Tíminn - 20.03.1963, Qupperneq 14

wxsmm
ÞRIDJA RÍKIÐ
WILLIAM L. SHIRER
49
Nazistablaðinu Völkischer Beo-
bachter með fimm dálka lofræðu,
sem lýsti Grundlagen hans sem
„guðspj alli N azistahreyf ingarinn-
ar,“ og hann fór í gröfir.a sextán
mánuðum síðar með þær háleitu
vonir, að allt, sem hann hafði
predikað og spáð myndi enn eiga
eftir að rætast undir guðlegri leið
sögn þessa nýja þýzka Messíasar.
Hitler var eini opinberi mað-
urinn, sem viðstaddur var jarðar-
för Chamberlains, að undanskild-
um prinsi nokkrum, sem mætti
fyrir hönd Vilhjálms II., sem
ekki gat snúið aftur til Þýzka-
lands. Þegar Völkischer Beobacht
er skýrði frá dauða Englendings-
ins sagði það, að þýzka þjóðin
hefði misst „einn hinna stærstu
stríðsmanna en vopn hans hefðu
enn ekki verið hagnýtt sem
skyldi.“ Á þessum litlausa janúar
degi 1927, þegar einna verst leit
út fyrir Nazistaflokknum hefði
ekki hinn hálflamaði gamli mað-
ur á deyjandi degi, getað scð fyr-
ir, og jafnvel ekki Hitler, hversu
fljótt þassi vopn áttu eftir að
nota til hins ýtrasta, og hversu
hræðilegar afleiðingar það átti
eftir að hafa. Samt hafði Adolf
Hitler á þessum tíma, og reyndar
fyrr, dularfulla tilfinningu um
sína persónulegu köllun á þessari
jörð. „Einn maður verður að stíga
fram . . . úr milljónum manna,“
skrifaði hann í Mein Kampf,“
sem með augljósu valdi mun
mynda ósveigjanlegt lögmál úr
'hinum reikandi hugmyndaheimi
fjöldans og taka upp baráttuna
fyrir algjörri nákvæmni þess, þar
til frá hinum breytilegu öldum
hins frjálsa hugarheims munu
rísa klettar heilsteyptrar eining-
' ar, trúar og vilja.“
Hann lét leisendurna ekki vera
| í neinum vafa um, að hann hafði
, þegar hugsað sér sjálfan sig, sem
| þennan eina mann. Á víð og dreif
í Mein Kampf rekst maður á litlar
' greinar um hlutverk snillingsins,
j sem forlögin hafa útnefnt til þess
j að leiða hina miklu þjóð út úr
erfiðleikum hennar til glæstrar
framtíðar, jafnvel þótt hún í
1 fyrstu muni ef til vill ekki skilja
hann né viðurkenna verðleika
hans. Lesandinn gerir sér grein
t fyrir því, að Hitler á við sjálfan
l sig, og aðstæður hans eins og þær
! eru í augnabÞkinu. Heimurinn
, hefur enn ekki viðurkennt hann
sem þann, sem hann sjálfur er
j viss um að hann «é, en þetta hafa
' alltaf verið örlög allra snillinga
.— til að byrja með. „Það þarf nær
: því alltaf einhverja hvatningu
til þess að koma stórmenninu
fram á sjónarsviðið," segir hann.
„Snillingsneistinn er til frá fæð
ingu í heila hins raunverulega
skapandi manns. Sannur snilling-
ur er fæddur snillingur, aldrei
|búinn til, og því síður hefur hann
lært til þess.“
Hitler áleit, að mikilmennin,
sem settu svip sinn á söguna
væru sambland hagsýnna stjórn-
málamanna og hugsUða. „Það
getur stundum skeð með löngu
millibili í sögu mannskynsins, að
stjórnmálamaðurinn -tengist kenni
manninum. Því dýpri sem þessi
samruni er, þeim mun stærri
verða hindranirnar á vegi síjórn-
málamannsins. Hann vinnur ekki
lengur að nauðsynjum, sem hver
góður kaupmaður áetur skilið,
heldur að takmarki, sem aðeins
mjög fáir skilja. Þar af leiðandi
berjast um í lífi hans ást og hat-
ur. Mótmæli líðandi stundar, sem
skilur hann ekki, berjast við viður
kenningu eftirkomendanna, sem
hann vinnur einnig fyrir. Því
þeim mun meira sem verk manns
eru unnin fyrir framtíðina, því
erfiðara á samtíminn með að
skilja þau, og því harðari er bar
útta hans . . . .“
Þessar línur voru rítaðar árið
1924, þegar fáir skildu, hvað
þessi maðui ætlaði sér að gera,
er þá sat í fangelsi, vanvirtur
vegna þess að ,,kómík-óperu“upp-
reisn han-s hafði mistekizt. En
Hitler var ekki í neinum vafa
sjálfur. Mönnuih kemur ekki sam
an um það, hvort hann hafi í
rauninni lesið Hegel eða ekki,
en greinilegt er af skrifum hans
og ræðum, að hann þekkti að
r.okkru hugmyndir heimspekings
ins, þó það væri ef til vill ein-
göngu af viðræðum við fyrstu upp
fræðara sína þá Rosenberg, Eckart
og Hess. Hinir frægu fyrirlestrar
Hegels við Berlínarhá.skólann
hafa á einn eða annan hátt náð
til hans, eins og líka gerðu fjö]-
margar af skoðunum Nietzsche.
Við höfum lítillega séð, að Hegel
hafði komið fram með „he!ýu“-
kenningu, sem átti miklu fylgi
að fagna meðal Þjóðverja. í ein-
um af Berlínar-fyrirlestrunum
ræðir hann um það, hvernig
„vilja heimsandans“ sé hrundið
í framkvæmd af „heimssögulegum
einstaklingum.“
— Það má kalla þá hetjur, af
því að köllun þeirra álti ekki upp
tök sín í hinum rólega og venju-
lega gangi málanna, sem dagleg-
ir hættir hafa lagt blessun sína
j yfir, heldur kom hún frá leyndri
j uppsprettu, frá þessum innri anda,
sem enn er falinn undir yfirborð-
- inu, sem skellur á hinum ytri
j heimi eins og á skel og brýtur
l hann í sundur. Þannig voru Alex-
ander, Ccsar, Napoleon. Þeir voru
hagsýnir, stjórnmálalega sinnaðir
j menn, en um leið voru þeir hugs-
j andi menn, sem höfðu innsýn í
, kröfur tímans — sem var nauð-
, synlegt fyrir þróunina. Þetta var
j hinn eini sannleikur fyrir þeirra
tíma, þeirra heim . . . Það var
þeirra að þekkja þetta komandi
lögmál, hið nauðsynlega, og beint
áframhaldandi skref framfaranna,
sem heimur þeirra átti að taka, að
gera þet'a að markmiði sínu, og
í að beita kröftum sínum til þess
að koma þessu á. Heimssöguleg-
; ir menn — hetjur tímabilsins,
verða því að vera viðurkenndir
sem hinir skapskyggnu menn
tímabilsins. Gerðir þeirra, orð
þeirra eru það bezta, sem býðst á
þeirra öld.
Takið eftir því, hversu mjög
þetta líkist úrdrættinum úr Mein
Kampf hér að framan. Samruni
stjórnmálamannsins og hugsuðar-
ins — það er það, 6em ákapar
hetjuna, „heimssögulegan mann‘-,
Alexnnder, Cösar eða Napoleon.
Ef þes-i samruni var í Ilitler sjálf-
um, eins og hann var nú farinn
að trúa, gæti hann þá ekki samein-
' azt herfylkingum þeirra?
Sú skoðun kemur fram í orðum
Hitlers, að hinn æðsti foringi sé
hafinn yfir siðalögmál hins venju-
lega manns. Þetta sama fannst
Hegel og Nietzsehe einnig. Við
höfum séð framburð Hegelfi, þar
| sem hann heldur því fram, að
■ „einkadyggðir" og „lítflsverðar
j siðferðikr.öfurí' megi ekki standa í
vegi fyrir hinum miklu stjórnend-
um, og menn mega heldur ekki
, kippa sér upp við það, ef hetjurn-
j ar, í því þær eru að framkvæma
það, sem örlögin hafa ætlað þeim,
troða undir eða „kremja sundur“
margt saklaust blóm. Nietzsche
gengur miklu lengra í hinum
furðulegu öfgum sínum.
— Hinir sterku menn, herram-
ir, fá aftur samvizku rándýrsins,
, Sem ófreskjur fullar gleði geta
! þeir snúið aftur frá ógurlegum
morðum, íkveikjum, nauðgunum
I og pyndingum með sömu gleði í
hjarta, sömu ánægju í sál sinni,
eins og hefðu þeir tekið þátt í
einhverju stúdenta-gamni . . . Þeg
ar maður er fær um að stjórna,
þegar hann frá náttúrunnar hendi
j er ,,drpttnari“, þegar hann er ofsa-
j fenginn í athöfn og æði, hvers
i virði eru honum þá sáttmálar? . . .
! Til þess að dæma réttilega sið-
j ferði, þá verður að setja í þess
: stað tvenns konar hugmyndir,
^ sem fengnar eru að láni frá dýra-
fræðinni: tamningu villidýra og
framlciðslu sérstakrar tegundar.
j Slíkar kcnningar, sem gengu út
! í öfgar hjá Nietzsche og var fagn-
j að af heilum herskara lægra settra
i Þjóðverja, 'virðast hafa fengið
Marsden, sem hefur fengið leyfi
að vera í landinu, ha?
— Jú, ég, sagði Dorothy skjálf
andi röddu.
— Og þetta börn hans?
— Já.
— En hver er svo þessi kona?
Hann benti á Blanche.
Blanche svaraði sjálf, áður en
Dorothy komst að.
— Frú Marsden er systir mín,
sagði hún. — Og ég var beðin
að fylgjast með henni til að ann-
ast um börnin. Hún er ekki heilsu
sterk og stundum verður henni
um megn að annast þau. En við
bjuggumst ekki við að verða flutt
■ar hingað — okkur hafði skilizt,
að við myndum hitta John Mars-
den í Moskvu.
Kínverjinn svaraði henni ekki,
en hóf á ný samræður við Petrpv.
Það virtist engan enda ætla að
taka, og Blanche leit í kring um
sig eftir stól. En hann var enginn,
enda efaðist hún um, að þær
hefðu fengið leyfi til að setjast
niður, þótt stóll hefði verið við
höndina. En hún var svo úrvinda
af þreytu, að hana langaði mest
til að setjast á gólfið. Hún hafði
óstjórnlegan höfuðverk og fann
til þreytu í augum.
Loks greip Kínverjinn stimpil,
stimplaði með miklum tilburðum
á skjalið fyrir framan sig, síðan
tók hann penna og skrifaði eitt-
hvað undir kínversku le#i. Síðan
sneri hann sér á ný að Blanche.
— Þið fáið heimild til að búa
með þessum Englendingi, en þið
verðið að gefa ykkur fram hér á
skrifstofunni leyfinu til endur-
nýjunar einu sinni í mánuði Það
var búizt við konu hans og börn-
um, en ekki yður, sagði hann og
kinkaði kolli í átt til Blanche. —
En þér fáið að fylgjast með þeim,
því að Petrov ofursti hefur lofað
að bera ábyrgð á yður . . . Þið
megið fara.
Blanche botnajði hvorki upp né
niður, þegar. þau voru leidd út
úr skrifstofunni og Vronsky var
skipað að útvega ökutæki.
— Einu sinni í mánuði, hrópaði
Dorothy skrækum rómi. — Hann
sagði að við yrðum að gefa okk-
ur fram einu sinni í mánuði. En
við eigum varla að vera hér svo
lengi? Hún leit biðjandi á Petrov.
— Verður maðurinn minn ekki
sendur fljótlega til Rússlands
aftur.
— Um það get ég ekkert sagt,
frú Marsden, yfirmenn hans í
Moskvu segja til um það. Eg
ráðlegg yður að brjóta ekki meira
heilann um þetta, en reyna að
sætta yður við aðstæður hér.
Áður en Dorothy komst að að
segja meira, sagði Blanche: —
Hann kallaði yður Petrov ofursta.
Hann yppti öxlum.
— Það er gráðan, sem ég hef.
— Það vissi ég ekki . . . Eg . . .
Hvað í ósköpunum eruð þér að
gera hér? Hvens vegna komuð
þér með okkur?
Hann leit hálf hæðnislega á
hana og það vottaði fyrir brosi í
bláum augum hans.
— Þér búizt varla við því, að
ég svari þeslari spurningu, fé-
lagi Blanche?
— Kallið mig ekki félaga. Eg er
ekki kommúnisti, sagði hún stutt
aralega, svo rann upp fyrir henni,
að svona ógætilega mætti hún
víst ekki tala, því að hún greip
hendi fyrir munn. Hvað myndi
hann gera núna, þegar hann vissi,
að hún var ekki sömu stjórnmála-
skoðunar og hann. Myndi hann
kveðja lögregluna á vettvang? En
hann leit aðeins á hana og brosli
nú breitt. — Viljið þér heldur,
að ég kalli yður ungfrú? En ég
ræð yðu'r eindregið til að ven.i
ast þessum talsmáta, sem notaðui
er hér og í Rússlandi. Ef þér hugs
ið yður um, sjáið þér það skyn-
A HÆTTUSTUND
Mary Richmond
samlega í því.
Henni tókst að reka upp eymd-
arlegan hlátur. Hún vildi ekki fyr-
ir nokkurn mun láta þennan mann
sjá, hvað hún bar mikinn kvíðboga
fyrir framtíðinni.
Vronsky kom nú aftur. Honum
hafði tekizt að ná í leigubíl, en það
var gamall skrjóður. Dorothy virt
ist í þann veginn að bresta í grát,
og Elaine opnaði munninn til að
reka upp gól, en Blanche sussaði
| á hana, um leið og bílstjórinn,
sem var tannlaus, gamall maður,
ók bílnum af stað frá árbakkanum
| og inn í borgina Shanghai.!
Blanche horfði með áhuga á götu-|
lífið. Þar mátti sjá burðarstóla og
j vagna, sem dregnir voru af þjón- ’
um. Bíllinn flautaði sig áfram,
það úði og grúði af kínverskum
lögregluþjónum á mótorhjólum,
og af og til sást betlari teygja biðj
andi fram hönd sína. Petrov sagði
Blanche, að óvenjumikið værí um
betlara í borginni. Þeir höfðu kom
ið norðan úr landinu, en þar geis-
aði hungursneyð vegna gífurlegra
flóða, og heilar fjölskyldur reyndu
að draga fram lífið með því að
. betla.
j Vfirvöldin gerðu allt, sem í
þeirra valdi stóð, en þetta var
mjög erfitt vandamál. Þegar vatna
vextir yrðu í einstökum héruðuT
’.akaði það þúsundum manna ó
óætanlegt tjón og erfiðleika.
j Bíllinn ók inn i nýtízkulcg: -
hluta borgarinnar. Þar voru enn
mörg merki um sprengingar o-g
eyðileggingu. Húsarústum hafði
víða ekki veríð rutt brott og
gnæfðu eins og þögul og ógn-
þrungin minnismerki við drunga-
legan himininn. Bifreiðin nam stað
ar fyrír framan gistihús og Petrov
gaf þeim bendingu að stíga út úr
bílnum.
— Þetta er Edwards sjöunda
gata, sagði hann. — Og þetta gisti-
hús er meðal hinna þekktustu hér
í borg. Hér bjuggu aðallega Evr-
ópumenn, en nú hefur það náttúr
lega breytzt. Samt sem áður hugsa
ég, að ykkur finnist það bara nota
legt.
Eins og allar aðrar byggin^r,
sem Blanche hafði séð, hefði ekki
veitt af að mála húsið, en hún var
c-ftirvæntingarfull áð sjá, hvernig
það liti út a ðinnan. Það bar enn
menjar forns íburðar, en húsgögn-
in voru snjáð og yfir öllu var blær
vanhirðu og niðurníðslu. Petrov
gekk ag afgreiðslunni og átti þar
langt samtal við kínverskan skrif-
stofumann og kínverska aðstoðar-
slúlku. Síðan kom hann aftur til
litla hópsins.
— Mér tókst að útvega sérher-
bergi fyrir yður, félagi, sagði hann
við Blanche. —- Systir yðar mun
dvelja í sama herbergi og maður
'ænnar og það er svo stórt, að
er nóg pláss fyrir börnin. Mér
þykir leitt, að yðar herbergi er
ekki á sömu hæð, en það var ó-
gerningur að íhuga það.
— Fáum við ekki/éinkaíbúð?
spurði Dorolhy þrumulostin.
— Á gistihúsum hér eru engar
slíkar einkaíbúðir, nema að örfá-
um undanskildum, sem háttsettir
embættismenn fá, sagði Petgrov.
— En er maðurinn minn ekki
einmitt háttsettur embættismað-
ur?
• — Ekki held ég það. En hann
útskýrir sjálfsagt allt fyrir yður.
Eg skal fylgja ykkur upp Sem
bétur fer er lyfta.
— Eg vil heldur hitta mann
minn ein, sagði Dorothy kulda-
lega.
— Eiginmaður yðar er ekki
hér . . .
— En þér sögðuð . . .
— Hann er úti og er ekki búizt
við honum fyrr en seint í kvöld.
Þið hafið þá nógan tíma til að
hvíla ykkur og taka upp farangur-
inn.
Hann tók við lyklunum tveim,
sem skrifstofumaðurinn rétti hon-
um og ýtti þeim á undan sér inn í
lyftuna. Þau fóru upp eins hátt
og lyftan fór, síðan gekk Petrov
á undan inn mjóan gang, að dyr-
um innst. Hann stakk lyklinum í
skrána og opnaði. Þau komu inn í
stórt herbergi. Þar voru fjögur
rúm og húsgögnin voru svipuð og
niðri í forsalnum — hálfsóðaleg
og slitin. Petrov gekk að glugg-
anum og dró frá gluggatjöldin.
Þaðan var fagurt útsýni yfir höfn-
ina og ána. Síðan opnaði hann
T í MIN N, miðvikudaginn 20. inarz 1963 —
14