Tíminn - 23.08.1961, Side 7

TÍMINN, miðvikudaginn 23. ágúst 1961,
7
Átírsgður,
Séra Sigurjdn Jonsson
Eins og kunnugt má vera, er
Jökuldals'neiði nú öll komin í
eyði, seinasta byggða bólið þar,
Heiðarsel, lagðist í auðn um 1945.
Þeir, sem leið eiga um Austur-
landsveg, sjá tóftarbrotin á Ranga-
lóni og neðar Ármótaseli. Inni á
Heiðinni eru Sænautasel og
Grunnavatn fjær — en langt í
norðaustri Háreksstaðir. Býlin
voiu dreifð um Heiðina og langt
mjög milli þeirra, öryggisleysi
vakt'i yfir fólkinu og vofa örbirgð-
ar og skorts þröngvaði æ að. —
Á öldum fyrr var ísland albyggt.
Fólkinu fjölgaði þá mjög á góð-
ærisköflum og stundum þeim, sem
gáfust til vaxtar og velgengis
milli ægilegra fai'sótta og harð-
æra. Þéttbýli var í raun ekki til,
og vegna búskaparhátta urðu lands
menn að byggja hvern dal og
fjörð sem fannst. Þeir efnaminni
hlutu að þokast á annes og eyjar
smáar og í heiðarnar upp.
Byggð á Jökuldalsheiði mun þó
eigi hafa staðið mjög lengi, en
líklega þó mestan hluta seinni
þriðjunga nítjándu aldar og fram
yfir síðari heimsstyijöld. — Oft
hafa kotin farið í eyði um sinn,
en umkomuleysi fólksins á erfiðum
tímum hefur knúið það til að leita
á ný úr dölum upp og reisa að
nýju fallandi bæi þeirra, sem strit-
að höfðu í Heiðinni fyrr og hlotið
að gefast upp, er hlé urðu skömm
í stórviðrinu og lengstur vetur.
— Sumaríegurð í Heiðinni er
mikil, friður ríkir og andstæður í
náttúru undraverðar. Það þekkja
allir, sem reikað hafa um þessar
öræfaslóðir. En þeir, sem í á- j
hyggjulausri hvíld á blíðu sumri
koma á fallna kofaveggi og njóta1
friðar við seftjörn í sandauðninni
eru víðs fjarri því fólki, sem stóð
hér og féll. Stund hugljómunar er
í næstu grennd við ferðalanginn,
sem æir hér og hlustar á þögn-
ina. En hann hefur aldrei búið í
þessari föllnu baðstofu. Hann hef-
ur ekki hlustað á hamslausa norð-
anhríðina lemja þekjuna vikuinar
út, ekki fundið til sultar og ein-
manakenndar hér í auðninni. Ein-
veran á heiðum uppi er honum'
fróun. Einveran var heiðarbúan-
um oft harðla kvalráð. Hún dró
huga hans að ýmsu því, sem að-,
eins myrkur og umkomuleysi gjöra
manninum, vonbrigði og uppgjöf.
En einn dag kom vorið. Kannski
hafði vetuiinn skilað því lífs aftur,
sem hann grúfði sig yfir fyrir svo
löngu — á hverfri haustgrímu, —
ef til vill skilaði hann aðeins hel-
frosinni mynd dauðans marka. —
Upp úr þessu umhverfi and-
stæðna og erfiðleika er séra Sig-
urjón í Kirkjubæ runninn. Hann
er fæddur á Háreksstöðum á Jök-
uldalsheiði hinn 23. ágúst 1881,
sonur Jóns bónda þar Benjamíns-
sonar á Skeggjastöðum á Jökuldal
og seinni konu hans Önnu Jóns-
dóttur bónda að Hvoli í Borgar-
firði eystra Stefánssonar. Og mað-
urinn, sem kominn var úr hinu
erfiða umhverfi valdi ekki auð-
veldan veg í lífi sínu. Hann hefur
risið og hnigið — sigrað og orðið
þreyttur — en aldrei gefizt upp.
Um áratugi hefur hann þjónað
lang víðfeðmustu og erfiðustu
prestaköllum þessa lands — og
eru Hornstrandir — Staðarpresta-
kall í Aðalvík — eigi undan skild-
ar — fjarri því.
Hann, stm var fæddur í Heið-
inni og fór burt þaðan, sem svo
margir, til Vesturheims, varð
seinna prestur Heiðarinnar Hann
þjónaði þeim, sem lengst héldust
þar við, hann horfði á Heiðar-
harminn. — Vestur í Ameríku
gekk Sigurjón Jónsson frá Há-
reksstöðum á Jökuldalsheiði sinn
menntaveg. Árið 1910 tók hann
próf frá Guðfræðiskólanum í Mead
ville í Pennsylvaníu, stúdent varð
hann 1912 i Chicagó og A. M. þar
ári seinna. En hugur hans leitaði
heim hingað og að afloknu kandid
atsprófi í guðfræði við Háskóla ís-
lands árið 1917 vígðist hann prest-
ur að Barði í Fljótum. Ekki ílent-
ist hann þó í Skagafirði, kvænt-
ist þar konu sinni, Önnu Sveins-
dóttur frá Skatastöðum og flutti
austur í Kirkjubæ vorið 1920, að
fenginni veitingu fyrir Kirkjubæj-
arprestakalli í Hróarstungu. —
Hann var kominn austur. Og
þar varð hann næstu áratugi eða
til 1956, er hann varð 75 ára og
hlaut að hætta prestsskap. Hann
hefði getað hætt löngu fyrr með
full eftirlaun, en séia Sigurjón í
Kirkjubæ fór ekki frá sínu fólki
fyrr en lög knúðu.
Síðan hefur enginn prestur
treystst að taka Kirkjubæ og skal
nú að því vikið nokkru nánar: Síð-
asti presturinn, sem sat Hofteig
á Jökuldal, séra Þorvarður G.
Þormar, fór þaðan 1928 og fluttist
sem kunnugt er að Laufási við
Eyjafjörð. Annexíur frá Hofteigi
eru Eiríksstaðir og Möðrudalur á
Fjöllum, en kirkja var endurreist
þar 1949, og muna eflaust margir
atburð í sambandi við vígslu
þeirrar kirkju. Áður var Möðru-
dalur útkirkja frá Víðihóli, en allt
til 1908 var þar prestssetur hinna
fornu Fjallaþinga. Víðihóll var
lagður til Skinnastaðar í Axarfirði
en skv. lögum 1952 til Skútustaða.
— Eftir séra Þorvarð í Laufási
kom enginn í Hofteig og hlaut nú
séia Sigurjón í Kirkjubæ að þjóna
öllum Jökuldal og Heiðinni — allt
til Möðrudals á Efra-Fjalli. Var
þó kall hans ærið fyrir — fjórar
kirkjur og fallvötn þung á báða
bóga, Lagarfljót (40 km frá Kirkju
bæ að Lagarfljótsbrú) og að norð-
an Jökulsá, úfin og torreið.
Þegar séra Sigurjón lét af prests
skap 1956, vígðist að vísu nýr
prestur í Kirkjubæ, ungur maður
beint frá prófborðinu, en hann
treystist eigi til að setjast að í
Kirkjubæ, heldur bjóst um á ann-
exíunni Eiðum og situr þar enn.
Alkunna er, hve erfitt er um að
fá kennara út á land og þókti
ráðamönnum Eiðaskóla mikils um
vert að fá notið kennslukrafta
hins unga prests, séra Einars Þórs
Þorsteinssonar frá Löndum í Stöðv
arfirði. Var því brugðið við og
gjört nýtt prestakall með prests-
setri á Eiðum, en annexíu á Hjalta-
stað. Þetta nýja kall er alveg sér-
staklega létt um samgöngur og auð
velt yfirferðar — en kirkjur að-
eins tvær. Eftir stóðu fimm af
kirkjum séra Sigurjóns: Kirkju-
bær, Sleðbrjótur, Hofteigur, Ei-
ríksstaðir og Möðrudalur. Var
brugðið tii þess óheillaráðs að
gera hér af eitt prestakall með
prestsetri í Kirkjubæ eða annars
staðar í Tunguhreppi. Fólksfjöldi
þessara tveggja nýju kalla er ekki
sambærilegur og er það lítilvægt
mál hjá hinu landfræðilega. Bið
ég fólk að athuga landakort.
Hvaða prestur skyldi fást í
Kirkjubæ — í þau erfiðu skilyrði,
einangrun og stórfelldu og dýrn
ferðalög fyrir sömu raunveruleg
laun og sá. er þjónar hinu hæga
Eiðaprestakalli?
Auðvitað hefði Kirkjubær með
Sieðbrjót átt að vera sérstakt kall
áfram og Hofteigur eins og áður
og gat þá sá, er tæki annað hvort
haft ein og hálf laun og væri það
rétt hæfilegt undir þessum kring-
umstæðum. — Séra Einar á Eiðum
þjónar nú öllu svæðinu af ósér-
plægni og hefur enda fyrirmynd
þess, sem íorver hans, séra Sigur-
jón Jónsson, gerði um áratugi. —
Allt fyrir önn og erfiði langrar
starfsævi er séra Sigurjón ekki
gamlaður. Hann er á mannfund-
um glaður og reifur og verður
svo víst áfram. Þegar við nokkr-
ir guðfræðinemar hittum hann
fyrst eigi alls fyrir löngu
undruðumst við strax, hve vel
hann bar hinn háa aldur. Þol hans
og fjör í framgöngu er frábært
og gleðin skín á vonarhýrri brá.
Hann hefur frá mörgu sérstæðu
að segja, úr lífi og starfi, sem von
er, og mega prestsefni margt af
Iæra. Að hlýða á orðræður gam-
alla piesta gæti verið áhrifamikill
liður í námi guðfræðistúdenta og
eigi minm eða síðri en margt það,
sem numið er nú og að skyldu
gert.
Séra Sigurjón í Kirkjubæ er
þegar í lifanda lífi orðinn þjóð-
sagnahetja. Um persónu Kirkju-
bæjarklerksins hafa myndazt marg
ar furðusagnir og enda ekki laust
við ýkjubiæ á stundum. En ekki
er að heldur að undra, þótt nokk-
ur kyn þyki dugnaður og þrek
séra Sigurjóns í starfi á erfiðum
stað. Afskekktari stöðvar fá og á
sig næsta óraunverulegan blæ í
vitundarlif: fólks. einkum í mesta
fjölbýlinu.
Eg hef heyrt dr. Ásmund Guð-
mundsson biskup segja, að ekki sé
prestþjónusta góð, nema messað
sé a. m. k 3ja hvern sunnudag
á kirkju hverri. Vitanlega verður
erf:tt að uppfylla slíkt víöast hvar,
t d. allsendis útilokað í Kirkju-
bæjarkalli, enn síður ásamt með
öðru. En hvað verður úr á næsta
ári, er kirkjur séra Einars á Eið-
um verða 10?
Hinn 1. maí 1962 verður séra
Vigfús á Desjarmýri 75 ára og
hlýtur að hætta prestskap eftir
fuilra 50 ára þjónustu í Borgar-
fiirði. Ef að líkum lætur, fæst
enginn í hans stað. Þá vaknar sú
spurn, hvort vígðir verða djáknar
til Kirkjubæjar eða Borgarfjarðar
— eða opnast augu ráðamanna
kirkjunnar fyrir þvi, að lenging
á guðfræðinámi við Háskólann og
stórkostleg þynging hefur eigi átt
við eða verið í samræmi við þann
fjölda presta, sem kirkjan þarf að
hafa á að skipa. Þegar stúdentar
eru búnir að Ijúka löngu, erfiðu
og afar kostnaðarsömu námi, geta
þeir engan veginn haft bolmagn
til að taka embætti eins og Kirkju-
bæjarkall núverandi. Það gerðu
þeir hins vegar að afloknu fyrri-
hlutaprófi og er óvíst, að verri
sálusorgarar fengjust þannig —
„ef til vill menn, sem stæðu nær
sóknarbörnunum en rykfallnir bók
ræflagrúskarar, sem naumast sjá
sólu fyrir Jahve gamla“, eins og
merkur maður sagði fyrir skömmu
og ég Ieyfi mér að taka hér orð-
rétt upp í tilefni dagsins. Sú sann-
reynd, að kirkjan sér ekki sumum
prestaköllum fyrir prestum oft-
lega lengi í senn, gæti gefið tilefni
til stofnunar fríkirkjusafnaðar,
ætti jarðvegur eystra að vera
harla frjór.
Þessi grein átti ekki að vera
nema fáein orð — kveðja frá
nokkrum guðfræðinenrum, ungum
vinum séra Sigurjóns Jónssonar á
áttræðisafmælinu. Hér með er
kveðjan borin fram, ásamt með
innilegum árnaðaróskum og vel-
farnaðar. — Ef til vill á einhver
okkar eftir að feta í fótspor þín,
séra Sigurjón, og þjóna um Hró-
arstungu og Jökuldal. Kafa klof-
fönn á öræfum uppi og berjast á
móti hamslausri hríðinni. Nú verð-
ur hvergi unnt að koma við á kot-
bæ á Heiðinni, ekkert ljós í skjá
a Rangalón: eða Vetxyhúsum til
að ná áttinni eftir og enga hress-
ing eða hvíld að fá á kaffennt-
um kofarústum á fjöllum. Byggð-
in í Heiðinni er saga, i'aunasaga
um flesfa grein, vitund um tákn
erfiðleika og andstreymis — um
ok mannlífs. En eitt er víst. Þessi
saga endurtekur sig ekki — hitt
jafnvíst, að séra Sigurjón frá Há-
reksstöðum, sem fæddist í Heið-
inni fyrir áttatíu árum, verður
aldrei leiddur undir ánauðarok,
með frjálslyndi og víðsýni hefur
hann farið um þjóðveg þessa lífs,
gatan stundum óglögg og rennt í
slóðina — en þá hefur hann brot-
izt sína eigin vegu og vel sé hon-
um. Og nú er komið á vegamótin
— aðeins heimreiðin framundan,
löng líklega, en bein og ákveðin.
Hana fær afmælisbarnið vonandi
að ganga einn og ókvalinn, nema
tæknin á fjórum hjólum bjóði í
hraðferð uppeftir--------—
Með blessunaróskum og innileg-
um kveðjum.
Ágúst Sigurðssou stud. theol.
Leiðréttingar
við blaðaviðtai
Það gerðist hér nýlega, að hing-
að komu fréttamenn tveir frá
Morgunblaðinu (Haraldur J. Ham-
ar og Markús með myndavélina)
og kváðust koma hingað af for-
vitni til viðtals við mig. Þetta voru
prúðir drengir, eins og blaðamönn
um ber að vera. En þe,gar ég sá
þetta spjall okikar í Morgunblað-
inu, þá fannst mér ég þurfa að
leiðrétta þiar meinlegar villur, sem
höfðu slæðzt með. Og er þá fyrst
að ég er lálinn segja, að ég sé einn
af þessum görnlu, sem stofnuðu
Framsóknarflokkinn og komu hon-
um á legg. Þetta er alrangt hjá
þeim góðu mönnum. Það, sem ég
sagði, var, að ég hefði gengið í
hann strax eftir að hann var ný-
stofnaður. Og svo annað. Þeir segja
eftir mér, að ég lesi allt í Tíman-
um nema pólitíkina, eins og það
var orðað. En svo, hvernig lítur
það út, að maður, sem segist hafa
verið með að stofna flokkinn og
koma honum á legg, les allt í blaði
flokksins, nema stjórnmálagrein-
arnar, sem koma í blaðinu. Jú, auð
vitað lítur það þannig út, að þess-
um manni þyki þær svo lélegar,
að þær séu ekki lesandi. Þetta fell-
ur vel í kramið á því stóra heimili,
sem þessir piltar eru frá og til
þess eru refirnir skornir. En pilt-
ar mínir, Haraldur Hamar, sem
tók upp samtalið, ég get sagt þér
það í mesta bróðerni og hvíslað í
eyra þitt, ef þú sérð þetta greinar-
korn, þá byrja ég ætíð á stjórn-
málagreinunum í Tímanum, af því
að mér og raunar mör'gum öðrum
þykja þær miklu rökfastari og
sannari en þær, sem eru í Morgun-
blaðinu, svo að ekki sé meira sagt.
En svo skiptir það minna máli lýs-
ingin á kofanum og aðbúðin mín,
en þó skín út úr lienni, að leitazt.
er við að lýsa öllu sem nöturlegast. j
Húsið sjálft er sagt fremur hrör-|
legt, og það hefur það sjálfsagt
verið í augum þessara pilta, sem
eru svo vanir glæsilegum íbúðum,
og rúmið mitt kallað flet, en það
orð er venjulega haft um rúmbæli,
sem liggur á gólfinu, og hafi ég
sjálfur kallað kofann kofaræksni,
en þá var hann ársgamall, þegar^
óveðrið reif hui'ðina úr höndum
mér og braut hana af hjörum. Nei,
herrar mínir, ég hef aldrei nefnt
húsið, sem ég bý í, ræksni, og því
er að dómi sanngjarnra manna vel
við haldið, málað t. d. bæði inni
og úti með Ijósum litum, ctg er
það betra en sum hús í höfuðstaðn-
um, svo er einn stóll, þeir eru rauni
(Framhald á 15. síðu). *
*
Á víðavangi
MorgunblatJií afhjúpaS
Morgunblaðið' stendur nú ber-
skjaldað, ráð- og rökþrota, upp-
víst um svívirðilegar blekkingar
og falsanir í sambandi við geng-
islækkunina og afkomu atvinnu-
veganna. Þeir, sem fylgzt hafa
ineð viðureign Mbl. við upplýsing
ar þær, er Eysteinn Jónsson
veitti um afkomu frystihúsanna
og áhrif kauphækkunarinnar á
rekstur þeirra, munu áreiðanlega
hér eftir taka með varúð öllum
tölum, sem Mbl. tilfærir um
kjaramál og atvinnurekstur í land
inu. Mbl. ýkir sjaldan minna en
um helming. Stjórnmálaskrif Mbl
eru orðin svo siðlaus í alla staði,
að jafnvel svæsnustu íhaldsmönn
um er farið að blöskra. Meðferð
blaðsins á tölum tekur þó út yfir
allan þjófabálk. T. d. sagði Mbl.
kauphækkunina nema 27% og að
vinnulaun væru a. m. k. 50%
heildarútgjalda frystihúsa. Ey-
steinn Jónsson veitti þær upplýs-
ingar, að vinnulaunin væru 20%
af heildarútgjöldum frystihúss og
að 5—6% kauphækkun, eða mun-
urinn á því, sem Mbl. hélt fram
að atvinnuvegirnir myndu þola
og þess er samið var uin, — svar
aði til 1% breytingar á útflutn-
insverði. Þetta byggði Eysteinn
Jónsson á reikningum frystihús-
anna samkvæmt skýrslum Sölu-
miðstöðvar hraðfrystihúsanna og
SÍS. í vonlausri vörn við að
reyna að réttlæta 13% hækkun
á erlenduni gjaldeyri vegna 1%
breytingar á útflutningsverði ísl.
afurða greip Mbl. til lyga og fals-
ana, en þau ráð eru því blaði nú
nærtækust og tömust — enda
þrotið öðrum ráðum. En Mbl.
flæktist brátt í eigin neti og situr
nú blýfast og afhjúpað, eins og
Eysteinn Jónsson sýndi glögglega
fram á í stuttri grein hér í blað-
inu í gær.
Eysteinn sagði m. a.:
„En því segi ég þetta, að þessi
síðasta niðurstaða Mbl. þýðir, að
þeir „létu reikna“ að vinnulaun
í frystihúsum væru 50% af
vinnslukostnaðinum, en ekki af
heildarútgjöldunum eins og þeir
höfðu áður fullyrt. En þetta þýð-
ir, að samkvæmt útrcikningum
Mbl. nú eru vinnulaun í frysti-
húsum sem næst 25% af heildar-
útgjöldum, því að hráefniskostn-
aðurinn er ekki undir 50% að
meðaltali.
Ég tel nú raunar auðséð, að
vinnulaunin cru enn ofreiknuð
hjá MbL, þegar um meðaltal er
að ræða, en ekki svo, að það taki
því að hafa það stórkostlega á
orði í þessu sambandi. Þeir telja
þau sem sé nú um 25% af heilð
arkostnaði, en ég 20%. Hafa þeir
á nokkrum dögum leiðrétt sig
um belming, og má það teljast
góður árangur.
Niðurstaða þessara umræðna
verður þá sú, að miðað við sið-
ustu útreikninga blasins mundi
5% kauphækkun hjá frystihúsi
svara sem næst til 114% breyt-
ingar á útflutningsverði frysti-
húsa — en mín niðurstaða, sem
mestu hugarróti olli, var sú, að
5% kauphækkun svaraði til 1%
breytinga á útflutningsverði".