Tíminn - 03.01.1962, Qupperneq 7

GófSir fslendingar, nær og fjær!
Enn höfum vér lifað ein sól-
hvörf, leggjum gamla árið við liðna
tíð, og byrjum nýtt ár í Guðs nafni,
vongóðir og fullir eftirvæntingar.
'Á þessum tímamótum þökkum við
ihjónin gamla árið innilega, og ósk-
mm yður, hverjum einstökum og
þjóðinni í heild, hjartanlega gleði-
'legs nýárs, friðar og farsældar á
komandi tímum.
Þetta er í tíunda sinni, sem ég
iávarpa yður, landar mínir, héðan
frá Bessastöðum. Það hefur margt
skeð og breytzt á þessum árum, og
sem betur fer flest til batnaðar,
hygg ég. Hinn síðasti áratugur er
mei'kur kafli í sögu fslendinga.
Unga kynslóðin tekur við betra
landi og á fleiri úrkosti en áður
hefur þekkzt, vísast allt frá land-
námstíð. Það hefur löngum verið
kvartað um að vér séum fáir, fá-
tækir, afskekktir og einangraðir.
Og hvernig er þá hægt að gera oss
til hæfis, ef vér aukum á kvein-
stafina, þegar fólkinu fjölgar, efna-
hagurinn batnar, og einangrunin
hverfur að mestu úr sögunni? Oss
eru að vísu búin fleiri viðfangsefni
en áður, og sum vandasöm, en vér
höfum málefnin í vorri eigin
hendi, eins og þjóðin hefur þráð
um aldir. Vér metum forfeður
vora og erum að mörgu leyti stolt-
ir af þeirra sögu í harðbýlu landi.
Og hví skyldum vér þá vantreysta
vorum eigin manndómi til að
mæta þeim viðfangsefnum í innan-
og utanríkismálum, sem uppfylling
margra óska og vona flytur óhjá-
kvæmilega með sér. Hitt liggur
nær, að líta einbeittir fram í tím-
ann, eins og sjómaðurinn á hafinu,
þó báturinn sé lítill og úthafið
stórt. Örugg trygging fæst ekki á
lífsins sjó, en það veldur miklu
um örlögin, hverjir sitja undir ár-
um og við stýrisvöl. —
Ég mimltist á, að við hjónin höf-
um nú setið hér á Bessastöðum tíu
jól. Það þarf alltaf nokkurn tíma
til að venjast nýjum bústað og
nýju starfi. í minni stöðu þarf að
fylgjast með mörgu, og vera við-
búinn. Þekking á mönnum og mál-
efnum er nauðsynleg, og skal slíkt
ekki rakið nánar. En því fagna ég
meðal margs annars, að á þessum
tæplega tíu árum hefur hver ný
stjórn tekið við af annarri án telj-
andi tafar. Það er ekki lítils um
vert, að ábyrg stjórn sitji við völd
á hverjum tíma hjá þingræðisþjóð,
og því nauðsynlegra sem ágrein-
ingur er meiri, og viðfangsefni erf-
iðari. Að þessu sinni læt ég nægja
að þakka innilega fyrir hönd okkar
hjónanna alla þá vinsemd og hjálp,
sem við höfum orðið aðnjótandi á
þessu tímabili. Guðlaun! sagði
gamla fólkið.
Ekki verður annað sagt en að
gamla árið hafi verið gott og far-
sælt til lands og sjávar. Þó er allt
af héraðsmunur á veðurfari í þessu
landi. Og togaraaflinn brást. En
allt verður það rakið betur og raett
annars staðar nú um áramótin. Ég
læt þó ekki hjá líða að minnast
þess, að á nýliðnu ári má telja að
úrslit hafi orðið í handritamálinu,
þó bið verði á afgreiðslu þess.
Hinar miklu gersimar íslenzkrar
menningar, handritin, sem geymzt
hafa í Danmörku, verða afhent
fslendingum. Það verður fagnaðar-
stund, þegar að því kemur. Og það
skulum vér muna vel og meta. að
þá eru jafnframt leyst þau ágrein-
ingsmál Danmerkur og íslands,
sem fólust í sjálfstæðisbaráttunni.
Dönum hefur farizt vel, og ber
þess að minnast með þakklæti og
virðingu.
Handritin eru hið ytra tákn ís-
lenzkrar bókmenningar. Ég hygg
að íslendingar séu mest metnir
meðal erlendra þjóða fyrir bók-
menning og fornt stjórnskipulag.
Edda, Saga og Alþíngi eru þau ís-
lenzk orð, sem flestir kannast við
— auk Geysis og Heklu. Öðru máli
gegnir að vísu um þá fáu útlend-
inga, sem þekkja vora íslenzku
samtíð af sjón og raun. Menning
nútímans í listum og atvinnulífi
nýtur álits í þröngum hóp erlendra
ÞEIR ERU EKKI
TÝNDIR ÍSLANDI
r r
Avarp forseta Islands, herra
r r
Asgeirs Asgeirssonar, á nýársdag
HERRA ÁSGEIR ÁSGEIRSSON, FORSETI ÍSLANDS
manna. En það hygg ég, að vér
munum um langan aldur eiga orð-
stír vorn meðal erlendra þjóða
mest undir bókmenntum og stjórn-
arfari enda er nú betur fylgzt með
en áður, vegna aukinna viðskipta
og samstarfs þjóða á milli. Það eru
gerðar háar kröfur til þjóðar, sem
hefur auglýst það fyrir umheim-
inum, að hún eigi elzta þing, sem
enn er við líði, ekki sízt nú á þess-
um síðus-tu tímum, þegar svo margt
gengum af göflunum meðal ný-
frjálsra smáþjóða. íslendingar eru
étvírætt vel ættaðir, en það hrekk-
ur öllum skammt, sem gerast ætt-
lerar.
Vér höfum á liðnu ári rækt
frændsemi vora við Norðmenn.
Heimsókn Ólafs Noregskonungs,
og afhending Ingólfsstyttunnar má
hvort tveggja telja til merkisat-
burða. Vér veittum SnoiTastytt-
unni í Reykholti viðtöku á sinni
tið, án þess að minnast hans síð-
ustu stundar. og Norðmenn þáðu
með fögnuði Ingólfsstyttuna, án
þess að mmnast viðskilnaðar
ýmissa íslenzkra landnámsmanna
við sitt forna föðurland. Allt slíkt
er gleymt og grafið fyrir öldum og
eingöngu minnzt frændseminnar
og menningararfsins. En það er
önnur þjóð. sem stendur oss næst
Norðmönnum að skyldleika, sem
vér höfum þó orðið algerlega við-
skila við, og fennt í sporin. Það eru
írar. Til þess liggja skiljanleg rök,
sem ekki verða hér rakin. en fjar-
skyld tungumál eru þó sjálfsagt
ein höfuðorsökin, og hitt, að land
þeirra liggur ekki í vorri þjóð-
braut. En nú er svo komið bæði
samgöngum og málakunnáttu, að
ég hygg, að hvorugt þurfi að
standa í vegi fyrir auknum sam-
skiptum við þá, sem vér rekjum
ætt til, og hina sem út um heim-
inn búa, og geta rakið ætt sína til
íslands. íslendingum munu nú
duga tvö mál, sem flestir valda,
eitthvert Norðurlandamálanna og
enskan, til samskipta og frænd-
| rækni um <allar jarðir.
A ferðum okkar um Norðurlönd
játtum við hjónin kost á að hitta
ótrúlega marga íslendinga, sem
I setzt hafa þar að, og þeirra afkom-
i endur. Þó tvær aldir væru liðnar
frá brottflutningi ættföðurins, þá
leituðu ýmsir gamalla kynna á
okkar fund í Kaupmanriahöfn
hafði ég til fylgdar einn konungs-
stallara. Hann hét Asger að for-
nafni, og taidi langömmu sína hafa
verið af islenzkum ættum. „Þér er-
i uð þó ekki kominn af síra Ásgeiri
á Stað í Steingrímsfirði?“ spurði
ég út í bláinn. Hann sótti ættar-
tölu, sem afi hans hafði látið gera,
og það stóð heima. þarna var síra
Ásgeir Jónsson á sínum stað. Hann
sagði mér að raunar hafi þessi
ættartala verið gerð til að koma
afa hans í ætt við dönsku konungs-
fjölskylduna, er, slíkt er oftast ein-
göngu fært um íslenzkar heimildir.
Þess vegna. meðai annars, voru ís-
lenzk handrit eftirsótt fyrr á tím-
um. Annar „danskur tslendingur"
sagði mér. að þrátt fyrir illan kurr,
sem oft haf; gerzt milli Dana og
íslendinga,. þá væru flestir stoltir
af því, að geta rakið ætt sína til
íslands, og varðveitt þær minjar.
í Oslo hittum við myndarlegan
mann í virðingarstöðu, sem sagði
okkur að hann væri kominn af
I Gísla Jónssyni, hálfbróður Jóns
sýslumanns Esphólín. Hann gaf
[mér niðjatal Gísla, skráð á heljar-
mikla örk. Á þeim ættstofni var
i geysimikið og þétt lim. og margt
þjóðkunnra manna í Noregi. Ég
nefni þessi atriði sem dæmi. En
skrítnast þótti mér þegar ég hitti
negrann, blásvartan, en að öllu
j leyti vel á sig kominn, sem sagðist
j sennilega vera ættaður frá íslandi.
Ég spurði, hvað væri til marks um
j það, en hann sagði það vera arf-
sögn í sínum ættbálki, að ættfaðir-
inn hafi komið frá landinu, þar
sem vatnið væri eins og^grjót á
vetrum. Þarna býst ég við, að ís-
land hafi notið nafns fremur en
I frændsemi. — En þetta er mín
ítrekuð reynsla, að það er víðar en
á íslandi, höfuðbóli ættfræðinnar,
lengi munað til góðra forfeðra.
íslendingar erlendis og afkonr-
endur þeirra eru mér sérstaklega
hugstæðir nú, eftir ferð okkar í
haust þvert um Canada, frá Quebec
til Vancouver. Þar birtust tugir og
hundruð íslendinga, hvar sem
numið var staðar. Það er talið lík-
'egt, að í Canada búi um fjörutíu
þúsundir manna af íslenzkum
stofni. Það trúa því vís-t fáir, sem
ekki hafa kynnzt því af eigin raun,
hvað íslendingurinn er ríkur í
þessu fólki, jafnvel þeim sem ein-
göngu mæla á enska tungu. Það er
rangt að segja um þá, að þeir hafi
„týnt“ íslenzkunni. Þiiðji og fjórði
ættliðurinn er oftast alinn upp á
snsku. Skólinn félagarnir, starfs-
bræður, blöð bækur, allt er
enskt, og Vestur-íslendingar sjálf-
ir kanadiskir eða bandarískir borg-
arfar. En þar fyrir lifir ótrúlega
mikið af íslenzkri menning og
ræktarsemi i þessu góða og mynd-
arlega fólki, hvort sem það talar
íslenzku eða ensku eingöngu, og
enginn árekstur á milli hins er-
lenda þegnréttar og hins íslenzka
! arfs eins og þegar má sjá í kvæð-
um og ræðum Stefáns G. Stefáns-
i sonar. Þeir eru ekki týndir íslandi
, heldur, og mikils um vert að vér
iréttum þeim vinarhönd yfir hafið.
j Handtak þeirra er sterkt, svipur-
iinn hýr, og séð hef ég tár glitra í
.auga, eins og dögg af himni, —
! gleðitár. — Það er fjöldi íslend-
jinga og afkomenda þeirra út um
heim allan, sem varðveitir í hjarta
1 sínu dýrmætar endurminningar
sínar eigin eða frásögur afa og
í ömmu, og sjá í hillingum Fjall-
konuna út við sjóndeildarhring í
j átt sólaruppkomu hádegisstaðs eða
1 sólarlags.
Það má segja að vesturfarir hefj-
ist um það leyti, sem íslendingar
fengu stjórnarskrá, og straumur-
inn harðnar svo á hallærisárunum
frá 1880 til aldamóta. Nú er að
mestu tekið fyrir þann straum,
lífskjörin orðin svo áþekk. Nokkur
fólksflutningur á sér þó stað ár-
lega, sem dreifist nú orðið til
margra landa og aldrei er að vita
j hvar íslendingur hittist fyrir. Það
má búast við að slíkur tilflutning-
ur haldist frá landinu og til þess.
Eins og nú er komið samgöngum,
málakunnáttu og sérmenntun verð-
I ur ekki varizt fólksflutningum, og
margar þjóðir gera sér að skyldu
að halda uppi lifandi sambandi við
landa sína og frændur í framandi
jlöndum um alla heimskringluna
Þar er verkefni, sem vér íslending
ar megum ekki vanrækja öllu leng
ur, fslendingurinn erlendis er full
trúi sinnar þjóðar. Sú utanríkis
’þjónusta getur verið bæði kostn
aðarlaus og verðmæt um verklega
og andlega menningu, auk þess
sem ættjarðarböndin grípa oss
föstum tökum.
Þegar vesturfarir hófust fyrir
rúmlega áttatíu árum voru íbúar
landsins tæplega sjötíu þúsund.
Nú eru íslendingar búsettir í
heimalandinu um eitt hundiað og
sjötíu þúsund. Það má sennilega
áætia að erlendis búi nærfellt sex
tiu þúsund manns af íslenzkum
ættum. Þetta er allmikil viðkoma,
og hvað verður um næstu aldamót,
sem óðum nálgast? Eigum vér sem
heima sitjum, að láta þetta fólk
hverfa í alþjóða úthafið, eða eig-
um vér að gera oss far um að
styrkja bróðurböndin. og rétta
þeim hönd sem fúslega vilja taka
á móti? Ég hygg að svarið verði á
eina leið hjá allflestum.
Eg mun ekki ræða í þessu stutta
ávarpi einstök atriði um fram-
kvæmd slíkrar staifsemi. Þar er
mikla og góða reynslu annarra
Norðurlandaþjóða við að styðjast.
Vafalaust má um skráningu ís-
lendinga erlendis, styðjast við
Þjóðskrárdeild Hagstofunnar, og
frjáls samtök áhugamanna gætu
unnið mikið og gott starf. Og engin
ofáatlun er það, að halda á Þing-
völlum, á tilteknum fresti hátíð
fyrir þá, sem heimsækja land og
þjóð feðra sinna og forfeðra.
Vér íslendingar erum fámenn
þjóð og þurfum að vaxa, bæði að
mannfjölda og manngildi. Það er
einkum manngildið, sem gefur og
tryggir smáþjóðunum tilverurétt.
Hofnar kynslóðir búa enn í land-
inu á bókfelli og máli, sem hefur
varðveitzt. Komandi kynslóðir eru
nálægar i framtíðardraumum
þjóðarinnar. Og allir íslendingar,
hvar sem þeir búa á jörðinni, eru
boðnir og hjartanlega velkomnir
til þátttöku í þjóðlífi líðandi
s'tundar.
Góðir íslendingar! Að svo mæltu
endurtek ég beztu nýárskveðjur,
og árna þjóðinni árs og friðar.’*
LEIÐRÉTTING
í áramótagrein Hermanns Jónas-
sonar hefur misprentazt, að 50
lesta fiskibátur kosti hálfa áttundu
milljón króna. Þarna átti að standa
150 lesta bátur.
Jólatónleikar í Dómkirkjunni
Að þessu sinni efndi Sinfóníu-
hljómsveit íslands til hljómleika
undir stjórn hr. Jindrich Rohan í
dómkirkjunni. Fer mjög vel á að
gefa mönnum kost á að hlusta á
andlega tónlist á þeim stað. Efnis-
í skráin hófst með því að dr. Páll
ísólfsson lék orgelkonsert í F-dur
[ eftir Frantisek Brixi, Ijúft og elsku
legt verk. sem naut sín ágætlega í
útfærslu dr, Páls.
Þá söng Guðmundur Jónsson tvö
gömul íslenzk sálmalög í útsetn-
ingu dr V. Urbancic. Verður
jseinna lagið — Tunga mín vertu
jtreg ei á (1650) áheyrandanum
eftirminnilegt í sínum einfaldleik
og góðri túlkun Guðmundar.
Þá lék strengjasveit úr Sinfóníu-
I hljómsveitinni hjarðljóð úr óra-
tóríu „Messías" eftir Handel, fag-
urt lag og vel leikið. Tvö sönglög
eftir Handei nutu sín vel í meðferð
Guðmundar. þó var hið seinna —
Where ’er you walk, vel og fallega
flutt.
Kjarnmesta verkið á efnis-
skránni var konsert f. 2 fiðlur og
strengjasveit eftir Joh. Seb. Bach,
einleikarar Björn Olafsson og Jón
Sen. Gerir þetta verk miklar kröf-
ur í samspili til hljóðfæraleikar-
anna. og hefur heyrzt hér á tónleik
um áður Varð tæplega sá heildar-
svipur á verkinu. sem æskilegt
hefði verið en flutningur þó
hnökralaus.
Hljómsveitarstjórn dr. Jindrich
Rohan var ágæt, og tónleikarnir í
heild áheyrilegir. U. A.
TÍMINN, miðvikudaginn 3. janúar 1962.
7