Tíminn - 30.05.1962, Page 2

Seðlafölsun kom
Salazar til valda
Enn reyndu falsararnir að
festa sig í sessi. Þeir byrjuðu að
kaup hlutabréf í Portúgalsbanka,
og dreymdi um að ná þar meiri-
hluta, því hveniig gæti bankinn
þá gert mótaðgerðir gcgn þeim?
Gæti peningafyrirtæki risið gegn
meirihluta hlutafjáreigenda?
En vantraustið á bankanum óx.
Sögur komust á kreik um að
Sovétstjórnin stæði á bak við
hann. Og að lokum hrundi allt,
einmitt á þann hátt, sem þeir
gátu aldrei varazt. Aðgætnir
bankagjaldkerar ráku augun í,
að sömu seðlanúmerin voru í
umferð á meira en einum seðli.
Það benti til þess, að eitthvað
Seðlafölsun hefur oft veriS
reynd víðs vegar í veröldinni
og við misjafnan árangur.
Mörgum hefur leikið hugur á
að auðgast á seðlaútgáfu í
samkeppni við þjóðbankana.
Einhver stórkostlegasta til-
raunin var gerð í Portúgal á
sinni tíð, og átti það mál tals-
verðan þátt í, að koma Sal-
azar einræðisherra til valda.
Höfuðpaui'inn var portúgalsk-
ur fjárafla- og ævintýramaður,
Arturo Alves Reis að nafni. Hann
gát gert ótrúlega hluti, og kom
stjórn Portúgals í meiri vanda
eh nokkur atburður síðan jarð-
skjálftinn geisaði í Lissabon árið
1755. Hann lagði ríkið næstum
undir sig, án þess þó að grípa
til stjórnarbyltingar eða vopna-
styrks. Hann sá brezkum dóm-
stólum fyrir einhverjum flókn-
asta og dýrasta réttarfarsvanda
síðari tíma. Og hann ruddi ein-
hverju seiglífasta einræði ver-
aldar braut.
Hann hafði staðið að ýmsum
misheppnuðum fyrirtækjum í
Angola og í Portúgal, setið um
stund í fangelsum, og var kom-
inn að þeirri niðurstöðú, að
framgangsleysið stafaði einungis
af skorti á reiðufé. Og þá var
að verða sér úti um það. Þetta
var á árunum eftir 1920 og hann
gat fylgzt með, hvernig seðla-
pressurnar unnu án afláts í lönd
um eins og Þýzkalandi og ítalíu.
Hví skyldi hann sjálfur ekki
reyna eitthvað svipað?
Lét prenta ekta seðla
Hann fór og kynnti sér seðla-
málin í Portúgal. Samkvæmt
lögum hafði Portúgalsbanki
einkarétt á seðlaútgáfu, með
þeim fyrirvara þó, að upphæðin
mátti einungis nema þriðjungi
af inngreiddu fjármagni. En Reis
komst að því, að þess var lítið
gætt og nam seðlaútgáfan hundr-
aðföldu fjármagninu. Hann hugs-
aði þá sem svo, að illt yrði að
uppgötva, þótt þessi fjárhæð
yrði enn aukin. Að lokum varð
hann sannfærður um, að eng-
inn myndi taka eftir því, þótt
komið yrði í umferð í Angóla og
Portúgal aukaseðlum fyrir and-
virði rúmlega 500 milljóna
króna.
En hann var ekkert barn og
vissi, að með venjulegum fölsk-
um seðlum var þetta óframkvæm
anlegt. Seðlarnir urðu að vera
ekta. En hvernig var hægt að
koma því í kring?
Nú kom snilld hans fram í
dagsljósið. Hann komst að því,
að háir seðlar voru ekki prent-
aðir I Portúgal, heldur hjá ein-
hverri stærstu seðlaprentsmiðju
heimsins í einkaeign, Waterlow
& Sons í Lundúnum. Björninn
var unninn, ef hægt var með ein-
hverjum brögðum að fá þá heið-
ursmcnn til að prenta seðlana.
Hann flasaði ekki að neinu.
Hjá gömlum félaga sínum, Ban-
deira að nafni, komst hann í
kynni við bróð'ur hans, sem var
sendiherra Portúgals í Hollandi,
og mann að nafni Hennies. Með
aðstoð þeirra var náð í Hollend-
ing, Marang að nafni, en hann
hafði með fölskum skilríkjum
komið sér fyrir sem persneskur
ræðismaður í Haag, og hafði þar
af leiðandi diplómatavegabréf.
Nú voru allir með, sem til
þurfti, og hægt að hefjast handa.
Fyrst tókst þeim að falsa skil-
ríki frá iíkisstjórn Portúgals og
Þessi gíraffi á heima i dýragarðinum í Vínarborg. Elns og sjá má á
myndinni eru gíraffar ekki síðri í leikfimi en hver annar.
þjóðbanka, svo ,að ^Wat^f^w &
Sons gæti ekki grunað annað en
þeir væru réttir'‘ubi'indrekar
stjórnarinnar
Forstjóri fyrirtækisins, Sir
William Waterlow, var a.m.k.
svo auðtrúa, að hann tók á móti
Marang sem erindreka frá Portú-
gal. Hollendingurinn, sem kom
til fundarins orðum skrýddur,
fékk talíð honum trú um, að
fyrirtæki hans ætlaði að koma
Angola til aðstoðar með fullu
samþykki stjórnarinnar. 1 þeim
tilgangi þyrfti að prenta seðla
fyrir 500 milljónir króna, og yrðu
þeir yfirstimplaðir í Angola, jafn
skjótt og þeir kæmu þangað.
Auðvitað urðu þessi viðskipti
öll að fara afar leynt, en það
var skýrt tekið fram í stjórnar-
bréfum, sem báru fullkomnar
undirskriftir og innsigli. 6. janú-
ar 1925 voru samningarnir und-
irritaðir og falsararnir höfðu
krækt sér í góðan skilding. í
augum þeirra fannst aðeins eitt
áhættuatriði. Seðlana varð að
númera samkvæmt réttu kerfi,
og þeir gátu átt von á, að tveim-
ur seðlum skyti upp með sama
númeri. En þetta var framtíðar-
innar að leysa.
Stofnaði eigin banka
Þá var eftir að koma þessu
mikla fé í umfcrð. Til þess
höfðu þeir ráð fyrirfram. Auð-
vitað þurfti banki að gera það,
banki, sem þeir ættu sjálfir, og
um mitt sumar opnaði Banco
Angola e Metropole í Lissabon
og Oporte. Hann fékk fjölda
viðskiptavina. Menn sáu fljótt,
að ekki einungis lágu lán lausar
fyrír i þeim banka heldur var
kaupgengi á erlendu fé þar hag-
stæðara en annars staðar. En
margir urðu órólegir út af nýja
bankanum. Einkabankastjórar
litu hann öfundaraugum og
Portúgalsbanka grunaði, að eitt-
hvað væri óhreint við hann.
glæpsamlegt væri á ferðum. All-
ir þræðir röktust betur og bet-
ur til Bancb Angola e Metropole.
Bankastjóri hans og Aituro Reis
voru handteknir, haft var sam-
band við Waterlow & Sons í
Lundúnuni, og allt svindlið kom
í dagsins ljós. Sir William
Waterlow, sem varð að fara til
Lissabon í tilefni af þessu, komst
með naumindum hjá að verða
handtekinn líka.
Eftirleikurinn
Marang slapp undan með hluta
af herfanginu. Um Hennies er
ekkert vitað síðan. Bandeira var
dæmdur í fangelsi, en bróðir
hans, sendiherrann, slapp sakir
ónógra sannana og starfa sinna
í þágu Rauðakrossins á styrjald-
arárunum með fjögra ára útlegð
til Azoreyja. Höfuðpaurinn Reis
var dæmdur til tuttugu ára fang-
elsisvistar, og var hleypt út fyrst
14. mal 1945. Þá hafði hann ritað
guðhrætt og iðrunarfullt minn-
ingarrit, sem hét „Leyndardóm-
urinn við játningu mína“ og er
einhver undarlegasta bók, sem
skrifuð hefur verið. i
Waterlow & Sons voru dæmd-
ir, eftir langvinn réttarhöld og
stórsnjalla vörn einhvers færasta
lögfræðings Bretaveldis, til að
greiða um 100 milljónir í skaða-
bætur. Litlu síðar andaðist Sir
William, — af áfallinu, sögðu
vinir hans.
Málið olli óstöðugu fjármála-
ástandi og götuupphlaup voru
tíð. Traust almennings á ríkis-
stjórninni fór hraðminnkandi.
Herforingjaklíka tók völdin í
maí 1926, og sneii sér þá strax
til Antonio de Oliveira Salazar,
prófessors við Columbraháskól-
ann. Honum var falið að endur-
reisa traust manna á fjárhag
landsins, og stjórnmálasögu tíma
bilsins lauk með því, að hann
gerðist einræðisherra árið 1932.
Tveggja flokka kerfi
I»á er kosningunum lokiS. Úr-
slit þeirra sýna glögglega, hvert
þróun stefnir í íslenzkum stjórn
málum. Upp or að rísa stór
flokkur harðsnúinn íhaldi og
hægri öflum: Framsóknarflokkc
urinn. Það hefur verið óham-
ingja vinstri manna, hve sundr-
aðir og dreifSir þeir liafa ver-
ið. Svo sundraðir hafa þeir ekki
getað staðið íhaldinu snúning.
Vinstri menn hafa klofið sig í
marga flokka og flokksbrot í
stað þess að efla einn sterkan
flokk í andstöðunni við íhaldið
og reynt að ná samkomulagi um
ágreiningsmál innan hans.
Nú hafa kjósendur sýnt svo
að ekki verður um villzt skiln-
ing á hinni ríku þörf, að efla
einn stóran flokk til andstöðu
við Sjálfstæðisflokkinn. Það er
líka eina leiðin til að koma í
veg fyrir ofurvald íhaldsins í
íslenzkum stjórnmálum í næstu
framtíð. Framsóknarflokkurinn
einn hefur skilyrði til að verða
slíkur flokkur. Hann er stærsti
flokkurinn í sveitum landsins
og nú er hann að verða stærsti
andstöðuflokkur íhaldsins í flest
um bæjum og kauptúnum lands
ins. Úrslit þessara bæjarstjórna
kosninga gefa því góðar vonir
um það, að á næstunni muni
takast að hefta framrás Sjálf.
stæðisflokksins, sem hcfur
blómgast vegna sundrungar
vinstri manna.
Elja Framsóknar-
manna
Sigur Framsóknarflokksins f
þessum kosningum vannst ekki
sízt fyrir það, hve mikill áhugi
r.íkti í röðum stuðningsmanna
flokksins. Stuðningsmenn störf-
uðu með eindæmum vel, lögðu
sig fram af lífi og sál. í þessum
kosningum skapaðist sá grund-
völlur, scm íslenzk stjórnmál
munu standa á í næstu framtíð,
— en hann er sú staðreynd, að
eina leiðin til þess að beygja í-
lialdið í landinu, er að efla
Framsóknarflokkinn. Þessar
kosningar eru því scm upphaf
á nýrri baráttu — og það hillir
undir lokasigurinn, scm er stór,
frjálslyndur umbótaflokkur, —
þ.c. tveggja flokka kerfi í land-
inu. Það fólk, sem vann fyrir
Framsóknarflokkinn í þessum
kosningum, fann þcssa stað-
rcynd liggja í loftinu og það
lagði sig mjög vel fram og dró
ekkert af sér. Ber að þakka því
alveg sérstaklega liið farsæla
starf og við vitum, að hjá þyf
eru nú þau vopn, sem ckki
munu bregðast, þegar næsta
lirina hefst, því að baráttunni
er ekki lokið — og Iokasigur
vinnst ekki nema sleitulaust og
af djörfung sé unnið.
Réftláfari fekjuskipting
og aukin uppbygging
Á næstunni verður það hlut-
verk Framsóknarmanna að berj
ast fyrir réttlátari tekjuskipt-
ingu, og hefja merki framfara
og aukinnar fjárfestingar. Upp-
byggingarstefnan verður að
sigra. íslenzka þjóðin verður að
treysta á land sitt og sjálfa sig.
Þjóðina skortir heldur ekki
framtak og dugnað ef hún fær
að starfa og losnar við íhalds-
stefnu og innilokunarfargan
„viðreisnarinnar“.
Það er hlutverk Framsóknar-
flokksins að hafa forustu í þess
ari baráttu þjóðlegra framfara
og réttlátrar uppbyggingar, sem
gerir alla sjálfbjarga. Allir efna
lega sjálfstæðir, það er verkefn
ið. — Og ef ekki verður slakað
á klónni, þá er sigurinn vís.
2
TÍMINN, miðvikudaginn 30. maí 1962