Tíminn - 14.12.1962, Síða 10

Aðrar bækur Albertis eru: „Con
signas“ (Kjörorð, 1933), „Poesía“
(Ljóð, 1934), „Trece bandas y
cuarenta y estrellas, poema del
Mar Caribe“ (13 rendur og 48
stjörnur. Ljóð um Karabiska hafið,
1936), „Entre el clavel y la esp-
anda“ (Milli nelliku og sverðs),
„Pleamar" (Háflæði), „Poesía
(Ljóð), öll frá 1945; „Cantata a
la pintura“ (Kantata til málverks
ins, 1946), „Pueblos libres. Y
Espana?" (Frjálsar þjóðir. En
Spánn? 1946), „A la pintura" (Til
málverkjÁ'-'s. 1948), „Retorno a la
vivo lejar.o“ (Afturhvarf til
fjarlægðarinnar, 1952).
Alberti hefur einnig skrifað
leikrit, kvikmyndahandrit og út-
varpsdagskrár.
Pedro SALINAS (1892—1951)
er höfundur þeirrar stefnu í ljóða
gerð sem á spönsku heitir inti-
mismo. í henni eru ef til vill að
finna beztu dæmi hinnar svoköll-
uðu „poesía pura“. Afar einfaldur
skáldskapur hreinn, nakinn, tær,
vottur hins ósegjanlega, eins og
einkenni óþekkts dularfulls sjúk-
dóms. Orðin létt eins og fjöður; í
intimismanum er allt kjarni, fljót
andi kjarni sem rennur um skiln-
ingsæðar lesandans eins og nær-
ingarvökvi. Þyngdarlaus skáldskap
ur sem sniðgengur hinn hversdags
lega veruleika, skarkala og æstar
tilfinningar. Innfjálgur, hnitmið-
aður, meinlætafullur kveðskapur.
• Því að til að yrkja „poesía pura“
verður maður að afneita öllu
nema andanum. Salinas, sem var
lærisveinn J. R. Jiménez, fer jafn
vel lengra en meistarinn í sinni
leit að hreinni ljóðlist.
Salinas var skáld, rithöfundur
og bókmenntagagnrýnandi. Hann
er fæddur í Madrid, en dó í Bost
on, USA, 1951. Prófessor í spanskri
bókmenntasögu í Sevilla og Mur-
cia, lektor í spönsku við Svarta-
skóla og við háskólana í Cam-
bridge (1922) og Oxford. Hann
var einnig kennari við Madridhá-
skóla og loks við Wellesley Coll-
ege, Massacliusetts, og John Hopk-
ins University í Baltimore.
Ljóðabækur: „Presagios“ (For-
spár, 1923), „Seguro azar“ (Gefin
örlög, 1929), „Amor en viio“ (Upp
hafin ást, 1929), „Fábula y Signo“
(Dæmisaga og tákn, 1931), „La voz
a tí debida“ (Rödd til þín, 1933),
„Razón de Amor“ (Ástarhjal,
1936), „Error de cálculo" (Reikn-
ingsskyssan, 1938), „Poesía junta“
(Ljóðasafn, 1942) „E1 contempla-
do“ 1947, „Todo más claro“ (Allt
ljósara, 1949).
Önnur grein hins blómgaða trés
surrealismans og hreinnar ljóðlist
ar er Intelectualismo. Hún hefur
sama markmið og intimisminn: að
skapa hreina ljóðlist, en fer þó
öðru vísi að. Intelectualisminn
veit hvað er óskáldlegt, intimism-
inn finnur það. Intimismi leitar að
hinu skáldlega með tilfinningunni
einni og hreinni; intelectualism-
inn leitar að því sama með heil-
anum. Intelectualisminn gæti
þannig verið kenning um hinn
hreina skáldskan. En hann er ekki
eins tær og intimisminn, ef til vill
vegna þess að höfuðið er óhreinna
en hjartað. Tjáningartæki inti-
mistans eru tilfinningar; tjáning-
artæki intelectualistans eru skiln-
ingarvitin. Intimisminn gefur frá
sér skáldskapinn; intelectualism-
inn finnur hið skáldlega í kring-
um sig, laðar það að sér og endur
varpar því, oftast naumlega, er
aðeins kalt endurskin. Intelectual-
isminn færir takmörk hinnar
hreinu Ijóðlistar til hins ýtrasta, í
ihonum er leikur möguleikanna
mestur; orðin fá keim af töfra-
táknum, þau verða að fá absolut
gildi þar sem hinn íhugaði veru-
leiki er ávallt ríkari en hinn fjöl-
breyttasti orðaforði Aftur á móti
liefur intimisminn rétta orðið á-
vallt reiðubúið innan afmarkaðra
merkja samheita og gagnheita. —
Samt eru báðar stefnur líkar, og
reyndar allar 4 greinar hreinnar
ljóðlistar. Furðutól þessara stefna
er skilgreiningin ein. Skilgrein-
ing tilfinninganna (intmsmo), skil
greining hugar (intelectualismo),
skilgreining persónunnar, sjálfs-
ins (existencialismo).
Mesta skáld þessarar stefnu er
Jorge GUILLEN (1893— ) —
Hann er fæddur í Valladolid í
Kastiljuhásléttunni. Hann var
prófessor í spánskri bókmennta-
sögu við háskólann í Sevilla, Mc
Gill University í Montreal og
Wellesley College, Massachusetts,
og einnig lektor í spönsku við Ox-
ford og Svartaskóla. Guillén hefur
þýtt á spönsku Valery og Claudel,
Jorge Guillén er skáld einnar
bókar, sem stækkaði alltaf, úr 75
ljóðum (1928 í 334 (1950). Þessi
eina bók haitir „Cántico" og er
nær þ'. oslitinn lofsöngur um
undrið mikla: að vera til.
Aðferð Guilléns er að útrýma
úr ljóðum sínum öllum persónu-
legum áhrifum. Hann vill tala um
„einfaldan" ekki „hreinan" kveð-
skap. En með því að þurrka út úr
Ijóðum sínum persónuleika skálds
ins verða ljoð hans köld, þurrleg í
einmanaleika sínum, svipt varma
mannlegs hjarta; þau verða skil-
greining, náköld skilgreining sem
vekur áhuga, jafnvel aðdáun, en
hrífur ekki, snertir engan streng.
Guillén er áreiðanlega eitt
mesta skáld okkar tíma, en hann
er á mörkum, eins konar varða,
sem sýnir yztu takmörk, iens kon-
ar „finis terrare", og líklega ekki
á annarra manna færi að jafnast
við hann, þó áhrifa hans gæti mik-
ið meðal ungra höfunda.
Existensjanlisminn (Existenci-
alismo) á sinn fulltrúa í spánskri
ljóðagerð innan vébanda surreal-
ismans og undir fána hreinnar
ljóðlistar. Hann heitir Vicente
ALEIXANDRE (1900 ). Hann
er fæddur í Sevilla, fékk Premio
Nacional de Literatura 1933 og er
meðlimur spönsku Akademíunnar
síðan 1949. Áhrifa hans gætir
mjög meðal ungra skálda sem
kvöddu sér hljóðs eftir 1933, ef
til vill vegna þess að hann hefur
alltaf búið í heimalandi sínu.
Aleixandre er maður mjög ein-
rænn, einangrar sig, sækir aldrei
í félagsskap. Hann kærir sig koll-
óttan um form og hrynjandi, sýn-
ir í verkum sínum engan áhuga á
niönnum, atvikum, málefnum. —
Hann yrkir úr djúpi angistar sinn
ar og hefur skapað sér sérstakan
heim úr ijóðum sinum. í þessum
heimi lifir hann og hann og hans
heimur fylla ljóð hans. En Aleix-
andre er svo mikið skáld að jafn-
vel í raunum sínum vekur hann
ekki meðaumkun hjá lesandanum,
heldur aðdáun á því að slík sorg
skuli vera borin svo stórmannlega.
Kjarnj Cxistensjalismans í
spönsku ljóðlistinni er sjálfselsk-
an, sjálfskönnunin, sjálfsdýrkun.
Samt er hið sanna skáld í þessum
anda hreinskilið í sinni trú á að
einstaklingurinn sé aðalmæli-
kvarði sköpunarverksins, að sjálf-
ið sé ómissandi hluti alheimsins
og ef einn maður, eitt skáld bogni
undan farginu muni sjálf himin-
festingin hrynja. Því er hver
skáld-einstaklingur dýrmætur þátt
ur í leitinni að hinu eilífa og al-
gilda. Aleixandre lýsir í Ijóðum
sínum þessu æðsta hlutverki
skáldsins, að vera til: að tjá sig.
Ljóðabækur Aleixandres eru:
„Espadas como labios“ (Sverð
eins og varir, 1932), „La destrucc-
ión o el amor (Eyðilegging eða
ást, 1935), „Sombra del paraiso"
(Skuggi paradísar, 1944), „Mundo
a solas“ (Einmana heimur. 1950),
„Nacimiento último" (Síðasta fæð
ing, 1953). „Histor'a de corazón"
Saga hjartans. 1954).
1954).
Full ástæða er til þess að
kynna sér verk þriggja annarra
stórskálda i fylkingu hreinnar
ljóðlistar, en sökum rúmleysis
verður þeirra aðeins minnzt lítil-
lega.
Þau eru Gerardo DIEGO (f.
1896), Dámaso ALONSO (f. 1898)
og Luis CERNUDA (f. 1902). All-
ir eru þeir enn á lífi.
Gerardo DIEGO er fjölhæfast-
ur þessara skálda (creacionista,
dadaista, superrealista, neogon-
gorista). Hann hefur loksins fund
ið sinn sérstaka stíl í anda hinn-
ar sígildu kastiljönsku Ijóðlistar.
Hann er meðlimur spönsku Aka
demíunnar og bókmenntaverð-
launahafi (Premio Nacional de Lit-
eratura 1924).
Dámaso ALONSO fékk Premio
Nacional de Literatura 1927 og
er einnig meðlimur málaakademí-
unnar spönsku. Dámaso (post-
modernista, juanramoniano, exist-
encialista) er ef til vill dýpsti,
hjartnæmasti persónuleikinn með
al þessara síðastnefndu skálda.
Luis CERNUDA (bölsýnn, kulda
legur, nihilisti) yrkir beztu kvæði
sín í anda Guilléns, þó með mjög
persónulegum fullmótuðum stíl.
Síðastur — þó aðeins sam-
kvæmt almanakinu — hinna miklu
hreinu skálda er Manuel ALTO-
LAGUIRRE (f. 1905 í Málaga),
sem fékk Premio Nacional de Lite
ratura 1933.
Öll ofannefnd skáld byrjuðu að
birta ljóð sín öðru hvorum megin
við hið örlagaríka ár 1927. Af
ásettu ráði eru þau nefnd hér í
sömu andránni og stefnurnar sem
þeir prýddu mest, en lesendunum
er ljóst að það er ekki hægt að
flokka skáld eins og dauða hluti
sem má setja í skúffu, heldur er
það nær sannleikanum að oft yrk-
ir eitt og sama skáldið í gerólíkum
anda, eins og t. d. Gerardo Diego,
Aleixandre, Lorca og Alberti, svo
að nokkur glögg dæmi séu nefnd.
Nýja kynsíóðin
(La nueva generación).
Tíu árum seinna, þegar borg-
arastyrjöldin geisaði um landið
voru samdar þrjár fullkomnar
ljóðabækur: „Perito en lunas“ —
(Tunglfræðingurinn, 1936), E1
rayo que no cesa“ (Óslökkvandi
elding, 1936) og „Viento del pue-
bio“ (Vindur þorpsins, 1937), all-
ar eftir Miguel HERNÁNDEZ
(1910—1942). Hann er fæddur í
Orihuela (Alicante), sonur fátæks
geitasmala. Ungur las hann hina
sigildu spönsku höfunda í bóka-
safni verkamannafélagsins og ein
hver vinur hans lánaði honum
bækur Machado og Juan Ramón
Jiménez. Og hann varð skáld. Svo
mikið skáld að hann er hafinn yf-
ir allar stefnur, og losaði sig und-
an öllum áhrifum til að skapa
kvæði, sem munu vera ódauðleg
meðan spönsk tunga verður töluð
í heiminum. Hann er langbezta
slcáld allra sem birtu ljóð sín eft-
ir 1934, eitt bezta skáld þessarar
aldar á Spáni og í tölu fyrstu
lýrisku skálda allrar spanskrar
Ijóðlistarsögu.
Hefði hann lifað lengur hefði
hann áreiðanlega orðið meistari
meistaranna eins og Juan Ramón
Jiménez eða Antonio Machado,
sem honum svipar helzt til. En
örlög hans urðu önnur. Hann tók
þátt í borgarastyrjöldinni í flokki
lýðveldissinna og eftir ósigur
þeirra var hann látinn deyja í
fangelsi, þar sem hann skrifaði
ljóð sín andspænis dauðanum. Þau
voru ekki birt fyrr en eftir tíu
ár og sum þeirra voru aldrei
prentuð. Örlög hans gerðu ljóð
hans ódauðleg, píslarganga hans
gerði hohum kleift að mæta dauð
anum af hugprýði, eins og svanur-
inn sem syngur sitt fegursta Ijóð
andspænis dauðanum.
Og eins og bolinn, sem hann
söng ótrauður um, mætti hann
Nautabananum mikla og féll, rúm
lega þrítugur að aldri,
. . . con la boca anegada de
cosechas.
Að harmleiknum loknum er
ekki unnt að átta si.g á því sem
er að koma fram í ljóðaheiminum.
Af ungu skáldunum, þeim sem
birtu Ijóð sín eftir 1939, skulu þó
nefnd þessi helztu:
Leopoldo Panero, Rafael Mora-
les. Bartolomé Mostaza. Gabriel
Celaya, Joaquín Entrambasaguas,
Blas de Otero og Manuel Fernánd-
ez Sanz.
Aðalheimildir: Sáinz de Robles:
Historia y Antologia de la Po-
esía Espanola — Aguilar, Madr-
id, 1955. — Walter Hess: Doku-
ment zum Verstandnis der mod-
ernen Malerei — Rowohlt, Ham
burg, 1958. — Hans Sedlmayr:
Die Revolution der modernen
Kunst — Rowohlt. Hamburg,
1958.
Gömul saga
Framhald af 3 síðu
syni, en ekki er steinsnar hér á
milli. Eg þaut af stað, þreif með
inér bréfið, sem nú var gaman að
eiga, því apj það var hið eina sýn-
ishorn af ritstörfum Guðnýjar í
miðilsástandinu. Þarna varð fagn-
rgarfundur, því að Kristófer kunni
söguna og skildi vel alla mála-
vöxtu. Þeim hjónum hafði farn-
rzt mjög vel og eiga þrjá upp-
komna mannvænlega sonu, sem
allir eru kvæntir og búa þeir með
sinum konum og 9 börnum innan
8 ára, undir sama þaki í eigin húsi
rneð foreldrum sínum. Að tengda-
mamman skuli geta lifað sér og
öðrum til nnægju í svo náinni
sambúð við þrjár tengdadætur,
bendir ótvírætt á, að hún hafi ekki
með sinni sérkennilegu lífsreynslu
áunnið sér skapbresti. er hafa
orðið til tjóns.
Þessir endurfundir urðu til þess
að ég gerði alvöru úr því a?s kynn
ast miðilsstarfsemi Hafsteins
Björnssonar, sem þá starfaðj hjá
Sálarrar.nsóknarfélagi íslands og
liefi ég gefið Sálarrannsóknarfé-
Isginu skýrslu um það, sem gerð-
ist á fyrsta fundi mínum með
honum.
Bæði hin gamla og nýja lífs-
•eynsla mín þótti mér svo mikill
og merkilegur fundur á veginum,
að ég taldi mér skylt a?s hirða
hann, því að vera kynni, að hann
gæti korr.ið að einhverjum notum
og er það irsök þess, að einnig
þessi gamla saga er nú komin í
letur.
Óskum viðskiptavinum vorum og
öðrum landsmönnum gleðilegra
jóla, árs og friðar.
OSTA ÖG SMJORSALAN S.F
10