Tíminn - 27.06.1962, Page 8

Það gengur mikið á á Seyðisfirði
þessa dagana og reyndar nætur
líka. Bílar þjóta um götur og
stræti, jarðýtur þenja sig, steypu-
Vélar drynja og hamrar dynja.
Það er mikið um að vera og menn
njóta vart svefns eða matar. Síld-
in er að koma.
Og mitt í öllum þessum hávaða
og látum rekumst við einmitt á
Ólaf Ólafsson útgerðarmann og
hann gefur sér tíma til að spjalla
svolítið við okkur.
Margir Austfirðingar kannast
við Ólaf Ólafsson. Árum saman
var hann í hópi fremstu íþrótta-
manna þeirra, átti m.a. íslenzkt
drengjamet í þrístökki. Síðan
stundaði hann nám á íþróttakenn-
araskólanum á Laugarvatni og
kenndi fyrst á Eiðum og síðar
nokkur ár á Seyðisfirði. En árið
1959 kvaddi Ólafur kennarastöð-
una og keypti til landsins bátinn
Gullver NS 11. Gullversútgerðin
fyrir margra hluta sakir til mik-
illar fyrirmyndar.
Vetrarúígerð mundi byggj-
ast á stórum skipum
— Hvaða bátar eru gerðir héð-
an út um þessar mundir, ólafur?
— Af stærri bátum eru það Gull-
ver og Dalaröst. Að vísu er hvor-
ugur þeirra gerður út á vetrar-
vertíð héðan heldur frá Vest-
mannaeyjum. Nú þá er það Svan-
ur 29 tonna, Vingþór, einn af
gömlu samvinnubátunum frá 1934,
15 tonn og svo nokkrar trillur.
— Vetrarútgerð?
— Um hana er ekki að ræða héð
an um þessar mundir, þrátt fyrir
mjög göða aðstöðu í landi,
— Og hvað veldur?
— Fyrst og fremst það, hve
langt er á miðin. Þýðingarlaust að
halda út minni skipum á vetrarver
tið en 250 smálesta útileguskip-
um. Þau yrðu að tilheyra sama
hefur gengið mjög vel og þykir fyrirtæki eða a.m.k. vera öll und-
ir sömu stjórn. Ekki er heldur
ólíklegt að þessi skip gætu stund-
að síldveiðar eftir að síldin er
komin frá landinu og út í haf á
haustin. Ef hér gæti þannig skap-
azt lengri síldarvertíð, þá yrði það
bænum til mikils atvinnulegs
ágóða.
En á þessum 70 tonna bátum eins
og þeir eru Gullver og Dalaröst
er ómögulegt að stunda héðan á
vetrarvertíð.
Trillunum lagt
— Hvað um trilluútgetð héðan?
— Jú þær eru hér nokkrar, en
sjáðu — trilluútvegurinn koðnar
niður vegna þess að það vantar
mannskap. Hér eru tveir 7—9
tonna bátar, sem hreinlega liggja;
vegna mannleysis. Fyrir tveimur
árum, áður en aðalsíldarhrotan
kom þá var hér mikill áhugi fyiir
trilluútgerð, og það er eins og ég
segi síldinni að kenna að hún
drabbast niður.
Annars er trilluútgerðin miklu] álít að margar útgerðir þessara
árstíðabundnari en rekstur stæiri svokölluðu stórútgerðarmanna séu
skipa. Það þýðir hins vegar ekki! alls ekki nógu vel rekin fyrirtæki.
að tala um trilluútgerð nema á Ekki sízt ef eigendurnir eru nú
tímabilinu apríl—september.
Síldin er hverflynd
— Mér heyrist eins og þú sért
hálfnapur út í síldina, hvað veld-
ur?
— Það er algjör misskilningur.
Hitt er annað mál, að ég loka ekki
augunum fyrir því að síldarsölt-
un er valtur atvinnurekstur og
síldin er eins og við báðir vitum
kynjaskepna, sem enginn veit hvað
gerir. Einn góðan veðurdag er
Góð útgerðaraðstaða
— Þú segir að það sé góð að-
staða hér i landi til að taka á
móti fiski?
— Já mjög góð meira að segja.
Hér er stórt fiskiðjuver og hafn-
araðstaða næg. Hér er líka starf-
andi Fisksölufélag Seyðisfjarðar
og það á bryggju og beitingaað
stöðu fyrir sex báta. Þau hús eru
við hliðina á fiskiðjuverinu og er
það mikill kostur. Nei hér vantar
ekki landaðstöðu fyrir útgerð.
— Hvað viltu annars segja um
útgerðarmál á íslandi í dag?
— Það er nú margt hægt að
segja um þau.
— Eins og til dæmis?
— Eins og til dæmis það, að ég
líka frystihússeigendur. Sjáðu til,
þetta stafar af því að fyrirtækin
eru svo stór að sjálfir útgerðar-
■mennirnir ná ekki yfirsýn yfir allt
báknið og verða að sjá allt með
annarra augum. Það er slæmt. Eg
hefi miklu meiri trú á útgerð þar
sem útgerðarmaðurinn sjálfur tek-
ur þátt í starfinu. Þá fær hgnn
möguleika til að fylgjast vel með
þessu öllu og veit hvar skórinn
kreppir að.
Svo finnst mér fleira að, sjáðu
Seyðisfjörður kannski ekki lengurJ “ df.mis stefnu að segja við
síldarbær og hvað á þá til bragð/ skipstjorana: Dragið sem mest ur
að taka? Fólkig þarf eftir sem áð-
ur vinnu, það þarf mat, ekki satt?
Það, er af þessum orsökum, sem
ég segi að Seyðfirðingar megi ekki
einblína á síldina, heldur verði
þeir að reyna að byggja upp eigin
útgerð og þess vegna megi t. d.
trilluútgerð héðan alls ekki detta
niður.
sjónum, hugsið ekkert um veiðar-
færin. Hún er röng. Þetta er bruðl
stefna. Eg skal segja þér að við
á Gullver höfum samtals á þrem-
ur vetrarvertíðum farið með um
400 netaslöngur. Dæmi er hins
vegar um það að bátar eyði á einni
vertíð 3 til 400 slöngum án þess
að fá þó nokkru meiri afla. Þetta
kemur meðal annars til af því að
við gerum við net, sem farin eru
að verð'a léleg, en aðrir henda. Jón
Pálsson, sem er skipstjóri á bátn-
um hjá mér, segir slíkar bæting-
ar dragi alls ekki úr afla fyrri
part netavertíðar.
Já, það er að mörgu að gæta,
það er geysimikið undir því komið
hjá einni útgerð að vélstjórar séu
starfi sínu vaxnir. Þetta eru oiðin
dýr tæki, sem þeir fást við.
Vaxtahækkunin ekki
bætt fyrir
— Hvað um efnahagsmál útgerð
arinnar?
— Eg á nú dálítið bágt með að
segja um það, því ég hef aldrei
nokkurn tíma tapað á útgerð. En

ÓLAFUR JÓNSS0N, fil. kand.
Kríngum
Strompleikinn
Parísarblaðið Le Monde birti í
vetur viðtal við Halldór Kiljan Lax
ness þar sem hann virðist ræða af
óvenjulegri hreinskilni um viðhorf
sín við skóldsagnagerð og við skáld
sögunni sem listformi. í viðtalinu
kveðst hann vera orðinn þreyttur
á skáldsögunni: „Eg er þreyttur á
því að eiga alltaf í skiptum við
sömu persónuna, aðalpersónuna,
sem er rithöfundurinn, þar sem
allt er séð með hans augum og fer
í gegnum hans.penna. Eg hef ekki
lengur áhuga á öðru en leikritun.
Án efa er rithöfundurinn alltaf til
staðar, en hann er — hvernig á
að orða það . . . fjarlægari og aldr
ei einn”. Að sjálfsögðu ber að taka
lausleg ummæli í blaðaviðtali sem
þessi cum grano salis, ekki sízt þeg
ar þau berast eftir krókaleiðum.
(Hér höfð eftir Morgunblaðinu 10.
jan. þ.á.). En mér virðast hin til-
færðu ummæli með sínum hætti
góð lýsing á vandkvæðum Laxness
í sagnagerð hin síðari ár, og um
leið vitnisburður um viðleitni hans
í leikritun, sem — ef marka má
lausafregnir — verður meginvið-
fangsefni hans á sjöunda á-ratugi
ævinnar. Hið „hlutiæga” stílfærða
söguform, sem hann hefur stund-
að eftir í öllum siðari verkum sín-
um (með fullkomnustum hætti
kanr,;ki 1 Paradísarheimt) fullnæg-
ir honum ekki; sagan verður of
mikið einkamál höfundar síns, al-
fullkomnuð, aleinangruð og kemst
engan veginn öll til skila til les-
andans. Hér endar hin epíska að-
ferð Laxness i blindgötu og
„þreyta” hans verður skiljanleg;
viðleitni hans til leikritagerðar
virðist manni fyrst og fremst eftir-
sókn eftir nýju og lifandi formi.
Hann leitast við að skapa á svið-
inu eins og áður í sögunum „heil-
an, óháðan og sjálfbjarga heim,
sjáifstæðan verul'eika þess umkom
inn að bergnema hlustandann”,
eins og hann á sínum tíma orðaði
hlutlægniskröfuna í Minnisgrein-
um um fornsöguir. En leikritahöf-
undurinn er fjarlægari viðfangs-
efni sinu en sagnaskáldið „og aldr
ei einn”; m.ö.o. það er greiðari
gangur milli leikrits og áhorfanda
en sögu og lesanda, veruleiki sviðs-
ins er „hlutlægari” en veruleiki
sögunnar.
Ekki veit ég, hvort slík fagur-
fræðileg kenning fær staðizt, eða
hvort hún er yfirleitt til sem „kenn
ing”; en trúlegt sýnist mér, að ein-
hver þessu lík viðhorf búi undir
fráhvarfi Laxness frá skáldsögunni,
— ef alvara verður þá úr því. Svo
mikið eir víst, að ekkert djúp er
staðfest miili leikritunar hans og
sagnagerðarinnar. Leikrit hans eru
nánast söguleg að eðli, episk frek-
ar en dramatísk venjulegum skiln
ingi; og íiþeim tveimur sem umtals-
verðeru í þessu sambandi, Silfur-
túnglinu og Strompleiknum, 'tekur
hann upp og einangrar viðfangsefni,
sem hann hefur áður sinnt í skáld-
sögum og sem raunar virðist hon-
um stöðugur vandi að leita á lausn
ar og veita listrnæa túlkun: gervilif
og gervilist, möguleikar mannsins
að lifa einlægu, ósviknu lífi, skapj
fullgilda list. Hér skal ekki farið
út í þá sálma, hversu ríkur þáttur
þessi vandi lífs og listar er í öll-
um verkum Halldórs Kiljan Lax-
ness, aðeins bent á Brekkukotsann
ál til hliðsjónar. Þar er ekki sízt
fjallað um líf og lífsmöguleika list-
arinnar í andstæðu og rangsnúmi
samfélagi: hinn hreini, tónn er
dæmdur að kafna í gervilífi Gúð-
múnsensbúðar. Og í leikritunu’ t-r
sami vandi settur á oddinn í öfga.
fullri og einræktaðri mynd; þmi
standa eða falla með því, hvert lis’
rænt líf hann öðlast á fjölunum
í)
Sumir menn vilja telja bæði - -í-
urtúnglið og Strompleikinn ádeHu-
verk fyrst og fremst, aðalgildi
þeirra sé fólgið í beinskeyttri þjóð-
félagsádeilu, sem höfði til íslenzks
þjóðfélags í dag, sé snúið gegn
braskaralýð og öfugsnúnu „auð-
valdi”, Ekki vH ég gera of lítið úr
ÓLAFUR JÓNSSON
þeinri hæðnisádeilu, sem tvímæla-
laust á ríkan þátt í ytra svipmóti
beggja verkanna, en á hitt er á-
stæða að minna einu sinni enn, að
menningargagnrýni Laxness er
miktu víðtækari og algildari en
svo, að hún verði að meinlausu skil
in sem pólitískt innlegg, ádeila eða
áróður; og á þetta jafnt við um
leikritin sem önnur verk hans. Sam
félagslýsingin sem slík er aldrei
markmið hans, og oft virðist hin
beina satíra léttvægasti þáttur
verka hans þegar frá Hður. Þjóðfé-
lagsgagnrýnin í verkum hans er
mikilsverð, ekki sem póiitík, en
sem ftrekun og staðfesting á stöðu
mannsins í heimsmynd skáldsins:
maðurinn er ævinlega einn í verk-
um hans, samfélag og umhverfi
ævinlega andsnúið; ef ekki beinlín-
is fjandsamlegt þá kærulaust og
skilningslaust, og lífsmöguleika
sína og sigurvon á maðurjnn ein-
ungis hið innra með sjálfum sér.
Þessi mannskilningur e-r kannski
tragískur að innsta eðli, og í síðari
verkum Laxness hefur gagnrýni
hans og efagirni æ meir beinzt að
manninum sjálfum. Söguhetjur
hans áður fyrr áttu ævinlega sigur-
von í sjálfu lífi sínu þrátt fyrir and
stöðu um’ -e-rfisins: niðurlag Heims
ljóss er einh’-'- r-gursti vitnisburð
ur Laxness n Sennan sigur lífs-
ins á jarðbuntinu og vanmegna
hversdagslífi, dauði Ólafs Kárason
ar er upprisa hans, sigurhrós yfir
iífi sínu. í síðari verkunum er
hessi von næsta döpur og hverful.
stef þeirra er vanmáttur mannsins
gegn örlögum sínum, fánýti upp-
8
T í MIN N, miðvikudaginn 27. júní 1962