Tíminn - 07.01.1962, Blaðsíða 7

Útgefandi: FRAMSÓKNARFLOKKURINN
Framkvæmdastjóri: Tómas Árnason. Ritstjórar: Þórarinn
Þórarinsson (áb), Andrés Kristjánsson, Jón Helgason. Frétta-
ritstjóri: Tndriði G. Þorsteinsson. Fulltrúi rilstjórnar: Tómas
Karlsson. Auglýsingastjóri: Egill Bjarnason. Ritstjórnarskrifstof-
ur í Edduhúsinu; afg-reiðsla, auglýsingar og aðrar skrifstofur
Bankastræti 7. Símar: 18300 — 18305. Auglýsingasími 19523. —
Afgreiðslusími 12323. — Prentsmið.ian Edda h.f. —
Áskriftargjald kr. 55 á mán. innan lands. í lausasölu kr. 3 eint.
JOHN J. CLOY:
Faxa-hneykslið
Þau tíðindi hafa nú gerzt, að þæjarstjórnaríhaldið í
Reykjavík er að hefja fálmandi og feimnislegan undir-
búning að því að slíta sameignarfélaginu Faxa, sem Kveld-
úlfur og Reykjavíkurborg stofnuðu með sér árið 1948 með
hátíðlegum samningi. Þar með er endanlega yfirlýst í
verki, að skuldabaggi þessa gerónýta fyrirtækis hlýtur að
mestu leyti að lenda á bökum reykvískra borgara, og jafn-
framt viðurkennt i orði og verki, að hér hafi átt sér stað
eitt hið mesta fjármálahneyskil hér á landi, og óafsakan-
legur fáráðlingsháttur um stórframkvæmdir.
Faxaverksmiðjan átti að mala Reykvíkingum gull úr
síld, og það með nýjum aðferðum. Stofnkostnaður var
áætlaður 8—10 milljónir en varð 28. Verksmiðjan reynd-
ist ónothæf með öllu og allar tilraunir til annarrar vinnsiu
runnu út í sandinn. Faxi hlóð á sig skuldum vegna vaxta
og viðhalds húsa og véla. Reykjavíkurbær var ábyrgur
íyrir öllum greiðslum og skuldum Faxa, ef Kveldúlf brysti
gjaldþol, þar sem um sameignarfélag var að ræða. Borgin
varð að greiða miklar fjárfúlgur fyrir Kveldúlf, en reikn-
ingsskil þar á milli virðast ekki á hreinu. *
Þórður Björnsson hefur margsinnis rætt þetta vand-
ræðamál í borgarstjórn síðasta áratuginn, varað við áföll-
um, mælzt til rannsóknar og loks lagt til hvað eftir annað,
að félaginu við Kveldúlf væri slitið, svo að hættu á frek-
ari fjárhagstöpum yrði afstýrt. íhaldið hefur vísað öllum
slíkum tillögum frá, þagað og látið réka á reiðanum! Loks
verður ekki hjá því komizt að snúa við, en þá er reynt að
fela hneykslið um sinn með því að bóka ekki bréf um
málið í fundargerð borgarráðs!!
Skuldir Faxa eru nú um 35 millj. kr. og meginhluta
þeirrar upphæðar verða Reykvíkingar að borga með út-
svörum næstu árin. Stofnkostnaður var 28 millj. lcr. Veru-
legur hluti þess fjár var dollaralán, Marshallfé, sem
íhaldsríkisstjórn úthlutaði Faxa — eða Kveldúlfi — á
gengi, sem var rúmar 6 kr. dollarinn. Á núverandi gengi
mun stofnkostnaður Faxa því vera á annáð hundrað millj.
króna.Faxaverksmiðjan er langsamiega dýrasta síldarverk
smiðja, sem byggð hefur verið hér á landi og gengur næst
stórvirkjununum og Áburðar- og Sementsverksmiðjun-
um að dýrleika, þegar litið er á stórframkvæmdir íslend-
inga á síðustu áratugum.
Það á sér enga hliðstæðu á landi hér, að svo dýr fram-
kvæmd hafi til einskis orðið. Þetta fjármálahneyksli á
sér ekkert dæmi til samanburðar, og í því felst þyngri
áfellisdómur um stjórnendur Reykjavíkur, en nokkrir
stjórnendur opinberra fjármála hafa orðið að þola á landi
hér. Þar birtist svo geigvænlegur óvitaháttur, ábyrgðar-
leysi og siðleysi í meðferð almannafjár, að frá sjónarmiði
borgara hlýtur öll forsjá mála að vera sjálfdæmd af þeim
mönnum, sem þar eiga hlut að.
Faxaverksmiðjan er auðvitað kórónan á fjármála-
stjórn íhaldsins í Reykjavík, en þó aðeins kórónan. Hvar-
vetna í bæjarrékstrinum getur að líta svipaða meðferð
fjármála og framkvæmda, þó tölur séu ekki eins himirf-
háar — augljóst sjúkleikamerki stjórnenda, sem telja sig
svo sterka, að þeir þurfi ékki að standa borgurunum
reikningsskap gerða sinna. .
En þetta mál snertir ekki eingön'gu höfuðborgina og
borgara hennar, þótt þeirra baggi verði þyngstur við lok-
iri. heldur alla þjóðina, því að hér var varið til verra en
einskis dýrmætu framkvæmdafé,. sem átti að fara til
brýnnar og hagnýtrar uppbyggingar Þarna ætlaði ihaldið
að gefa nokkruin ríkismönnum í einu mesta braskfélagi
landsíns. Kveldúlfi. góðan spón úr almannaaski, en þegar
dæmið snýst við, er reynt að losa það við töp. enda vafa-
samt að það sé nú gvciðslufært til slíkra stórræða.
aö ná samkomu-
íagi um afvopnun stórveldanna?
At$alrát$unautur Kennedys í afvopnunarmálum lýsir sig vongóftan
Ef maður litast um í heimin-
um í dag, þá verður manni á að
velta því fyrir sér, hvort for-
usturíkin muni nokkurn tíma
hefja afvopnun og taka að þok-
ast í átt til friðar.
Við Bandaríkjamenn höfum
minnkað herafla okkar stór-
kostlega,‘en nú erum við aftur
að kveðja aukið lið til vopna
og herða átökin í vopnafram-
leiðslukapphlaupinu. Sovétrík-
in afvopnuðust aldrei jafn mik-
ið og við, og þau brutu sjálf-
boða-bannið gegn tilraunum
með kjarnasprengjur og meng
uðu andrúmsloftið geislavirku
ryki. Hin pólitíska spenna er
orðin hættulega há í Berlín,
Afríku og Asíu.
Friðurinn virðist svo ótrygg-
ur, að athygli okkar beinist
rr.eira og meira að vopnunum.
Margir halda því eindregið
fram, að eina von okkar liggi
í endurvígbúnaði. Þeir vilja
hafa okkur’ ævinlega búna und-
ir algert stríð.
Svo eru aftur aðrir, sem
kenna vopnunum um alla okkar
erfiðleika. Þeir vilja láta okkur
varpa vopnunum frá okkur —
eina, ef aðrir fást ekki til þess
að vera með — og treysta því
síðan að fordæmið leiði til
bess, að aðrir fari eins að.
Báðar þessar skoðanir eru
rangar. Vopnin ein geta ekki
bjargað okkur. Einhliða fjar-
læging vopnanna getur heldur
ekki verndað okkur. í þessu
sambandi langar mig til að
vekja athygli manna á skjaldar
merki Bandaríkjanna. Örninn
ber örvabúnt í vinstri kló, en
olíuviðargrein í þeirri hægri.
Mér virðist tákn myndarinpar
Ijóst. Við verðum að vera þess
umkomnir að verja okkur þar
til að því kemur, að traustar
alþjóðastofnanir bjóða færar
og hentugar aðferðir til lausn-
ar deilum, sem upp kunna að
koma. Hitt er jafn ljóst, að við
verðum ávallt að vera reiðu-
búnir til friðar.
í dag getur ekki orðið um
neinn frið að ræða, án þess að
verulegur árangur náist í af-
vopnun, því að eðli nútíma
vopna leiðir af sér lífsnauðsyn
á traustu og víðtæku skipulagi
og góðum undirbúningi allra
varna. Afleiðingar kjarnorku-
stríðs — hvort sem það skylli
á af misreikningi, slysni eða
ásettu ráði — eru svo stórkost-
legar, að hjá fullu öngþveiti
verður ekki komizt nema með
því einu, að allir hafi lagzt á
eitt um sem traustastan og víð-
tækastan undirbúning.
Þingið hefur, samkvæmt ósk
Kennedys forseta, komið á fót
Eftirlits- og afvopnunarstofn-
un Bandaríkjanna, til þess að
glíma við þetta brýna og hættu-
lega vandamál. Þetta er fyrsta
varanlega friðarstofnunin i
sögú okkar. Sem ráðunautur
forselans í afvopnunarmálum
naut ég þeirrar hamingju, að
leggja mitt lið við skipulagn-
ingu og undirbúning þessa
frumskrefs í friðaráttina.
En hvað þá um okkar löngu
og birru revnslu af ár.Tngurs-
JOHN J. CLOY
— hann er fyrrv. hernámsstjóri
Bandaríkjanna í Þýzkalandi og
aðalforstjóri Alþjóðabankans. —
Kennedy vildi gjarnan fá hann
til að vera utanríkisráðherra, en
Cloy vildl það ekki. Hins vegar
féllst hann á að verða aðalráðu-
nautur forsetans í afvopnunar-
málum. Hann ræddi um þau mál
vlð rússnesku 'stjórnina s.l. sum
ar og báru þær viðræður þann
árangur, að stjórnir Bandaríkj-
anna og Sovétrikjanna gáfu út
yfirlýsingu, þar sem þær lýstu
sig sammála um viss grundvallar
atriði afvopnunar.
lausum samningaumleitunum
um afvopnun?
Er nokkur veruleg von til
þess að Sóvétríkin muni nokk-
urn tíma samþykkja viðhlítandi
athugunar- og eftirlitskerfi?
, Eru nokkrir möguleikar á að
þau leggist á eitt með okkur
við eflingu Sameinuðu þjóð-
anna eða annarra alþjóðastofn-
ana til að halda uppi lögum og
reglu í afvopnuðum heimi —
og halda honum af\topnuðum?
Fást þau nokkurn tíma til
þess að hverfa frá hinni miklu
leynd, sem leiðir af sér grun-
semdir og vantraust?
Það er ekki auðveit að vera,
vongóður. Samningaumleitanir
hafa hvað eftir annað farið út
um þúfur og Sovétríkin léku
illa tveim skjöldum á Genfar-
ráðstefnunni, þegar þau undir-
bjuggu með leynd kjarnorku-
sprengingar í háloftunum með-
an þau ræddu opinberlega' um
lilraunabann. En þrátt fyrir öll
vonbrigði fortíðarinnar þá hef
ég samt von.
Ég er sannfærður um, að
þungi hinna réttu raka muni.
leggjast á sveif með afvopnun-
inni Þessi sannfæring mín staf
ar af þremur veigamiklum á-
stæðum:
1. Valdhöfum Bandaríkjanna
og Sovétríkjanna er jafn ljóst,
að kjarnorkustyrjöld gæti ger-
eytt menningu okkar.
Hvað sem líður fyrri kenn-
ingum konunúnista um hin
óumflýjanlegu átök milli þjóð-
félaga kapitalismans og komm-
únismans, þá eru nnyerandi
valdhöfum Sovétríkjae "»a Ijós
aleyðingaráhrifip aí hrermifórn
kjarnnrkunnar Hver sá. sem í
dag teldi sig hagnast á kjarn-
orku stríði, hlyti að vera brjál-
aður. Og því fer fjarri að Krust
joff sé það. Þess vegna trúi ég
því, að bæði hann og hið rúss-
neska fólk vilji komast hjá
stríði.
Úr því að leiðtogar Sovét-
ríkjanna og þegnar vilja ekki
deyja og vilja ekki sjá föður-
land sitt gjöreytt fremur en
við, þá eygjum við þarna í
sjálfsbjargarþvötinni mögu-
leika til gagnkvæ-ms skilnings
og sameiginlegs áhuga. Þetta
gæti orðið sameiginleg frumor-
sök að stöðvun vígbúnaðarkapp
hlaupsins.
2. Bandaríkin og Sovétríkin
ganga mjög nærri sér cfnahags
lega vegna vígbúnaðarkapp-
hlaupsins.
Þegnar beggja þjóðanna hafa
einlægan hug á að nota orku
sína o* auðlindir til friðsam-
legrar uppbyggingar. Skrá
hinna ófullnægðu þarfa er löng
í báðum löndum. Þörf fólksins
annars staðar í heiminum má
heita takmarkalaus. Eins og
sakir standa er varið til vígbún
aðar gífurlegum fjárhæðum,
sem gætu bætt lífskjör og auk-
ið heilbrigði ag þægindi hvar-
vetna.
Ég held, að það sé aðeins
eðlilegt að álíta, að valdhafar
Sóvétríkjanna óski að geta
breytt vopnaframleiðslunni í
framleiðslu til friðsamlegra
nota. Þess óskum við. Hér er
annað sameigíniegt áþugamál.
3. Bandaríkin og Sovétríkin
telja hvort um sig ávinning að
auknum fresti.
Báðar þjóðirnar hafa náð mikl
um árangri, án þess að leita að
stoðar vopnanna, og hvor um
sig lítur því svo á, að friður-
inn sé henni vænlegri til
þrifa og velmegunar. Við
Bandaríkjamenn erum þess
fullvissir, að ef ko-mizt verður
hjá ófriði, þá verður unnt að
efla frelsið hvarvetna. bæta
lífskjörin og draga úr þeirri
spennu, sem stríðsóttinn veld
ur. Sovétríkin trúa því fastlega,
að tíminn sé á þeirra bandi.
Þau trúa því, að hið eðlilega
framstreymi sögunnar muni
auðvelda útbreiðslu kommún-
ismans um gjörvallan heim.
Þar sem hvor þjóðin um sig
lítur svo á, að friðurinn sé hug-
sjónum Sínum sigurvæniegri
en ófriðurinn, þá er þar enn
um að ræða sameiginlegt á-
hugamál.
Ég hef nú nefnt þrjú dæmi
þess, að vernd eigin hagvmuna
stuðli að fviði og J.fv.ar?um
bæði í Bandar'H-evrr’ eg
étríkjunum. Og cr 1:óí h-;f, -,'f
þetta leiði :i'; i-v-.v-rr/
stöðu áður lýkTCr.
mun verða /JæT.iu ifefvomt -v
erfitt að rata IrVíira t;.J h’ns
frjálsa, friðsama og vorrJ.'.ura
þjóðfélags.
í þessu efni mun reynsst
mjög happadrjúgt sð h'.rí; T.-<-
irlits- og sÞ'onr.un.r' 'ivf./.tr.-
iua stöðugt t’HiTii.V. V iB’fm
C. Foster w^ítir hf.-.n-. fors-töðu..
en ha«n fceftm inj6? r>:ífc!a
reynslu ; wuarmálain
samíjitigíiutrúitunum mi
(Frambnid s i? v
V
illi \

NK, svuinudagiirinn 7. janúai- 1962.