðinga
rannsaka jarðveginn til ákvörðun-
ar á skurðfláa, aftur á móti verður
til þeirra leitað í ríkum mæli varð
andi ræktun jarðvegsin-s og e.t.v.
enn fremur í einstökum tilfellum
í sambandi við að ákveða bilið
milli framræsluæða.
Með sinni vísindalegu ná-
kvæmni, klýfur doktorinn í sund-
ur eina málsgr'ein í grein minni,
og ber mér síðar á brýn, að ég
komist í mótsögn við sjálfan mig.
öll er málsgreinin þannig: „Dokt-
orinn virðist fyrst og fremst fetta
fingur út í fláa skurðanna, en rsað-
ir þá einnig um, að skurðir ættu
að vera grynnri og þá um leið
þéttari en liér tíðkast. Þetta eru
sömu sjónarmiðin og ég hafði og
lærði fyrir 40 árum, en ég hefi nú
fleygt fyrir borð“.
Doktorinn segir, að ég færi eng-
in rök fyrir þessu og komist síðar
í gr'eininni í mótsögn við sjálfan
mig. Ég kenni í brjósti um doktor-
inn fyrir fljótfærnina, því að ég
ætla honum ekki annað verra að
svo stöddu. Þegar á eftir umrædd-
um málsgreinum skr'ifa ég um það
bil tvo dálka um fyrri málsgrein-
ina, þ.e. fláa skurða, þar sem ádeil
ur doktorsins voru fyrst og fremst
bundnar við það atriði- Því næst
jarðveginum umhverfis annan
skurðinn, sem hann birtir mynd af.
Hann Iýsir jarðveginum og segir
meðal annars: — — „nokkuð af
leir talsvert af mjög fínum sandi
(auðkennt af mér, Á.L.J.) og loks
eru um 20—30 prósent lífrænna
leifa í efsta 20 cm laginu. Þetta
virðist sem sér vera allmikið öðru-
vísi jarðvegur en ráðunauturinn
gerði ráð fyrir“------
Mínar getgátur hljóðuðu þannig:
„Ég veit ekki, hvar þessir skurð-
ir eru, en eftir myndunum að
dæma, þá virðist sem þarna hafi
verið um sérstaklega blauta jörð
að ræða, jafnvel svo, að efsta lagið
(jarðvegstorfan) hafi verið á floti.
Einnig gæti um mjög sandi-
blandna jörð verið að ræða. (Nú
auðkenut af mér, Á.L.J.) í báðum
slíkum tilfellum dugar enginn við-
hlítandi flái“.
Doktorinn staðfestir þannig sjálf
ur síðari ályktun mína með orðun-
um „talsvert af mjög fínum sandi“.
Fyr'ri ályktun mína, að ,þ,arna hafi
verið um sérstaklega blauta jörð
að ræða, jafnvel svo, að efsta l^gið
(jarðvegstorfan) hafi verið á floti“
afsannar hann ekki. Þvert á móti
bendir jarðvegsflokkunin og lag-
skiftingin, sem hann gefur upp,
eindregið til þess, að fyrri ályktun
mín hafi einnig verð rétt.
í samband við skrif mín um fláa
skurðanna, bar ég fram ástæður í
tveimur liður fyrir þeim fláa, sem
almennt er notaður. Doktorinn
hneykslast mjög yfir því, að ég
skuli setja aðalástæðuna sem 2.
tölulið. Mér þykir leiðinlegt, að
ég skuli hafa orðið til þess að
særa hans vísindalegu nákvæmni,
og bið afsökunar á þvi, en hjá mér
var töluliðurinn „1“ ekki bundinn
við merkinguna „fyrst og fremst“
heldur „eitt af tvennu“.
Ég gat um jarðveg (þétta og
seiga svarðarjörð og reiðingsjörð),
er héldi svo að segja hvaða fláa,
sem notaður væri. Það er mikið til
af slíku mýrlendi, er’ mundi halda
fláanum 1:% til 1:0 í áratugi, og á
fyrstu árum skurðgrafanna hér á
landi var fláinn 1:% stundum not-
aður, en þegar í Ijós kom, að bú-
fénaður vildi týna tölunni í slíkum
skurðum, þá var fláinn 1:% lagður
niður. Bændur sem sé meta bú-
fénað sinn nokkurs, og þeir kunna
enn fremur að meta skurði, sem,
auk þe9s að þurrka landið ,eru að
meira eða minna leyti gripheldir
án þess að vera hættuiegir fyrir
búfénað.
Girðingar eru orðnar stór liður
í búrekstrinum. Það er ekki ein-
ungis, að bændur vilji friða land-
areign sína og ræktunarlönd, held-
ur þurfa þeir einnig að hólfa rækt
unarlöndin í sundur vegna beitar.
Það er því ekki lítils virði, að
þurrkskurðir, sem hvort eð er
hólfa löndin í sundur, séu sem
mest gripheldir. Hitt dettur lík-
lega fáum í hug, nema ef vera
skyldi doktornum, að skurðir séu
gerðir gripheldir á kostnað fram-
ræslu landsins.
Þeir, sem lesið hafa skrif dokt-
orsins um fi'amræsluna og villzt
til þess að trúa honum, hljóta að
hafa öðlazt þá skoðun, að veruleg-
ur hluti þurrkskurðanna muni
vera líkir þeim, sem skurðamyndir
doktor’sins sýna. Slíkt er þó svo
fjarri öllum sanni, að af öllum
skurðum landsins eru þeir skurð-
r, þar sem bakkarnir hafa skriðið
fram, svo miklar undantekningar,
að þær verða ekki taldar í tugþús-
undustu, hvað þá í þúsundustu
eða hundruðustu hlutum.
Aftur á móti hafa skrðir spillzt
af ýmsm öðrum ástæðum, t.d. gró-
ið upp (fyrst og fremst), sums
staðar hrunið úr fláa (sand-, malar-
og vikurlög), hnausar fallið niður
í þá bæði við gröftinn og við
vinnslu á landinu, og sums staðar
gengur skurðbotninn upp vegna
vatnsþrýstings. Þetta er meðal ann
ars ástæðan fyrir þeirri skurð-
dýpt, sem hér er notuð. Hin mikla
skurðdýpt er að vissu leyti fyrir-
fram gert viðhald, meðan skurð-
hreinsunartæki vantar.
Erlendis er víðast aðallega
þurrkað með lokræsum, mest pípu
ræsum, og opnir skurðir aðeins
notaðir sem aðalæðar. Þessi fram-
ræsluaðferð er svo dýr hér á landi, j
að''hún er ekki framkvæmanleg, j
enn sem komið er. Hins vegar
standa vonir til, að hér kunni að;
vera hægt að nota jarðræsi gerð
með vélum á hentugu landi, eins
og ég drap á í fyrri grein minni.
Ef það tekst, verður opnum skurð-
um fækkað.
Enda þótt erlendis sé að ýmsu
leyti hægara að halda við skurð-
um en hér gerist, þá er viðhald
þeirra þó mikið, og mun nú víða
aðallega framkvæmt með vélum.
Það eru einmitt slíkar vélar, sem
við þurfum að fá.
Það ætti enginn að láta sér
koma til hugar, að hægt sé að
skapa nokkrar þær framræsluæð-
ar, er ekki þurfi viðhalds með. Hin
vönduðustu pípuræsi þurfa við-
halds með og algerrar endurnýj-
unar eftir svo og svo langan tíma
allt eftir því, hver jarðvegurinn
er. Hin hagfræðilega hlið ræður
að sjálfsögðu oftast vali aðferða
um framræslu.
í hinn brjóstumkennanlegu mál-
þófsgrein sinni þ. 16. des. lætur
doktorinn þess getið, að honum
hefði þótt vísindalegra af mér, að
ég hefði kynnt mér staðhættina
við skurði þá, er hann birti myndir
af, áður en ég fari að bollaleggja
um jarðveginn. Ég hef hér að
framan vödð að þessu, en skal nú
enn fremur taka fram, að enda
þótt ég reyni að leita sannleikans
eftir beztu getu í störfum mínum,
þá er ég þó ekki vísindamaður, ég
er einungis IMl karl, sem er að
fúska í faginu og á eftir að læra
meira en mér getur enzt aldur til.
En mætti ég spyrja? Hvað olli
því, að doktorinu, — sem væntan-
lega telur sig vera vísindamann,
hefur orðið „vísindi“ mjög á vör-
unum og starfar við vísindastofn-
un, — ég endurtek: hvað olli því,
að hann skrifar fjölda dálka í
stærsta blað landsins um málefni,
eem hann virðist hafa litla eða
enga þekkingu eða kunnugleika á?
Að minnsta kosti bera skrif hans
ekki með sér, að hann hafi aflað
sér fræðslu, áður en hann fór að
bollaleggja um framræsluna al-
mennt í landinu og bera menn
þungum sökum. Skyldi hann halda,
að hann auki hróður sinn eða þeirr
ar stofnunar, sem hann vinnur hjá,
með slíkum skrifum?
Það eru annars margar „periur“
finnanlegar í þessum pistlum hans.
Hér skal þó aðeins ein dregin
fram: Þann 27. júlí birtir hann
grein, sem heitir „Vatn í jarðveg-
inum“. Þar stendur þessi klausa:
„í grein fyrir hálfum mánuði
var lítillega á það bent, hve alvar-
legar afleiðingar hin óstjórnlega
framræsla og uppþurrkun, sem átt
hefur sér stað í hverri sveit lands-
ins á xmdanförnum árum, kann að
hafa fyrir hinn framræsta jarðveg
og þá um leið fyrir þá, sem á hon-
um skulu síðar búa. Því var hald-
ið fram, að þurrkun landslns eins
og hún er og hefur víðast verið
framkvæmd, síðan skurðgröfur
komu til landsins, væri svo stór-
göUuð, að víða mundi hún geta
leitt til og verða upphaf þeirrar
aUsherjar landeyðingar og upp-
blásturs, sem hingað tU hefur að-
eins verið settur í samband við
búskap hjarðmanna, ofbeit af völd
um sauðfjár og of Iitla eða alls
enga notkun áburðar. Þessu tii
rökstuðnings var sýnd mynd af
hálfföUnum framræsluskurði, sem
faUið hafði saman einungis vegna
þess, að ekki var tekið nægUegt tU-
iit tll eðlis og ástands jarðvegsins
sjálfs“. (Auðkennt af mér, Á.L.J.)
Svo mörg voru þau orð í þessari
klausu doktorsins.
Hann kvartaði yfir því í síðus-tu
grein sinni að ég vitni aðeins ó-
beint til greina sinna. Já, það gerði
ég af yfirlögðu ráði til þess að
hlífa honum ,enda hafa margir
haft orð á því, að ég hafi verið
óþarflega vægur við hann í minni
grein. Nú geri ég það honum tu
geðs að koma með beina tUvitnun
handa honum og áhugasömum les-
endum að melta.
Góðir lesendur! Minnizt þið þess
að hafa séð á prenti aðra eins sam
steypu af gífuryrðum, sleggjudóm
um og öfugmælum í rökvísi?
Doktorinn talar um að þurrkun
landsins sé „svo stórgölluð“ (auð-
kennt af mér, Á.L J.) að hún geti
leitt til „landeyðingar og uppblást
urs“ (Auðkennt af mér, Á.L.J.),
og þessu til rökstuðnings birtir
hann mynd af hálfföllnum skurði,
sem vitanlega á að sýna, að landið
hafi ekki þornað!! Ég spyr: Hvern-
ig á mýri, sem ekki nær að þorna
vegna misheppnaðrar framræslu
að geta blásið upp? Hún þyrfti þá
að kaffærast af aðvífandi sandfoki,
en það væri framsæslunni óvið-
komandi.
(Framhald á 11. síðu).