Tíminn - 16.01.1963, Síða 9

STÍLGALDUR HAMSUNS
Knut Hamsun:
BENONf.
Skáldsaga. Jón Sigurðsson frá
Kaldaðarnesi og Andrés
Björnsson þýddu.
Helgafell, Reyklavík 1962.
Sögur Hamsuns um Benoní
og rnn Rósu komu báðar fyrst
út árið 1908. Árin næstu á und
an hafði Hamsun skrifað nokkr
ar unaðslegustu bækur sínar:
Under höststjernen, Sværmere,
Victoria og Pan, töfrafyllstu
ástarsögu í norrænum bók-
menntum; hún kom út 1894. Á
þessum árum skrifar hann líka
öll leikrit sín sem ég veit ekki
hvort eru í miklum hávegum
lengur. Söguhetjan í þessum
verkum flestum er förumaður
inn, þreyjuilaus á jörðunni, og
uppistaða þeirra ástin; verk
eins og Pan og Victoria eru
reyndar varla skáldsögur í
venjuiegum skilningi, manni
virðist nær að kalla þau prósa
ljóð, rómantísk og ljóðræn
verk, borin uppi af stílkynngi
sem er fjarri því að hafa ryk-
fallið með tímanum. En föru-
maður Hamsuns eldist með
höfundj sínum; hann kemst á
fimmtugsaldurinn og gerist
þreyttur og bitur, þótt ástin og
óróin syngi enn í blóði hans.
Þreytan er á næsta leiti við
æringjann Ro'landsen í Svær-
mere (sem gerist hjá Mack i
Rósagarði, bróður Macks í Sæ-
lundi, sem frá segir í Pan og
Benoní og Rósu); í Ðen siste
glæde, frá 1912, er heimsádeil
an næstum komin í fyrirrúm.
Benoní hefur sérstöðu hjá
þessum sögum öllum. Hér er
enginn förumaður: Benoní og
Rósa og Maok í Sælundi standa
öil föstum fótum á jörðinni.
Sagan er raunsærri í sniðum
en „förumannasögurnar“ og
bendir á þann hátt fram til
verka Hamsuns á öðrum og
þriðja tugi aldarinnar. Hér
bregður lika fyrir sumum á-
deilu- og angistarefnum Ham-
suns. Óvíða er ellinni lýst af
meiri biturleik og fyrirlitn-
ingu, að maður segi ekki hatri,
en þar sem segir frá öldungn-
um Mons og Friðriki Mensa
í Benoní. Arentsen yngri mála
flutningsmaður er fulltrúi
þeirrar „ihálfmenningar“ sem
Hamsun hataðist við og þreytt-
ist seint að ausa skálum reiði
sinnar og fyrirlitningar. Hann
hefur slitnað úr tengslum við
frumstætt og ósvikig líf sveit-
arinnar og ekkert fengið í stað-
inn nema skalla. Með hverju
ári syðra-gerðist hann „breytt
ari og breyttari. Og í hvert
skipti var hann líka orðinn ó-
sannari í hugarfari, þar óð
uppi lausung, brigðmælgi,
fyndnibagl og leti. Bæjarlífið
hafði gert þennan sveitadreng
að ómenni.“
Hér er strengur sleginn sem
átti eftir að hljóma oft og víða
hjá Hamsun á komandi árum-
fyrirlitning hans á hálfmennsk
unni, hálfheimskunni, á sér lít-
il takmörk. og verður beinlín-
is aflva'ki sumra næstu bóka
hans. Engi-lsaxaandúð Ham-
suns var snemma rótgróin og
varð honum örlagarík áður en
lauk; hennar sér hér stað í
kostulegri lýsingu aðalsmanns
ins Hugh Trevelyans semreynd
ar er engan veginn með öllu
öfugsnúin persóna.
En þessir þættir eru auka-
atriðj í Benoní og skipta
minnstu. Erindi Hamsuns í
þessari sögu er hvorki ádeila
né umvöndun; viðhorf hans er
góðlátlegt og glettið, mannlífs-
mynd sögunnar borin uppi af
gamansömum og velviljuðum
skilningi, og hér örlar hvergi
á þeim tregatóni sem mjög set
ur svip á siðari „förumanna-
sögurnar". En þrátt fyrir raun
sæisyfirskin sögunnar er við-
horf Hamsuns undir niðri hið
sama og fyrrum og annars stað
ar, rómantískt og ljóðrænt. —
Rósa er kannski dauflegrj en
margar aðrar kvenlýsingar
Hamsuns, en hún er engu að
síður sömu ættar með háan
barminn og koparbrosið; hér
eins og ævinlega sér Hamsun
konuna í ljósi ástar, elskaða og
elskandi. „Raunsæið" í Benoni
birtist einkum í frása-gnarhætt
inum sem er miklu hlutlægari
en oft áður, höfundurinn stend
ur fjær sögusviði sínu, virðir
það fyrir sér með kímnj og
samúð og í fullu jafnvægi.
Þessa njóta þeir báðir Benoní
sjálfur og Maek. Benoni er að
vísu víðs fjarrj því að fylla
flokk förusveina Hamsuns með
ljóðið um tregann og ást-
ina brennandi í blóðinu,
en ástarsaga hans er í
senn skopleg, mannleg og
hlýleg; það er ást hans á Rósu
Knut Hamsun
sem er hreyfiafl og samteng-
ing sögunnar. Kannskj er það
samt Mack sem hæst ber í sög-
unni; um hann snúast ölil smá
stirni Sælundar með Benoní
í fararbroddi; hér er lýsing
hans fyllst og minnilegust. Og
klækjum Macks í kaupskap og
kvennamálum sem mynda lit-
skrúðugt baksvið ag sögu
aður yfir á nokkurt annað mál;
og víst mun vandfundin „full-
komin“ Hamsuns-<þýðing. En
þag mun sanni nær að Jón Sig
urðsson frá Kaldaðarnesi hafi
komizt furðu nærri takmark-
inu í alkunnum þýðingum sín-
um — Pan, Victoríu, Sulti, Að
haustnóttum — sem allar eru
með mikilli snilld. Ekki veit
ég hvort þýðing hans á Benoní
jafnast á við hinar fyrri, enda
á hún sér aðra sögu: Jón Sig-
urðsson fóll frá áður en henni
væri lokið, og annar maður,
Andrés Björnsson, hefur tekið
að sér að Ijúka verkinu. Mér
er ekki kunnugt umlivort Jón
Sigurðsson hafði fulllokið sín-
um hluta þýðingarinnar og
Andrés Björnsson síðan haldið
henni áfram, eða hvort hann
hefur yfirlitið og samræmt þýð
inguna í heild. Hvort he-ldur er
virðist einsætt að Andrés hefur
unnið verk sitt af dæmafári'i
natni og trúverðugri vand-
virkni, enda verða tæplega séð
skilin hvar verki annars þýð-
andans sleppir og hins tekur
við. Og þótt lengi megi deila
um beztu þýðingu eisnstakra
orða og setninga, er mest um
hitt vert að í heild hefur þýð-
ingin mjög heillegan stíl-blæ,
íslenzkan og hamsúnskan í
senn og sver sig þannig í ætt-
ina við hinar fyrrj þýðingar
Jóns frá Kaldaðarnesi.
En þar sem vel er unnið freist-
ast maður að hnýsast í smáat-
riði, og því er ekkj ag leyna
að sums staðar bregður fyrir
undarlegu hálfkáki (sbr. bls.
lýsingu Schönings vitavarðar
fyrst kailaðar myndir og síð-
an málverk; norska orðið er
„silderi". Fyrri þýðingin mun
hæfa betur; á veggjum Macks
hanga nefnilega koparstungur.
Á bls. 124 hefur oiðið slys;
þar hefur fallið niður setning
sem að vísu er stutt („Hættur,
sagði Friðrik Mensa.“) en þar
fyrir er ástæðulaust að glopra
henni niður af tómu kæruleysi
og hún skiptir máli á sínum
stað. Tiúlega er þar um að
sakast við prófarkalesara, sem
engan veginn hefur of góða
samvizku af zerkj sínu að öðru
leyti.
Þetta kann að þykja smáleg-
ur tíningur, en fátt er svo smátt
^ð ekk: skipti má-li i slíku verki
í stíl Hamsuns er hvert smá-
atriði einmitt mikilsvert, og
þar er hættast við að þýðandi
slaki til. En á hitt er vert að
leggja aherzlu að í heild ber
þessa þvðingu hátt yfir obbann
af þeim þýðingum sem berast
á íslenzkan bókamarkað, og
kemur þar enginn samjöfnuður
til greina: dæmi þess eru með
sinum hætti þær smálegu mis-
fellur sem hér hafa verið tii-
greindar. Mér virðist Andrés
Björnsson hafa skilizt við verk
sitt með miklum sóma; það
mundi á fárra færi að taka við
og skila í höfn með þeim hætti
sem hér er gert verki annars
eins ritlistarmanns og Jóns frá
Kaldaðarnesi. Ósköp væri gam.
an ef von væri fleiri Hamsuns
þvðinga með þessu handbragði. B
Framhald Benonís, Rósa, blas- g

Ólafur Jónsson
Benonís, er lýst með umburð-
arlyndri kímni; ek-kert sýnirbet
ur hve fjarri Hamsun er hér
allri umvöndun. Það er þessi
hófstil-lta, „hlutlæga“ kímni
sem ljær Benoní mestan þokka
og er að sínu leytj sérstæð i
hinum fyrri verkum Hamsuns.
Stilgaldur Hamsuns verður
víst seint skilgreindur til hlít-
ar, enda verður það ekki reynt
í þessari umsögn. Fyrirfram
virðist manni óhugsandi að slík
ur stíll verði fluttur óbrengl-
52: „enginn gat á honum séð.
að han:i gæti nokkurn tíma
verið góður og þægilegur i
faðmlögum við“; þetta er
kannski versta dæmið. en fleira
finnst skylt þessu)i og annars
staðar má sjá að fleiri en einn
hafa vélt um þýðinguna. Þau
dæmi ósamræmis sem ég rakst
á — við mjög lauslegan saman-
burð — voru að visu öll lítil-
væg; þannig eru myndirnar í
stofu Macks sem töluvert koma
við sögu í jólaveizlum hans og
ir við; þar eru dregnir saman
þræðirnir úr Benoní og úr Pan,
og Rósa er mjög hugþekk saga
þótt ég hafi fyrir mína parta
meira dálæti á Benoni. Það er
kannski of mikið að nefna stór-
virki Hamsuns úr ellinni, bæk
urnar um Ágúst; en má ég ekki
að lokum minna á kímnigaldur
eins og Sværmere og furðu-
söguna Mysterier sem Hamsun
skrifaðli næst á eftir Sulti.
Hvorug er víst til á íslenzku.
A Ó.J.
fengju að vera sem lengst í
barnaskólunum, en færu ekki að
semja si-g að háttum fullorðinna
12—13 ára gömul eins og nú er
Meðan þau væru áfram í sömu
skólastof-nun mundu þau fremur
halda sínum barnslegu venjum
Því að unglingarnir eru mjöa
móttækilegir fyrir múgsefjun í
gelgjuskeiðinu, og eru undir
miklum múgáhrifum bæði í fjöl-
mennum framhaldsskólum' og á
skemmtistöðum.
Víða í kauptúnum, þar sem
unglingadeildir eru við barna-
■skóla, eru börnin í sama skóla
út skyldunámið til 15 ára aldurs
Þá hefur það farið vaxandi í
skólum í Reykjavík. að börn eru
þar út skyldunámið Þetta tel ég
heppilegt. En þegar börnin fara
í framhaldsskóla 12—13 ára.
semja þau sig fljótt að siðum
eldri nemenda, og finnst þau
ekki vera börn lengur. Þetta
meðal annars á sinn þátt í því
að auka rótleysi unglinganna á
gelgjuskeiðinu, og að þeir teygj-
ast of fljótt út í óhollt skemmt-
analíf.
Ég hygg, að hér sé veigameiri
ástæða fyrir rótleysi æskunnar
en menn gera sér í fljótu bragði
Ijóst. Þjóðfélagið ýtir hér með
undir múgsefjunina og kippir
fótum undan þeim áhrifum, sem
heimilin hafa. En meginorsök
bess, hve s;jórnlaus fslenzk æska
er nú á tímum, er vegna þess,
að heimilin hafa misst stjórn á
henni. Góð heimili verða alltaf
styrkasta stoðin undir heilbrigðu
æskulífi.
Þetta er ekki sagt vegna þess,
að ég beri ekki fullt traust til
framhaldsskólanna í starfi sínu,
heldur aðeins miðað við það, að
óheppilegt sé. að börnin skipti
um skóla á þessum viðkvæma
aldri.
Þessi tilhögun, sem hér er
drepið á, kostar enga breytingu
á fræðslulögunum, heldur er
hún aðeins framkvæmdaatriði.
Hvað er unga fólkið heima
mörg kvöld í viku?
Heimilisrækni einkennir ekki
nútímann. Félags- og skemmtana
líf togar fólk kvöld eftir kvöld
frá heimilum sínum. Þetta er
tjón fyrir uppeldi barnanna
Meðan börnin eru ung. þarfnast
þau stöðugrar nærveru móður-
innar. Þeim líður bezt undir
vernda^æng hennar. Aukin úti-
vinna húsmæðra er því tvímæla-
laust óheppileg fyrir uppeldi
barnanna. En þegar börn kom-
ast á unglingsárin, leitar æska
bæjanna mikið til jafnaldra og
félaga á kvöldin. Heimilin missa
tök á þeim.
Er þá nokkuð hægt að gera
tl þess að breyta þessari þróuni
Nýlega heyrði ég um heimili
þar sem börn og foreldrar voru
alltaf saman eitt kvöld í vikti
hverri. Það sat fyrir öllu öðru
Hvernig væri að reyna þetta
víðar? Hafa eitt kvöld i viku
hverri, þar sem unga fólkið væri
alltaf heima hjá foreldrum sín
um. En nú er sem ég heyri eitt
hvað af unga fólkinu segja: En
það verður ekkert gaman F
eru þá engin ráð til að gera
þetta kvöld ánægjulegt fyrir þá
sem ekki finna ánægju ; því að
vera heima með fjölskyldu
sinni? Jú, eflaust getur margt
komið til greina. En hér skal
bent á eitt atriði: Það er, að
ríkisútvarpið helgi æskunni í
Iandinu algerlega eitt kvöld í
viku hverri. Og það verði gert
um land alit að kvöldi fjölskyld-
unnar.
Þetta æ'ti að vera hægt. Meira
að segja ætti unga fólkið sjálft
að geta lagt til mikið af 'efnj í
þessa þætti, bæði skólar og æsku
lýðsfélög. Auðvitað kostar ein-
hverja fyrirhöfn að æfa upp
þetta efni. En þeim dma væri
áreiðanlega vel varið. Einnig
mundi kosta fyrirhöfn að safna
því fyrir útvarpig eins og öðru
útvarpsefni. Væri það ofrausn,
að útvarpið helgaði ungá fólk
inu eitt kvöld í viku til að
styrkja með þvj heimilismenn
inguna í landinu?
Ef við viljpm hlúa að íslenzkri
heimilismenhingu, eigum við
að taka útvarpið í þjóniistu
hennar meira en nú er gert. Eng
inn má skilja orð mín svo, að
ú’varpið flytji ekki mikið af
góðu útvarpsefni fyrir unga fólk
ið. En hér er átt við það, að eitt
kvöld í viku verði algerlega helg
að æskunni í landinu, svo að
hún finni, a'ð það sé hennar
kvöld. Þar séu rædd áhdgamál
hennar og viðfangsefnj og þar
séu tónleikar við hennar hæfi.
Leikþættir, t. d. einþáttun-gar,
mundu þar einnig koma til
greina.
Við tölum um rótleysi æsk-
unnar, og hve hún sé laus við
tieimilin. Er þá ekki kominn
tími til að við gerum eitthvað
til að auka heimilisræktina? Er
það ekki réttari stefna en að
beina æskunni alltaf út á við
frá heimilunum?
Hér er varpað fram þessari
hugmynd um sérstakt útvarps-
kvöld fyrir æskuna til athugun-
ar fyrir þá, sem að æskulýðs-
málum vinna og forráðamanna
útvarpsins. „Orðin eru til alls
fyrst“, og ef þessi hugmynd gæti
orðið að veruleika, er ég þess
fullviss, að hún mundi stuðla að
ánæ-gju á mörgum heimilum.
Eru hollir. vínlausir skemmti-
staðir til fyrir a-skunia?
Framhald á 13. síðu.
T í M I N N, miðvikudagur 16. janúar 1963.
9