Tíminn - 27.06.1962, Blaðsíða 9

ÓLAFUR ÓLAFSSON
það kemur meðal annars til af því
að við höfum alltaf verið heppnir
og aldrei orðið fyrir nokkrum
óhöppum. Hitt veit ég með vissu
að þau skip, sem ekki fiska meira
en í með'allagi, þau eiga í erfið-
leikum. Vaxtahækkunin hefur síð-
ur en svo bætt aðstöðu til útgerð-
ar.
Seldu síldarverksmiðjuna
þegar síldin kom
— Og nú er Seyðisfjaitiarbær
búinn að selja rikinu sildarbræðsl
una, sem Seyðfirðingar sveittust
við að koma upp á kreppuárun-
um?
— Já, ég var á móti þeirri sölu,
ákveðið. Á sama tíma og allir
sækjast eftir því að eiga hér að-
stöðu, þá sá ég enga ástæðu til
að afhenda rikinu síldarverksmiðj
una.
Og svo, hvernig að þessu máli
er ekki traustur 'grund-
völlur hells bæjarfélags
- segir Ólaíur Ólafsson, útgerðarmaður á SeyðisfirSi
í viðtali viS tíðindamann blaðsins á Austurlandi
Hugur Seyðfirðinga snýst
um síld og aftur síld
} Jæja, Ólafur, hugur Seyðfirðinga
snýst um síld og aftur síld þessa
' stundina.
— Já, það er náttúrlega ekki
nema von. Hér hafði verið deyfð-
armók í atvinnumálum þegar
síldin fór að koma í þessar stór-
heimsóknir og það hefur gjörsam-
lega breytt öllu bæjarlífinu. Nú
vantar alltaf fólk, alltaf of fáar
hendur. Þetta er gleðilegt, það
er bara ekki eins traust eins og
æskilegt væri. Ef til vill heldur
þó síldin áfram göngu sinni á
Austursvæðig sumar eftir sumar
og þá fjölgar hér vafalaust fólki
og bærinn dafnar verulega. En þá
er lfka hætta á því að margir bæir i
á Héraði hreinlega fari í auðn
Bændurnir hópast hingað til að
vinna sér inn peninga meðan á
síldinni stendur — um háslátt-
inn. — f>að er miklu meira upp
úr þvi að hafa að vinna á síldar-
plani en vera bóndi.
er staðið, það er undarlegast.
Sjáðu, 15 til 20 milljón króna
mannvirkjum er rutt í sjóinn eða
þau brotin niður — gamla verk-
smiðjan. Hún bjó alltaf við skriðu
hættu. Hvað gera þeir svo? Jú,
á sama hættulega staðnum byggja fyrir það land, sem þær fá til
þeir nýja verksmiðju, á rústum afnota.
hinnar. Og svo mikill er hama-
gangurinn við ag koma henni
upp, að hún verður miklu dýrari
en hún hefði þurft að verða. Fyr-
ir sama fé og þessi nýja verk-
smiðja kemur til meg að kosta,
hefði verið hægt að byggja miklu
stærri verksmiðju ef byggingin
hefði mátt fara frarn með mann-
Jegum hraða.
— Já, það er nú svo, en segðu
mér, Ólafur, hefur bærinn ekki
miklar tekjur af síldarsöltunar-
stöðvunum?
— Þær tekjur eru fyrst og
fremst óbeinar, það eru vinnu-
laun. Svo auðvitag útsvör. Stöðv-
arnar greiða ekkert stofngjald, en
hins vegar "Venjulega lóðaleigu
Góð og reglusöm áhöfn
er undirstaðan
— Ag síðustu, Ólafur?
— Útgerð verður að vaxa héð-
an frá Seyðisfirði, hún er nauð-
synleg undirstaða atvinnuvega í
hverju sjávarplássi og enginn
veit hvenær síldin kveður. Gull-
versútgerðin er stofnug árig 1959
og rekstur hennar hefur gengið
óvenjulega vel. Það á ég fyrst og
fremst að þakka því að hafa úr-
valsskipstjóra, Jón Pálsson, sömu
vélstjóra og sömu áhöfn yfirleitt
allan tímann, Það að hafa reglu-
sama og samþjálfaða áhöfn er
undirstöðuatriði fyrir velgengni
útgerðanna. K.I.
Hin fengsæla áhöfn Gullvers 1960.

reisnarinnar. Þormóður kolbrúnar-
skáld og Steinar í Steinahliðum
hljóta að selja gaefu sína fyrir fá-
nýti; lífsvon Álfgrims í Brekkukots
annál er að söngur hans lýtúr öðr-
um rökum en Garðars Hólms, hann
stendur nær hinu upprunalega,
jarðbundna, ósvikna lifi, sem skáld-
inu hefur ævinlega verið hugstætt
og sem í seinni verkunum virðist
eitt óbrigðul staðfesta i hverfulum
heimi blekkinga og gervimennsku.
Blekkingar og gervimennska, —
þar öt bakgrunnur leikritanna
beggja. í samfélagi þeirra er hinn
falsaði steðji allsráður og allsvald-
andi, en raunverulegt lifandi líf á
sér litið svigrúm og enga lífsvon.
Samféiagslýsingin er einlit svört,
öfgafull, hæðin; en þótt hún sé
samfeUdari og einræktaðri en fyrr-
um, er margt hér af sama toga og
í skáldsögunum. Pótintátar'Sviðins-
víkur í Heimsljósi eru af sama sala
og höfðingjar þessa samfélags,
sams kónar peningabarbarismi er
allsráðandi í þjóðfélagi Atómstöðv-
arinnar. En í sögunum er samfélags
iýsingin færð út í æsar, heilt þjóð-
félagskerfi sett á svið; í leikritun-
um er kastljósi brugðið á miklu
þrengri og afmarkaðri flöt, og veld
ur þetta því m.a., að „ádeila”
þeirra nær miklu minni áhrifum
en sagnanna. Siifurtúnglið stendur
að sumu leyti nærri Atómstöðinni,
og þar er þjóðfélagsádeilan opin-
skárri og berorðari en í Stromp.
leiknum; það er vel hugsanlegt að
túlka verkið á þjóðernislegum
grundvelli, líta á það sem allegór-
iskt innlegg í „landssölumálin”,
þótt mér virðist slík túlkun raunar
ekki sannfærandi og sizt verða til'
að auka verkinu reisn. Strompleik
urinn stendur á hinn bóginn næo:
Brekkukotsannál, og margt er líka
af sama toga í Silfurtúnglinu.
„Saltfiskurinn verður að hafa
slaufft”, segir kaupmaður Gúðmún-
sen, og í ræðum þeirra Feilans Ó.
Feilans í Silfurtúnglinu og Útflytj-
andans í Strompleiknum kveður
við sama tón; fyrir útflytjandanum
er Ljóna „nokkurskonar menníng-
arleg forhlið á þessu pakkhúsi
gagnvart alheiminum”, Lóa á að
vera ,,okkar litli skerfur til heims-
menníngarinnar . . . okkar veiki
feimnistónn í samhljómi þjóðanna”.
Auglýsing út á við, — aðra þörf
hefur siðblint og listsnautt sam-
félag ekki fyrir sönglist. Lóa í Silf-
urtúnglinu og Ljóna í Strompleikn-
um eru um margt sama persónan:
nokkurs konar. tilbrigði við það
stef, sem er lýsing Garðars Hólm í
Brekkukotsannál.
Silfurtúngl'ið er misheppnað
verk, m.a. vegna þess hversu ósam-
stæð, öfgaful! og ósannfærandi lýs-
ing höfuðpersónunnar er. Lóa er
öðrum þræði kjarngóð alþýðukona,
„hundrað prósent sólíd”, móðurást
hennar ósvikin og hún veit með
sjálfri sér, að hennar rétti staður
er hjá Óla sínum í litlum bæ við
lítinn fjörð. Á hinu leiti er listæð
hennar, upprunaleg og ósvikin á
sínum rétta stað, sem leiðir hana
á villigötur í heimi, sem ekki er
annað en blöff og svindill. Saga
hennar er — eða á að vera — harm
leikur hins upprunalega og ósvikna
á öngstigum gervilífs, sem ekki
býður annað en bitran ósigur í
/
leikslok, — hvort sem sá ósigur birt
ist I gervi „heimskonunnar” ísu eða
útkastaðrar skækju í hótelfordyri.
En harmleikurinn bregzt. Lóa, sem
er þolandi alls leiksins, nær aldrei
tragískri reisn, klofningurinn í fari
hennar milli móðurástar og frama
drauma verður aldrei sannfærandi,
klif hennar um bamið og Óla og
hamingju sina þreytandi en ekki
átakanlegt, ,,átök” hennar við Feil-
an og Mr. Peacock nánast skopleg
og laus við að höfða til samúðar
eða skilnings áhorfanda eða les-
anda. Vandfundin mun sú leik-
kona, sem megni að veita þessu
hlutverki heillega og sannfærandi
túlkun; og þegar við bætist van-
máttur leiksins að öðru l'eyti, verð-
ur framgangsleysi hans á sviðinu
cðlilegt.
Miklu nær þvi að takast kemst
Laxness í lýsingu Ljónu í Stromp-
leiknum. Ljóna er um margt sömu
ættar og Lóa, en „list” hennar er
tæpast meir en tóm uppgerð: hér
er sönglistin aðeins ytraborð og yf
irvarp leiksins um svikið og ósvik
ið, falslaust líf og logið. Einhvers
staðar innst inni hefur Ljóna til að
bera falslausan og upprunalegan
kjarna, hún veit að „þó heimurinn
sé blöff, þá eru kjaftshöggin
ekta”, draumur hennar um fal's-
laust líf birtist í skiptum henna.r
við Lamba. En Ljóna er hvergi heil
i afstöðu sinni, ást hennar á Lamb:
byggist á ' þeirri trú að hann sé
„miljóner i frjálsum gjaldeyri”, sá
maður einn fær ráðið fyrir ævin
týrum. ..frelsað okkur frá veruieik
anum”, og Lambi sjálfur flýr hana
í ofboði, þegar hann fær sýn í það
víti, sem er þeirra mæðgna. Ljóna
er afkvæmi þess gerviheims, sem
„hálfleysist sundur á sviðinu” í
leikslok og öll á valdi hans; þess
vegna er hún dæmd til að hverfa í
strompinn. Örlög .Ljónu komast
nær sönnu harmgildi en Lóu í Silf-
urtúnglinu vegna þess að hún er
heillegri persóna, sjálfrl sér sam-
kvæmari en Lóa Með fullgóðri
túlkún á sviði ætti henni að tak-
ast að sannfæra áhorfanda í sam-
hengi leiksins.
O
Hér er ekki ætlunin að fara í föt
leikdómara eftir dúk og disk og
ræða í einstökum atriðum sýningu
Þjóðleikhússins á Strompleiknum i
vetur. Þvi fór að vísu allfjarri að
iiún væri fullgild: sviðsetningu var
um margt ábótavant, og virtist l'eik
stjóri hafa átt að geta lagfært a.m.
k suma vankanta leiksins betur en
reyndist; og eins var leikur í mis-
jafnasta lagi. Þannig tókst Þóru
Friðriksdóttur engan veginn að
túlka til hlíta.r hið vandasama hlut-
verk Ljónu, þættirnir tveir í fari
hennar náðu aldrei samræmi og
fyliingu; og Jón Sigurbjörnsson var
tvímælalaust ranglega valinn í hlut
ve.k Kúnstners Hansen. En mér er
til efs að úr hefði orðið áhrifarík
list, minnisstætt sviðsverk, þó aldr-
ei nema verkið hefði hlötið nokk-
urn veginn „fullgilda” túlkun. Lax-
ness hefur ekki enn náð valdi á list
formi leikhússins, samtöl hans eru
tæpast ennþá lifandi ræða á leik-
sviði heldur samtöi í bók. á bygg-
ingu verksins eru ærnir vankant-
ar og viðvaningsbragur, sem dreifa
áhrifum þess (sbr. t.d. þessa stöð-
ugu umferð í bragganum í fyrsta
þætti). í stuttu máli sagt; Laxness
er enn mestallur á valdi skáldsög-
unnar, leikhúsform hans er „ep-
ískt” án þess að verða „epískt leik-
hús”.
Þar fyrir er Strompl'eikurinn
miklu frambærilegra verk en Silf-
urtúnglið, það ber vott um fram-
farir á öllum sviðum. Silfurtúnglið
var „venjulegt” verk i lakri merk-
ingu orðsins, það jaðraði (og meira
en jaðraði) við uppgert melódrama
þegar verst lét og sótzt var eftlr
„reisn” og áhrifamætti, satíran gat
snúizt upp í farsa, sem ekki hafði
mikið umfram ósöguleg skrípalæti.
Á þessum þáttum hefur Laxness
miklu betri tök í Strompleiknum;
hann er djarfleg.ra verk, miklu
margþættara og rlstir dýpra. Leik-
form það sem Laxness virðist sækj-
ast eftir, trúlega með meiri eða
minni hliðsjón af Brecht, skipar
sundurleitum þáttum hlið við hlið
og ætlar þeim jafnhátt rúm í verk-
inu, farsa, satíru, harmleik, raun-
sæi og fjarstæðu; aliir þessir þætt-
ir eiga að renna saman til einnar
dramatískrar heildar. Það er að
sínu leyti hliðstætt þvi söguformi,
sem Laxness hefur náð svo meist-
aralega tökum á í seinni verkum
sínum, Brekkukotsannál og þó eink
um Paradísarheimt. Laxness kalla.r
Strompleikinn gamanleik, og í
sama skilningi er t.d. Paradísar-
heimt gamansaga. Kímnisyfirbragð
frásagnarinnar er ríkur þáttur í
Paradísarheimt, og á sama hátt er
hæðnisádeila Strompleiksins óað-
(Framhald á 15. síðu)
TfMINN, miðvikudaginn 27. júní 1962
9