Tíminn - 10.03.1963, Síða 9

SPIGSPORAD A MARKADI
Ekki get ég að því gert, aö mér
þykir ætíð vænna um flestar bæk-
ur, þegar þær eru komnar til ára,
það er sérstakt andrúmsloft, sem
mynáast kringum bækur, þegar
þær eru búnar að standa í bók-
hl'öðum nokkur ár. >ó er ekki því
að neita, að sumar tapa gildi .sinu
með aldrinum, þær sem eru dæg-
urflugur, og þó megna þær oft
að færa mann með sér á þann
vettvang, sem þeim var ætlaður.
En þær verða .oft broslegar í aug-
um seinni tíma manna, þær sem
var aðeins tjal.dað til einnar næt-
ur.
Bókamarkaðir ættu að verða að
hefð hér meðal okkar bókaorm-
anna, sem við í'slendingar teljum
okkur vera. Það segir sig sjálft,
að af öllum fans bóka, sem hér
koma út, hátt á þriðja hundrað
á ári hverju, er erfiðleikum bund-
ið að hafa- þær á glámbekk í bóka-
búðum eftir nokkur ár, og þá er
nauðsynlegt að efna til markaðs
annað veifið til að lofa fólkinu að
sjá, hvtað sé fáanlegt af bók-
um. Nú hefur undanfarið staðið
yfir Bókamarkaður Bóksalafélags-
ins í Listamannaskálanum undir
stjórn Lárusar Blöndals og Jónas-
ar Eggertssonar, átti að ljúka í
gær, en svo gífurleg hefur að-
sóknin verið, að hann verður fram
lengdur um einn eða tvo daga.
Markaðir setja al-lt-af svip á bæj-
arlífið. Margir hafa komið í skál-
ann þessa daga af því að þeim
líður eitthvað betur í nánd við
bækurnar, máske sömu mennirnir,
sem eiga mikið af þessu, sem
þarna er á boðstólum, þeir hafa
bara einfaldlega svo mikla ánægju
af að vera að snudda kringum
bækurnar, renna til þeirra auga
og'- máske þukla dálítið á þeim.
En hinir eru fleiri, sem koma út
úr Skálanum ánægðir með sig,
sveiflandi bók, sem þeir þykjast
heppnir að hafa náð í rétt áður
en hún hvarf alveg af markaði;
aðrir rogast út með fangið fullt,
fengið heilan vetrarforða fyrir
litinn pening.
Ég fór inn í Skálann fyrir helg-
ina, spurði þá markaðshaldara,
hvað væri helzt í frásögur fær-
andi undir lokin. Þeir sögðu, að
40 bækur a. m.k. hefðu alveg selzt
upp þessa daga, raunar verið
nokkur eintök eftir af sumum, en
fjölmargar væru á þrotum. Þarna
gerðust þau tíðindi; að slatti af
Þjóðsögum Einars Óls. Sveinsson-
ar í fyrstu útgáfu barst utan af
landi og voru seltar á markaðinn,
nokkrum árum eftir að 2. útgáfa
var einnig uppseld. Þessi eintök
runnu auðvitað út samdægurs. Af
íslenzkum bókum hefur annars
selzt mesta af smásagnaúrvali því,
sem Menningarsjóður gaf út eftir
Halldór Kiljan Laxness í tilefni
að hann fékk Nóbelsverðlaunin.
Aðrar bækur eftir íslenzka hof-
unda, sem mikið hafa selzt, eru
sagnasöfn Þóris Bergssonar (Sög-
urnar hans fyrstu kosta 36 krónur
í skinnbandi), kvæðabókin Svart-
ar morgunfrúr eftir Karl ísfeld (á
25 krónur í alskinni), Vísur Þuru
í Garði, Lifað og leikið eftir Euf-
emíu Wage og Úr fórum Jóns
Árnasonar (tvö bindi á 82 krón-
ur), en af þýddum bókum: ísland
við aldahvörf, Yfir hájökul Græn-
lands, Til Heklu (eftir Engström),
og ævisögurnar Pétur mikli, Byr-
on lávarður, Leonardo da Vinci og
Rembrandt.
Þá er að nefna Blaðamannabók
ina og leikrit Shakespear í þýð-
ingu Helga Hálfdánarsonar.
Að fengnum þessum upplýsing
um fer ég að spígspora um Skál-
ann, skoða bækurnar í krók og
kring, fletta þeim og tek nokkr-
ar glefsur úr þeim, reyni að velja
í flýti þar sem feitt er í stykkinu
og kippa má að skaðlausu úr sam
hsngi. P'yrst verCur fyrir mér
bókin Menn og listir eftir indriða
Einarsson. Hún kom út fyrir fá-
um árum, en er safn gamalla rit-
gerða um kunna íslendinga af
ýmsum stéttum, bókmenntir og
listir, og er þar margar perlur
að finna, gullvægar mannlýsing-
ar og fleira. T.d. er þar þessi
grein um Ásgeir Blöndal lækni:
Það vildi óg mætti dissekera þig
Ásgeir Blöndal var meðalmaður
á vöxt og samsvaraði sér óvenju-
vel. Hann var kvikur á fæti og
hafði aldrei tíma til að ganga
hægí. Hann var víst ætlaður til
læknis frá upphafi vega sinna.
Hann var gamansamur og skemmt
inn og töfraði þá, sem kynntust
honum, með framkomu sinni, með
an hann hafði æskuna fyrir sér.
í mislingunum, sem gengu í
Reykjavík 1882 lágu víst 1800—
2000 mannis í einu. Tómas Hall-
grímsson var eini læknirinn í bæn-
um (Jónassen var þá erlendis) og
fólk ætlaði alveg að ganga fram
af honum. Ásgeir lá í mislingum
þá, hann var nýorðinn kandidat.
Hann gaf sér fjóra sólarhringa til
þess að liggja, og var síðan á
flugi og ferð allan daginn. og vak-
inn 35 sinnum á sömu nóttu, um
mánaðartíma. En þó hann væri
oft örþreyttur, og hver maður sæi
það á honum, þá hélt hann upp-
teknum hætti, þangað til veikin
var rénuð. Hann mældi allt á veg
lækntefræðinnar og varð lika góð-
ur læknir. Um líkskurð var frem-
ur lítið í þá daga, og Ásgeir hafði
sinn, sem honum þótti sæmilega
oft á orði, ef hann sá kunningja
vaxinn: „Það vildi ég, að ég mætti
„dissekera" þig, bannsettur."
Allir þekkja Þúsund og eina
nótt, hér fæst síðasta bindið af
þremur, á sjötta hundrað blað-
síður myndskreytt og kostar svo
lítið, að ég man ekki þá óveru.
Hér er líka annað rit með líku
nafni: „1001 nótt Reykjavíkur“
eftir Gunnar M. Magnúss, girni-
leg bók til fróðleiks. Þar er ýtar-
lega sagt frá Mormónum og Ei-
ríki á Brúnum, sem reynzt hefur
Halldóri Kiljan efniviður í skáld-
söguna Paradísarheiimt. Eg tek
hér upp það, sem segir frá 84. nótt
Reykjavíkur.
Ég fer ekki að trúa á hann Adam,
vesalinginn þann
Eiríki þótti kenningin um fjöl-
kvænið heldur ótrúleg, þegar hann
hafði kvnnzt háttum Mormóna að
ráði, og um sambýlið á fjöl-
sums staðar, þegar yngri konan
kvænisheimilum segir hann, að
það stranglega Mormónum, og
hann sjálfur tók sér milli 10 og
20 konur.“ En það, sem reið bagga-
muninn hja Eiríki að hverfa frá
Mormónatrú, var fyrirskipunin um
að trúa á Adam. Sú fyrirskipun
kom frá „æðsta háráði“ Mormóna
árið 1888. Eiríkur fór þá á fund
eins af háprestunum, er Magnús
hét Bjarnason, ættaður úr Austur-
Landeyjum. Þegar Magnús hafði
lesið fyrir hann úr Brigham
Young um hina þrjá guði, er
hefðu skapað jörðina, hinn ekta
Elóhim, annan Jehóva og hinn
þriðja Mikael, að öðru nafni
Adám, fór eftirfarandi samtal
fram milli þeirra.
Eiríkur spyr: — Trúir þú þessu
öllu, Magnús?
Hann svarar nokkuð alvarlegur:
— Því ætli maður trúi ekki nýjum
opinberunum, eftir spámanninum
Brigham Young?
Eiríkur: — Ekki get ég fengið
af mér að fara að trúa á hann
Adam, vesalinginn þann.
Magnús segir: — Því kallar þú
hann vesaling?
Eiríkur: — Þegar hann faldi sig
millum trjánna í aldingarðinum
Eden, þá var hann hræddur og
vesæll, þegar að guð var að kalla
til hans, eftir að hann braut, eða
át af forboðna trénu. Kristur leið
á krossinum fyrir Adam, eins og
fyrir mig og þig.
Magnús svarar: — Það skal ég
aldrei samsinna, að Kristur hafi
liðið fyrir föður sinn.
Eiríkur segir: — Má ég spurja
þig að nokkrum spursmálum,
Magnús?
— Já.
* —Hver var það, sem fékk Móse
boðorðstöflurnar á Sínaífjalli?
| Magnús svarar: — Adam.
— Þegar Kristur var skírður í
, ánni Jórdan, kom rödd frá himni,
sem sagði: — Þetta er sonur minn
elskulegur að hverjum mér vel-
þóknast. Hvers rödd var það?
— Adams.
— Þegar Kristur dó á krössin-
um, sagði hann: — Faðir, í þínar
hendur fel ég minn anda; hvers
hendur voru það?
— Adams.
Eiríkur segir: — Það stendur
hjá Mattheusi í 1. kapítula og
Lúkasi 1. kapítula, að Gabríel eng-
ill var sendur frá himni og boða
Maríu Jesú getnað, og það sem af
henni fæddist skyldi kallast sonur
guðs, var það Adam, sem sendi
hann?
Magnús syarar: — Já, og út-
skýrir þetta nánar þannig, að
Adam hafi komið ofan af himni og
! getið Krist holdlega með Maríu
mey.
Þegar hér var komið, fannst Ei-
ríki nóg að gert „og þótti vera
orðið vont á passanum hjá þeim j
| síðustu daga heilögu". Tók hann
að fækka kirkjugöngum, enda
kom nú enn fleira til, sem gekk!
fram af honum í nýjustu kenn-
ingum Mormóna, m.a. það, að 1
Kristur hafi „átt tvær konur,
Mörtu og Maríu, systur Lazarusar,
er hann vakti upp frá dauðum, og
að hann hafi gift sig þeim í brúð-
kaupinu í Kana I Galileu“. Eirík-
ur kvaðst hafa spurt, hvort Krist-
ur hefði átt börn með þeim. Þeir
svöruðu, að það hefði „sjálfsagt
verið“, en það hefði „orðið í und-
andrætti að skrifa það, eins og
margt annað fleira."
Allt þetta kallaði Eiríkur síðan
„svívirðing eyðileggingarinnar" —
lét síðan strika nafn sitt út úr
bókum þeirra, það gerðu einnig
synir hans tveir og dóttir. Alls
munu um 30 íslendingar hafa sagt
■si'g úr Mormónasöfnuðinum sök-
um Adams-dýrkunarinnar. Hélt
Eiríkur síðan alfarinn frá Morm-
ónaríkinu og kom heim til íslands.
Hafði hann þá lokið miklum ferða
lögum um heiminn. Var hann
fyrst á ísafirði hjá Skúla syni sín-
um, en fluttist síðan til Reykja-
víkur og kom enn við sögu. Vakti
hann t.d. athygli, er hann fram-
kvæmdi sjálfur hjónavígslu sína,
er hann 72 ára að aldri gekk að
eiga 25 ára gamla stúlku. Þessu
lýsir hann í ritlingi, er hann
nefndi: „Ný giptingaraðferð og
hjónavígsla“, og segir frá því í
næsta kafla bókarinnar, 85. nótt
Reykjavíkur.
Ofanskráð er einn kaflinn í rit-
inu: „1001 nótt Reykjavíkur* eftir
Gunnar M. Magnús, sem komin
Framhald á 15. siðu.
Friðrik Ólafsson skrifar um
EINVIGIÐ INGI - FRIÐRIK
KEPPENDUR JAFNIR EFTIR ÞRJAR SKAKIR
FYRSTA skákin var tefld föstu-
daginn 2. marz og stýrði Friðrik
þá hvitu mönnunum. Fer skákin
hér á eftir ásamt nokkrum skýr-
ingum.
1. SKÁKIN:
Hvítt: Friðrlk. Svart: Ingi.
Spánski leikurinn.
kom, sfukku þær eldri 1 burtu, eða j x ^ e5. 2 Rf3j Rc6> 3> Bb5) a6>
þá í annað hús, því þær gátu ekki j 4 Ba4, Rf6. 5. 0-0, Be7. 6. Hel, d6.
verið saman fyrir vonzku og hatri,, (gitf elzta og traustasta afbrigði
og sögðu sumar, að þær gætu ekki
horft á, þegar maðurinn sinn færi
niður undir hjá liinni konunni. En
hjá stöku mönnum fór það þó all-
vel og friðsamlega, þó að þeir
ætti 2 og 3 konur . . . Það var og
því nær almenn trú hjá þeim, að
þeir, sem ættu flestar konur, fengi
mesta upphefð í guðsríki, og
byggja sitt fleirkvæni á Salómon.
Davíð, Abraham og Jakob. Og
Þórði Diðrikssyni tókst að láta
mig trúa því um tíma, og það er
það eina, er ég tók feil á í bók
minni, útgefinni 1882, og ég sé
eftir, að ég hélt með því í bók-
inni.“
Foringjar Mormóna höfðu ekki
eina og sömu skoðun á fjölkvæn-
inu. Jósep Smith „forbannaði það
Spánska leiksins). 7. Bxc6f
(Venjulegast er hér framhaldið
7 c3, 0-0. 8. d4, Bd7. í seinni tíð
hefur einnig verið leikið 7. — Bg4
með það fyrir augum að ná sókn
á kóngsarminum). 7. — bxc6. 8 d4,
Rd7. (Þessari aðferð beitti Tchi-
gorin fyrstur manna til að missa
ekki fótfestu á e5-reitnum). 9.
dxe5. (Nákvæmast). 9. — Rxe5.
(Þessi leikur leiðir til drottningar-
kaupa, sem eru hvíti vafalaust
nokkug í vil. Varlegra hefði ver-
ið 9. — dxe5). 10. Rxe5, dxe5. 11.
DxDt, BxD. (Höfuðveikleiki
svörtu stöðunnar ér hin sundr-
aða peðafylking á drottningar-
vængnum, en styrkleikinn er fólg-
inn í biskupaparinu. Það er því
mjög mikilvægt fyrir svart, að
í sinni trúarbók“, en „eftirmaður hvítur nái ekki biskupakaupum.
hans, Brigham Young, skipaðinema hann (svartur) nái að lag-
færa peðastöðu sína um leið).
12. b3, 0-0. 13. Ba3, He8. 14. Rc3,
Bg5. 15. Hadl, Be6. 16. Ra4, Had8.
17. Bb4. (Hindrar 17. — Bd2 og
hótar jafnframt 18. Ba5). 17. —
Ilxdl. 18. Hxdl, f5. (Sókn er
bezta vörnin. Með þessum leik
reynir svartur að auka áhrifavald
biskupa sinna). 19. Rc5, Bc8. 20.
Hcl. (Hvítur má ekki missa fót-
festuna á e4. Svartur hótaði nefni
lega 20. — Be7, ásamt 21. -r fxe4)
20. — Be7. 21. Rd3, fxe4. 22 Hxe4,
Bd6. (Sbr. athugasemd við 11.
leik svarts). 23. Bxd6. (Þennan
biskup verður hvítur að drepa,
vilji hann komast eitthvað áleið-
is). 23. — cxd6. 24. Hb4. (Þessi
staða er greinilega hvíti í hag,
en svartur á þó enn nokkrar örv-
ar í mæli sínum). 24. — c5. (Svart
ur stóð hér á krossgötum. Hann
gat valið á milli þessa leiks og
24. —■ e4. Hvor þessara leikja er
betri en örðugt að segja um). 25.
IIb6, Hd8. 26. Rb2. (Ónákvæmur
leikur. Betra var 26. f3, ásamt 27.
Rf2 og 28. c4. Hvítur stendur þá
mun betur og ættu vinningshorf-
ur hans að vera mjög vænlegar).
26. — Bf5. (Svartur er fljótur að
finna veika punktinn í tafl-
mennsku hvíts). 27. c4. (27. Rc4
væri hæpið vegna — d5). 27. —
d5. (Eftir að svarti hefur á þenn
an hátt tekizt ag losa um stöðu
sína, eru vinningslíkur hvíts orðn
ar mjög rýrar. Við það bætist, að
keppendur voru báðir komnir í
tímahrak hér). 28. cxd5, Hxd5. 29.
hS. (Þessi leikur er nauðsynlegur
og það gerir gæfumuninn). 29. —
Hd2. 30. Ra4, Hxa2. 31. Rxc5, a5.
32. g4, Bc2. 33. Hb7, h5. (Þrátt
fyrir mikið tímahrak leikur Ingi
hér langbezta leiknum). 34. gxh5.
(Hvíti gazt ekki vel að því að
hieypa svarta peðinu til h4, þar
eð kóngur hans gæti auðveldlega
ratað í mátnet. (34. — h4. 35.
— Be4. 36. — Half) 34. — Kh7. 35
Re6, Half. 36. Kh2, Kh6. (Hér
lék hvítur í biðleik sínum) 37.
Rc5, en bauð síðan jafntefli, þar
eð hanng at enga vinningsleið
fundið. Svartur tók boðinu.
Verði fjórða skákin í einvíginu
jafntefli verður einvígið væntan-
lega framlengt um tvær skákir. —
Fáist þá heldur ekki úrslit virðist
ekki annar möguleiki fyrir hendi
en láta hlutkesti ráða því, hvor
Reykjavíkurmeistaratitihnn hlýt-
ur
Hinar skákirnar í einvíginu
verða birtar síðar í þessum þátt-
um.
í MIN N, siumudaeinn 10. marz 1963 ■—
9
! 1 I