Tíminn - 24.01.1963, Side 8

RÆTT VID JÓN BERG JÓNSSON, SEM
VAR MEIRA EN 40ÁRÁ LÍFSINS ÓLGUSJÓ
„NU A EG HVERGI HEIMA"
ÞEGAR vig komum til Hafn-
anfjarðar fjórir saman í bíl,
var fyrst ekið niður að höfn
að finna togarann Röðul. Það
var þungbúið loft, farig að
bregða birtu upp úr nóni. Við
sáum ekki vel fyrir okkur &kip
in fyrr en að þeim var komið,
sáum fyrst hvar togari lá, og
þá var það Bjarni riddari. En
næst komum við að Röðli. Þar
fóru tveir úr og út í til að
verða þar vísari þess hversu
stæði á mannfalli því hinu
mikla, sem þar hafði orðið. Síð
an ók Guðjón Ijósmyndari með
mig upp á Sólvang, gekk með
mér upp á efstu hæð og þar
spurðum við, hvar Jón Bergur
Jónsson byggi. Okkur var vís-
að á stofu 14. Þar inni voru
fjórir íbúar fyrir. Við kynnt-
um okkur og spurðum, hver
væri Jón Bergur. Þá anzaði
mikill maður vexti, sitjandi á
stól, svartur á brún og brá. —
Hann var eitthvað að bardúsa,
þegar vig komum inn, og ég
spyr, hvað hann sé að gera.
— O, ég er að hnýta öngla á
lóðartauma, svo að ég eigi fyr-
ir tóbaki.
— Vonandi sæki ég ekki illa
að, það var hálfgert búð að
Ieyfa mér að heimsækja þig,
eða hefur þú ekki heyrt um
það?
— Við erum komnir frá Tim
anum til að gera þér ónæði
stundarkorn, ég talaði við hús-
ráðandann hér í símanum um
daginn. Má ekki Guðjón taka
mynd af þér í snarheitum og
ég svo að sitja hér eftir?
— Það er meira en velkom-
ið að þið fáið sæti, en hvorki
er ég uppáfærður til að sitja
fyrir á ljósmynd eða að ég viti
hvað þið ætlið að spyrja um.
Síðan leggur hann taumana
frá sér býður mér sæti á stóln-
um, sem hann sat á og sezt sjálf
ur á rúmstokkinn. Guðjón tek-
ur myndina og fer svo aftur
niður að höfn til að hitta þá
aftur úti í Röðli.
— Þú hefur víst frá ýmsu að
segja. Hefurðu ekki alltaf ver-
ið á sjónum og siglt um öll
höf?
— Ég hef að vísu lengur
stundað sjóinn en nokkuð ann
að, en ekki hef ég nú verið á
öllum höfunum, o-nei, það er
of mikið sagt.
— En stundað sjóinn til
skamms tíma?
— Þangað til fyrir réttum
þrem árum. Þá hafði ég verið
á togara héðan, Bjarna riddara,
um veturinn. Ég var í fimmta
túmum á honum, og við vorum
í þann veginn að sigla heim
frá Bremerhaven í Þýzkalandi.
Þá fékk ég skyndilega blæð-
ingu inn á mænuna. Ég lam-
aðist afar illa, en furða, hvað
maður er búinn að ná sér aftur.
Ég lagðist hingað inn um haust
ið, í september 1960 og hef
verið hér síðan.
— Hvenær fórstu fyrst að
stunda sjóinn?
— Það var heima í Vest-
mannaeyjum, þegar ég var 16
ára. Ég er fæddur í Ólafshús-
um í Vestmannaeyjum. Þar bjó
pabbi, Jón Jónsson, og stund-
aði bæði sjó og búskap. En
faðir hans var Jón Bergsson,
sem lengi bjó í Skálholti og
á Hólum í Landeyjum. Pabbi
átti einn fjórða í tíu tonna bát,
sem hét Svanur, og ég byrjaði
með því að róa á hans parti,
gerði það í tvær vertíðir.
— Atti sjórinn ekki vel við
þig frá byrjun?
— Nei, það var nú öðru
nær. Eiginlega var ég í byrjun
bæði sjóveikur og sjóhræddur.
A. m. k. var ég skítsjóveikur
al'la þessa fyrstu vertíð. Og það
var nú svona á sjónum við Eyj-
ar, að þar fórust alltaf þetta
5—10 bátar á hverri vertíð.
Mér varð oft hugsað til þess,
þegar við vorum að fara í róð-
ur, skyldum við nú ná landi,
ætli við verðum ekki næstir?
Það var erfitt að verjast þeirri
hugsun. Já, og það var ekkert
skemmtiverk að standa skjálf-
andi og kúgast að verki í hverj-
um róðri, enda strengdi ég
þess heit, að ég skyídi stein-
hætta til sjós, ef ég lagaðist
ekki á næstu vertíð. En þá fór
sjóveikin heldur að fara af
mér. Ég reri því aftur þann
vetur á Svani. En svo skeður
það næst í minni sjómennsku-
sögu, fyrir tilstilli Sigurðar
apótekara Sigurðssonar , (sem
var sami og skáldið Sigurður
slembir eða frá Arnarholti),
að ég varð einn í þeim hópi,
sem fór til útlanda að sækja
Þór, sem seinna varð fyrsta
varðskipið, en fyrst keypt hing
að sem björgunarskip Vest-
mannaeyja.
Ég og fleiri héldu, að þetta
væri ósköp fínt skip, en það
fór heldur af því mestur glans-
inn, þegar nær kom. Þetta var
gamall togari, sem fyrir mörg-
um árum hafði verið dubbaður
eitthvað upp og notaður fyrir
gæzluskip í Danmörku. En þeg
ar við sáum hann, var hann
allur í skít og ryði.
— Varð þér þetta minnis-
stæð ferð?
— Ég held það hafi nú verið
söguleg ferð. Við vorum ekki
fyrr komnir út á Skagerak en
við lentum í norðvestan stór-
viðri og gerðum lítið betur en
að draga á móti mótvindinum
í 32 tíma. Allan þann tíma lak
dallurinn, hafði komið að hon-
um dekkleki, kolin fóru ofan
í kjölsogið og engin leið að
dæla. Ég ætti víst að muna
eftir þessu, því að ég og einn
maður annar vorum í svo að
segja stanzlausum austri allan
tímann. Þá höfðu fimm aðrir
gefizt upp. Sá, sem með mér
var við austurinn, hét Þórður
Sveinsson frá Breiðafirði, ég
frétti að hann hefði dáig í ein-
hverri dokkinni í Englandi
löngu síðar. Þegar veðrið lægði,
fórum við inn að bryggju í
Kleven, höfninni hjá Mandal í
Noregi. Þar voru ræst sogin og
slegið í dekkið, og var því lok-
ið eftir tvo daga. Þá var lagt
af stað og fengum við dágott
veður yfir Norðursjóinn, en
þegar við komum að Pentlands
firði, hvessti af norðan. Loks
komumst við heim eftir hálfs
mánaðar siglingu, í febrúar
1920, og voru þá sumir farnir
að óttast um okkur.
— Varstu lengi dáti á Þór?
— Eins og ég sagði áðan, var
Þór ekkj varðskip fyrst i stað,
meðan ríkið hafði ekki tekið
við honum, hann var eign Vest
mannaeyja, en yfirmennirnir,
sem voru á honum í byrjun,
urðu síðar kunnir á varðskip-
um, skipstjóri var Jóhann P.
Jónsson, 1. stýrimaður Friðrik
V. Ólafsson (síðar sjómanna-
skólastjóri) og 2. stýrimaður
Einar Einarsson (síðar á Ægi).
En gamli Þór gerði gagn sem
'slíkt löngu áður en hann gerð-
ist varðskip. Togararnír urðu
strax hræddir við okkur og
veiðafæratjón bátanna fór
hraðminnkandi. Flestir togar
arnir í landhelgi voru útlend
ir, helzt brezkir. Ég man að
við lentum í kasti við einn
sem var með vörpuna úti i
miðjum ál. Jóhann lét hann
vita af því, að hann væri í
landhelgi. En vig höfðum ekki
vald til að taka skip. Hvort
sem Bretinn vissi það eða ekki,
þrjózkaðist hann við. Jóhann
lét sigla kringum hann og
lét kinnunginn á Þór gamla
skella á kinnungi togarans. Og
|það nægði, sá brezíki varð
hræddur og hólkaði sér í burt.
Svo önnuðumst við ýmislegt
annað, tengdum saman sæsím-
ann, þegar strengurinn slitnaði,
sóttum vörur til Reykjavíkur
og eitt og annað. Einu sinni
höfðum við í togi uppskipun-
arbát, sem Gunnar Ólafsson og
Jóhann Þ. Jósefsson keyptu. —
Þegar við -komum á móts við
Selvog, hvessti á móti okkur.
og báturinn fer að liðast sund-
ur innan skamms. Skipstjóri
spurði, hvort nokkur skipverja
væri fús til að fara út í bát-
nn og vera þar við austur. —
Enginn væri skyldugur, en
fylgzt yrði með þeim, sem það
gerði og hann strax tekinn upp
í, ef versnaði. Ég gaf mig
loks fram og var í bátnum að
ausa í 6—7 tíma að við komum
til Eyja. Þá rétti Jóhann Þ
mér 20 krónur. sem þá var
meiri peningur en nú, og lengi
upp frá því var Jóhann mér
innan handar. Þegar kom fram
á sumar, voru allir undinnenn
á Þór afmunstraðir. Við Iágum
þá utan á togaranum Draupni
í Reykjavíkurhöfn, og ég gerði
mér lítið fyrir, tók pokann
minn, flutti hann yfir í
Draupnj og réði mig á hann.
— Svo að þá hefur byrj-
að fyrir alvöru togaramennska
þín, eða hvað?
— Það var byrjunin, að ég
fór á Draupni tvítugur, ég er
fæddur aldamótaárið. Nú á
honum var ég part úr tveim
árum, og vig sigldum á Eng-
land með aflann. Svo var ég
aftur eina vertíð heima í Eyj-
um á bát, sem Karl hét og
pabbi átti. Þá tek ég upp á því
næst að ganga í Sjómannaskól-
ann, lauk vig hann á tveim
vetrum, var þann fyrri til jóla
og seinni fram í aprfl. Þá voru
um sextíu í skólanum. Flestir
tóku hann á tveim vetrum,
nema helzt kom fyrir að
menntaskólanemar eða Flens-
borgarar gátu tekið hann á
einum vetri, af því ag þeir
voru búnir að læra það mikið
í_ tungumálum og stærðfræði.
Útskrifaður úr skólanum réði
ég mig svo á togarann Gull-
topp með Jóni Högnasyni og
meg honum var ég tvö ár, síð-
ara á Karlsefni. Svo 1925 tek
ég enn að mér formennsku á
bát frá Eyjum. Sá hét Laxfóss,
34 tonna skip, sem lá í Slippn-
um í Reykjavík, þegar ég tók
við honum. Þetta þótti aldeilis
ekkert smáskip, þegar það birt
ist loks í Vestmannaeyjahöfn,
en það var nú ekki alveg strax.
Nefnilega var einn galli á gjöf
Njarðar. f bátnum var Fönix-
mótor, og í hann var akkúrat
ekki til eitt einasta varastykki
í öllum heiminum. Faktorían
hafði farið á hausinn, þegar
búið var að framleiða tvær véi-
ar. Svo það var ekki gott í
efni þegar bilun kom fram, sem
ekkj lét á sér standa. Átta
sinnum lögðum við af stað á
Laxfossinum til Eyja, og alltaf
bilaði sama stykkið, við kom-
umst ekkj einu sinni út að
Engey áður en við urðum að
snúa við. Svo lágum við utan
á Jóni forseta við Hauks-
bryggju og oft munaði minnstu
ag báturinn brotnaðj í aftaka-
veðri. Loks þegar við kom-
umst út úr höfninni, settum
við upp segl og höfðum það í
tveim slögum austur á móts við
Eyjar. Enda þótt skipið ökrölt-
gengi á miðin, varg ekki ýkja
mikill aflinn. Þó söxuðum við
þetta 32—33 þúsund af fiski
áður en við hættum, eftir vetr
arvertíðina. Um vorið keypti
Gunnar Ólafsson skipið og
skírði upp Þorgeir goða. Ég
held hann hafi seinast farið
niður með síldarfarm út af
Skaga. Um tíma var ég með
Emu fyrir Árna Böðvarsson, en
illa gekk fiskiríið og svo var
ég aftur einn vetur á Karlj föð
ur míns, sem ég minntist á áð-
ur.
GUNNAR BERGMANN
Jón Bergur Jónsson.
8
TÍMINN, fimmtudaginn 24. ianúar 10«»