Tíminn - 29.08.1961, Blaðsíða 8

8
ifc
ÞaS er frægt I bókmennt-
unum, þegar Elskan hans Þór-
bergs Þórðarsonar stóð fyrir
framan konsúlsspegilinn á
miðvikudagskvöldum og
sunnudagskvöldum, hagræddi
á sér sjalinu og skundaði svo
burt úr Bergshúsi með nótna-
hefti undir hendinni til þess
að hitta einhvern strákkúk að
norðan og þóttist vera að fara
í orgelspil, þótt hún heyrðist
aldrei syngja nema tvö lög,
sem hún kunni bæði áður en
hún fór að fara í spilatímana.
Og eftir sat Þórbergur og
beið færis, sem aldrei gafst,
til þess að sýna henni Síríus.
Þá spurði hann sjálfan sig:
„Hefur hún Forbindelse?" Og
þegar hún kom aftur, kallaði
hún kannske aðdáanda slinn
Æru-Tobba, og mátti skollinn
vita, hvaðan hún hafði það.
Það er sem næst hálf öld síðan
Dísa úr Hrútafirðinum bjó sig til
orgelspils fyrir framan konsúls-
spegilinn, og í dag á „strákkúk-
urinn að norðan“ sjötugsafmæli.
Svona líða árin óðfluga. En báðir
hafa þeir Þórbergur og Halldór
Sigur'ðsson frá Efri-Þverá, því að
sá var hinn dularfulli organisti,
sem kenndi Dísu, boðið árunum
byrginn, og rauður kollur þeirra
hefur ekki upplitazt að ráði. Og
er nú þar til að taka, að eitt kvöld
í lok síðustu viku gekk undirrit-
aður upp í efri byggðina í Eddu-
húsinu, þar sem Halldór hefur
ríkt síðastliðin fimmtán ár, til þess
að fá kaffisopa aukalega.
„Ég er Húnvetningur"
Halldór skenkti á bollana, þétt-
ur á velli og léttur í máli. En
kaffitíminn varð í lengra lagi, því
að hann snerist upp í dálítið af-
mælisspjail.
— Eg kalla mig aldrei annað
en Húnvetning sagði Halldór, þeg-
ar talið barst að ætterni hans. Eg
fæddist á Skarfshóli í Miðfirði, ég
var í Húnavatnssýslu öll mín beztu
ár, og Húnvetningar vilja eigna
mig sér. Já — ég er Húnvetning-;
ingur. En ég er ekki húnvetnskur,
að ættemi, nema að einum fjórða,
og ég er fimmti maður frá séra
Sigfúsi á Felli. Halldór afi minn
var sunnan af Kjalarnesi, en hann
kom norður í kaupavinnu og kvænt
ist þá Sigríði Sigurðardóttur frá
Lækjamóti. Þau fluttust síðan suð-
ur, en Sigurður faðir minn varð
eftir og ólst upp hjá afa sinum
og ömmu á Lækjamóti. Þegar hann
hafði misst fyrri konu sína, leitaði
hann sér nýs kvonfangs suður í
Kjós. Þangað lágu margir þræðir,
bæði sökum ætternis hans og tíðra
ferða hans suður. Hann fór suður
á hverju ári og seldi hesta. Þór-
hallur biskup, Einar Benediktsson
og margir fleiri áttu hesta frá hon-
um. Síðari kona hans, Kristín Þor-
steinsdóttir frá Þúfu, var móðir
mín. Hún var einbirni, og með
henni fékk hann jörð.
„Þeir átu úr vaskafötum"
— ölst þú svo upp í Miðfirð-
inum?
— Ég var þar í föðurgarði fram
yfir fermingu. Svo dreif ég mig
suður á Flensborgarskóla. En þá
tókst ekki betur til en svo, að ég
lá veikur mestallan veturinn —
fyrst í mislingum og svo í tauga-
veiki. Þar með rauk skólagangan
út í veður og vind.
— Fórstu þá aftur norður?
— Ég var í kaupavinnu á sumr-
in, en við sjó á vetrum, reri bæði
i Garði og á Miðnesi og var eina
vertíð á skútu. Ég var alltaf sjó-
geta allir
TÍMIi^N, þriðjudaginn 39. ágúst 1961.
komst í kynni við Elskuna hans
Þórbergs9
— Ég var stundum í Reykjavík
að einhverju leyti á vetrum, og
einu sinni kenndi ég tveimur eða
þremur stúlkum að þekkja nót-
urnar. Ég læiði sjálfur fyr^t að
spila fyrir norðan, og svo fór ég
í tíma hjá Jóni Pálssyni og fleir-
um fyrir sunnan. Ég þekkti bróð-
ur Dísu frá Fjarðarhorni, og
þannig atvilcaðist það, að hún kom
í þessa tíma. Hún var í kennara-
skólanum.
— Og þú gerðir hana afhuga
Þórbergi?
— Ég held hún hafi aldrei haft
hug á honum. Ég spillti að minnsta
kosti engu — ég var svo saklaus.
Það var nú þá. Eg skal ekki sverja
fyrir, að ég hafi tekið utan um
hana eða kysst hana á vangann —
ég man það ekki. En meira var
það þá alls ekki. En hún var
myndarleg stúlka, gullfalleg
stúlka. Ég bjó á Spítalastígnum í
húsi, sem Jón Ófeigsson átti, þeg-
ar þetta gerðist. Mig minnir, að
ég væri að bíða eftir skiprúmi.
„Gróðinn byrjaði strax"
— Hvenær staðfestir þú ráð
þitt?
— Þá var ég tuttugu og tveggja
ára. Það kom stúlka austan af Hér-
aði á kvennaskólann á Blönduósi.
Hún hét Pálína Sæmundsdóttir.
Eggert Levý kom því til leiðar,
að hún lærði ljósmóðurstörf og
settist um kyrrt í Þverárhreppi.
Hún var búin að vera nokkur ár
á Ósum, þegar ég var þar í kaupa-
vinnunni. Við giftumst, og vorið
eftir fórum við í húsmennsku að
Efri-Þverá, sem faðir minn hafðij
keypt fyrir skömmu á 1700 krón-
ur. Gamli maðurinn var dálítið
sýtinn á grasið, svo að við feng-
um ekki nema tuttugu kapla blett
af túninu.
Rætt við Halldór Sigurðsson sjötugan um
Elskima þeirra Þórbergs,
þorskhausaát úr vaskafötum,
vinnulag á Efri-Þverá,
efnahag og gróSavegi,
Borgarvirki og Þórdísarlund
veikur á skútunni og skreið grind-
horaður og aðþrengdur á land. Og
aldrei leið mér heldur vel á ára-
bátunum. Ég gat aldrei bragðað
neitt, áður en róið var og hafði
ekki lyst á neinu, þótt biti væri
hafður með í róðurinn. Maturinn
var ekki heldur neitt girnilegur
— mest þorskhausar og kaitöflur
og ekki annað viðbit en makarín.
Það fór saman, hundafæði og
hundalíf. Menn voru látnir éta
þetta úr vaskafötum.
Kaupdýr unglingur
1 — Þér hefur fallið betur að
vinna á þurru landi?
— Eggert Levý á Ósum sagði,
að ég væri bezti sláttumaður, sem
hann hefð' þekkt. Og sextán ára
gamall batl ég alla töðuna á
Breiðabólstað á einni viku. Þór-
hallur biskup var að vísitera. og
séra Hálfdan Guðjónsson tók föður
minn tali við kirkjuna og spurði,
hvort hann gæti ekki útvegað sér
mann í stuttan tíma. Hann sagðist
ekki hafa ráð á öðrum en mér,
sextán ára strák. Ég fór, og það
var þurrkur alla vikuna, og ég
hamaðist við að binda. Svo setti
ég upp fjórtán kr fyrir vikuna.
Það var hæsta kaup, sem úrvals-
mönnum var borgað.
„Þér eigið þá engan yðar jafn-
oka í Húnavatnssýslu", sagði prest-
ur. „Þar hefur enginn fengið
fjórtán krónur sextán ára. En ég
borga yður þetta, því að þér hafið
unnið fyrir því.“
Séra Hálfdan var af gamla skól-
anum og þéraði alla. Sjálfur var
hann ekki heima alla dagana,
því að hann reið skyndilega til
Sauðárkróks. af nokkuð sögulegu
tilefni, sem mikið var rætt um
þá, og ekki enn gleymt eftir meira
en hálfa öld. Eg sé enn ýmis atvik
fyrir mér. En við skulum ekki
tala meira um það núna, þótt ný-
lega hafi verið skrifuð bók, sem
byggist á því, að sagt er
Elskan hans Þórbergs
— Hvenær var það svo, að þú
Við áttum auðvitað ekkert — ja,
nokkrar kindur, og það þótti ekki
efnilegur búskapurinn, því að
fyrsta barnið var fætt og engin
kýrin. Húsmaðurinn á Efri-Þverá
varð að kaupa mjólk fyrsta sum-
arið.
| Ég hafði samt vinnumann, karl
af Suðurnesjum, og við unnum
þar, sem vinnu var að fá, og svo
heyjuðum við á engjum. Það var
kapp í mér að slá þá, og þegar
karlinum þótti lengi staðið, sagði
ég:
| „Þreytast við slátt — maður get
ur aldrei orðið þreyttur við slátt.
Þetta er eins og barnaleikur áð
renna ljánum milli þúfnanna."
Um haustið setti ég á þó nokkr-
ar'kindur, keypti kýr og tók fóðra
fé, talsvert margt — gróðinn byrj-
aði strax. Árið eftir fékk ég þriðj-
ung jarðarinnar og alla jörðina,
þegar faðir minn dó árið 1924.
„Ég var talsvert ýtinn"
— Hannes Pálsson hefur það
eftir Vatnsdælingum, að það hafi
stundum verið langur hjá þér
vinnudagurinn á Efri-Þverá. Þú
hafir verið fullan vinnudag í vega-
vinnu á vorin og síðan unnið ann-
an vinnudag heima „hjá þér á
kvöldin og fram á miðjar nætur.
— Það hefur kannske verið
stundum — já, nokkuð oft. Ég
var alltaf í vegavinnu. þegar ég
gat. Ég vann af mér fjandans
giöldin og oft talsvert betur. Og
heima þurfti að hressa við kofana.
Meðan ég átti ekki jörðina, lét
ég torfið nægja í byggingar. en
hafði járnþök, en þegar ég eign-
aðist hana fór ég að byggja til
frambúðar 1930 byggði ég íbúðar-
hús úr steini. Ég var að steypa,
þegar hinir riðu á Þingvöll á al-
þingishátiðina. Næstu tvö ár
byggði ég fjós, hlöðu, haughús,
safnþró og votheysgryfju. í þetta
tók ég ekki önnur lán en sex þús-
und krónur hjá Byggingar- og land
námssjóði og sex hundruð króna
víxil stuttan tíma. Það er eini
víxillinn um dagana.
Svo var mál með vexti, að ég
hafði pantað timbur frá Völundi.
Oddvitinn var að byggja timbur-
hús um þessar mundir, og nú kom
ckkur saman um að panta mikið
af timbri, stórviði. Vegna þessara
kaupa tók ég víxilinn. Nú tókst
mér að fá ríflegan afslátt hjá Völ-
undi, svo að ég fékk ekki aðeins
miklu betn við en til var fyrir
norðan, heidur líka á miklu lægra
verði. Ég græddi á öllu.
Ég var búinn að slétta túnið,
mestallt með torfristuspaða, og
svo girti ég tún og engjar og nokk
uð af úthaga með skurðum og torf
görðum. Ég var í því allar stundir,
stundum fiam í snjóa á haustin,
og drengirnir með mér, eftir að
þeir komust á legg. Og ég sléttaði
í akkorði hjá öðrum.
— Já — það yar talsvert unnið.
Ég hef sjálfsagt verið ýtinn. Einu
sinni spurði ég kaupakonu, hvað
mikið væri í Ijá.
„Tveggja daga slægja þín“, sagði
hún.
„Jæja“, svaraði ég. „Þú hefur
þá rakað það í flatt á viku, sem
ég sló á fjórum dögum.“
Flekkótt karakúllömb
— Græddirðu á öllu?
— Ekki á karakúlhrútnum. Við
stofnuðum einu sinni tvö félög
átta saman. Annað til kaupa á
karakúlhrút, en hitt var loðdýra-
ræktarfélag. Gætnir grannar létu
í Ijós furðu á því, að ég skyldi
láta teyma mig út í þá vitleysu
að leggja peninga í tófueldi.
Jæja .— karakúlhrúturinn kom
til Hvammstanga — þetta var einn
af fyrstu hrútunum af því kyni.
Ég sótti hann þangað. Það kom
strax fram fyrsta vorið, að við
myndum ekki verða hökufeitir af
karakúlgróðanum. Hrqturinn var
svikinn — hann var ekki af hreinu
kyni. Það voru eins mörg lömbin
undan honum flekkótt og þau,
sem svört voru. En enga pest flutti
hrútgreyið þó með sér. Hins veg-
ar lauk ævi hans svo, að hann
varð afvelta úti í haga.
— En hvernig tókst tófueldið?
— Ég sótti 3500 krónur í það
í Búnaðarbankann. Þá var upp-
lit á mönnum fyrir norðan. Annað
eins hafði aldrei heyrzt. Svo feng-
um við silfurrefi frá Noregi —
Einar Farestveit kom með þá. Við
vissum lítið, hvernig átti að búa
að þeim, og svo voru þeir settir
í hús á Stóra-Ósi. Menn voru
hræddir við þá, því að þeir létu
ófriðlega, og fáir vildu koma nærri
þeim, svo að það varð úr, að
Einar varð refahirðir hjá okkur
fyrsta árið. Það hefur ekki drepið
úr honum manndáð, því að hann
er fyrir löngu orðinn ráðamaður
stórra fyrirtækja.
Nei — við höpuðum ekki á silf-
urrefunum. En að nokkrum árum
liðnum féllu skinnin í verði, og
þá dró ég mig út úr félaginu.
Árið 1944 hætti ég að búa. Kon-
an nun hafði lengi verið heilsu-
laus og var orðin rúmföst, tvær
dætur okkar fengu berkla og önn-
ur þeirra iamaðist að auki og dó,
og svo var Sigurður sonur okkar
kvæntur og albúir.n að taka við
búinu. Þá fékk ég honum allt í
hendur á Þverá. Hann er duglogur
bóndi c-g hofur íyrir stórum barna-
hópi að sjá. Fyrst átti ég ekki á
vísan að róa með atvinnu hcr
syðra. En nú er ég bráðuio bú-
íFramhald a 13 siðu).