Tíminn - 10.04.1963, Qupperneq 2

EIDE-MALIÐ
Síðari hluti, fyrri hlutinn var í blaðinu í gær.
Hér birtist niðurlagið af
Eide-málinu, en fyrri hluti
þess var í blaðinu í gær. —
Líklegt er að mál þetta komi
nú aftur fyrir dómstólana í
Danmörku, en flestir skyn-
samir menn vona samt, að
svo verði ekki.
Þessi yfirlýsing var staðfest á
málflutningsskrifstofu Thorsteins
sons, en þangað hafði mæðgun-
um verið vísað af Eide, en þær
höfðu sett sig í samband við
hann, þegar þær sáu hvað um
var að vera.
Nú lá 1 augum uppi, að ekki
gátu báðar yfirlýsingarnar ver-
ið réttar. Voru því ákærandi og
lögfræðingur hans, ásamt Haste
hjónunum kallaðir á fund hjá
saksóknara ríkisins, þar sem
þau voru krafin um að draga
ásakanir sinar gegn Eide til baka.
Því máli er mjög nákvæmlega
lýst í bókum Thorsteinsson og
Ventegodts, og virðist hafa
styrkt viðkomandi fólk í trúnni
um sekt Eide, frekar en hitt.
Og þó að búðareigandinn væri
sýknaður meðan á þessu stóð,
vildu þau ckki gefa málið. í
langan tíma höfðu þau haft einn
af þingmönnum þjóðþingsins á
sínu bandi, og nú 'eft}r þcnnan
íund hjá saksóknara ríkisins, leit
uðu þau lil hans.
Þessi þingmaður lagð'i því fram
fyrirspuin : þinginu þann 27. -
febrúar 1935, til dómsmálaráð-
herra, um það, hvað aðhafzt
hefði vcrið i máli því gegn Eide,
þar sem hann er ásakaður um
nauðgun. Fyrirspumin var sam-
in af Ventcgodt. Reynt var að
gera lítið úr þessu í þinginu, en
blöðin gerðu auðvitað úr þessu
,,sensation-‘.
Eftir þetta var höfðað mál af
hálfu hins opinbera á alla þessa
mótstöðumenn Eide, þar á með
al Haste-hjónin og Ventegodt.
Eide krafðist mcð þessu máli
skaðabóta fyrú svívjrðilegar
persónulegar árásir. Lögfræð-
ingur Eide í málinu var Thor-
steinsson.
Nú hófst hið eiginlega Eide-
mál og yfirhcyrslurnar í borg
ardómi voru langar og áhrifa-
miklar. Bækurnar þrjár, sem
áður er getið lýsa þeim nákvæm
lega, en sín á hvern hátt. í
einni þeirra er dómara málsins
lýst á eftirfarandi hátt: Hann
stjórn-íði yfirheyrslunum af
krafti og dugnaði í 15 daga sam
fleytt og hélt vendilega uppi aga
í réttinum. í annarri segir orð-
rétt upp úr dagblaði: Það var
leiðinlegt, að sjá þennan stránga
en skilningsríka dómara beita svo
ófáguðum aðferðum við yfir-
heyrslurnai. Þessi sjónarmið eru
dæmigerð fyrir hvorn hópinn fyr-
ir sig.
Dómur féll í málinu þann 26.
júní 1935. Búðareigandinn slapp
sýkn saka, en Haste-hjónin,
Ventegodt og fleiri voru fundin
sek. Ventegodt var þar að auki
sviptur atvinnuleyfi.
Aftur á rnóti hélt dómarinn því
fram, að ekkert rangt hefði verið
• grein þeirri, sem Haste skrifaði,
þó að borgardómur hefði komizt
að þeirri niðurstöðu, þar sem
Eide hafi ekki haft hugmynd um
sjúkdóm mannsins, og eini mað-
urinn, sem eitthvað hefði átt að
gera í málinu, hefði verið lög-
fræðingur mannsins. Einnig er
tekið fram, að grein Hastes hafi
verið skrifuo af allt öðrum ástæð-
um en hefndarþorsta, og að hann
hafi haft fi)lla ástæðu lil að
giuna Eide um að eiga þátt í
brottrekstri hans frá blaðinu.
Dómnum var strax áfrýjað til
yfi.rréttar, og var heilmikið skrif
að um þetta í blöðjm Menn höfðu
mjög skiptar skoðanir í málinu,
og freistuóust margir til að halda
að Eide hefði látið fangelsa kaup
manninn af eintómri mann-
vonzku. Dómur þessi leiddi til
þess, að Ventegodt sendi dóm-
aranum fjölda opinberra bréfa,
opinberir fundir voiu haldnir,
og voru Ventegodt og Haste
aðalræðumennirriir, pg Haste
skrifaði bók um málið.
Á meðan yfirréttur hafði málið
til alhugunar, fékk Ventegodt
leyfi til að leita nýg vitnisburð-
ar á Fjóni hjá barnsmóðurinni,
sem óneitanlega hafði orðið dá-
lítið tvísaga.
Um framgang þessara réttar-
lialda á Fjpni fcr eiginlega tvenn
um sögum Önnur er í bók Thor-
steinsspns og hjn í bók Vente-
godts. Réttarhöldin enduðu með
því, að stúlkan féll í y-firli ð fyrir
utan réttarsalinn. Ef dæma á eft-
ir þeim hlaðaúrklippum, sem
Thorsteinsson vitnar í voru yfir-
hcyrslurnar hneykslanlegar, en í
bók Ventegodts, eru nákvæmar
lýsingar á yfirheyrslunum, og
hann heldur því fram, að dómar-
inn hafi aldrei te-kið til máls.
Niðurstaða þessarar yfirheyrslu
varð sú, að stúlkan hélt fast
við síðari yfirlýsingu sína um
það, að Eide væri saklaus. En
ekki varð komizt að því, hvers
vegna hún hafði sent Eide bréf
þarna í upphafi, og hvað mikla
peninga hann hafði látið hana
hrfr svo að hún kæmist á skrif-
Thorsteinssons, til að stað-
! f mál sitt.
Að þessu loknu kom svo málið
íyrir yfirrétt, og þar varð það
umfangsmikið, ekki síður en i
borgardómi.
Vejitegodt krafðist þess, að
Stúlkan yrði yfjrheyrð aftur, því
samkvæmr skýrslum af yfirheyrsl
unum á Fjóni, þá hafði hún
breytt framburði sínum. Þessari
kröfu neitaði yfirréttur, og þá
gengu Haste-hjónin og Ventegodt
sem jafnframt varði sjálfan si.g,
úr réttarsalnum. Vpr þá gripið
til þess ráðs, að fá nýjan verj-
anda fyrir þau.
Dómur yfirréttar varð að öllu
leyti samhljóða dómi borgar-
dóms, en rpfsingunum var breylt
dálítið Ventegodt, sem dæmdur
hafðj verið í eins árs fangelsi
tékk 4 mánuði og leyfi til að
stunda at.vinnu sína í framtíðinni
Haste-hjónin, sem áttu að fá átta
mánaða fangelsisdóm, fengu
einnig fjóra mánuði. Bætur þær.
scm pide átti að fá voru lækkað-
ar úr 15.000 kr. niður í 10.000 kr
danskar, og átfu allir hinjr seku
að grpiða hluta af þessum bót-
um.
Ákærðu sóttu strax um leyfi
t'l að áfrýja málinu til hæstarétt-
ar, en áður en það varð útkljáð.
kom nokkuð fyrir. sem vakti
mikla a-t'hygli.
K. K. Steincke, hafði með'an á
þessu stóð verið gerður að dóms
málaráðherra og honum skrif-
aðj Christmas Möller bréf, þar
sem hann segir, að allir, sem
einhverja virðingu beri fyrir
dönskum dómstólum, kvarti yfir
framgangi Eide-málsins, og það
A FÖRNUM VEGI
MENN ÞURFA að lelta ýmissa er.
inda til opinberra embættismanna.
Bréf það, sem hér fer á eftir fjall-
ar um eitt slík't erindi við biskup
landsins. Erindi þetta er að vísu all
óvenjulega og sótt fast eftir svari.
Raunar hefur biskupinn svarað fyr
irspurn bréfrltara, eins og hann
hefur talið sér fært, en bréfritara
þykir það ekki nóg. Hann hefur
því sent Tímanum eftrfarandi op-
ið bréf til biskupsins. Þótt hér sé
raunar um einkamál að ræða, og
allóvenjulegar skoðanir komi
fram hjá bréfritara í trúmálum,
sér blaðið pkki ástæðu til að synja
beiðni hans um birtingu,
EITT er það atvik úr sögu lið-
inna alda, sem er talandi vottpr
þess, hvernig komið getur máli
ofríkismanna, þegar hinir þrúgiiðg
reyna að brjóta af sér ok kvalara
sinna og taka í lurg þeina, en það
eru afdríf Jóns Gerrekssonar bisk
ups í Skálholti og sveina hans.
í kvæði sínu um Jón Gerreksson
segir Gr. Th. m. a.: „menn hafa
oft átt fullt í fangi að forða sér
við yfirgangi klerkavalds í kristn-
um sið“.
Ekki er að orðlengja, að söm er
afstaða útsendara Jehóva á yfir-
standandj tíð. í hinni fyrirskip-
sé óhætt að segja það, án þess
þó að hnýta í neinn, að mál
þetta sé iljt og leiðinlegt í með-
förum. Og MöUer lagði til, að all
ir aðilai nálsins yrðu náðaðir.
Steincke fylgdi þessari áskor-
un og sendi út tilkynningu þann
13. dcsember árið 1935 Þar sem
segir m. a.; Allir, sem einhverja
virðingu bcra fyrir dönskum
dómstólum munu veia sammála
um það, að mál þetta hafi frá
upphafi verið meðhöndlað mjög
óhönduglega, ekki aðeins af yfir-
völdunum, og ekki er annað hægt
en að hneykslast á þessu.
Ríkisstjornin hafði farið fram
á náðun íyrir alla aðila málsins,
til að koma í veg fyrir fleiri upp
vakningar þess, og gaf konungur
samþykki sitt. Með þessari náð-
un voru allir stimplaðir sekir,
og nærri má geta, að það vakti
ekki ánægju hjá umræddu fólki.
Náð'unin þaggaði því málið eng-
an vcginn niður. Haste, sem
vegna framgangs þessa máls,
hafði verið rekinn af Berlingskc
Tidende, og höfðað mál á hend-
ur Eide fyrir skaðann við vinnu-
tapið, sem hann sagð'i, að Eide
hefði orsakað með bréfaskrift-
um sínum til blaðsins. Brottrekst
ur Hastes var annars orsök mik-
illar gagnrýni frá danska Blaða
mannafélaginu, sem fannst þarna
vera gengið freklega á frelsi
blaðamanna.
Svo kraíðist Eide einnig bóta
af Hasle lyrir meiðyrði, sem var
að finna í bók Hastes um málið,
og Haste krafðist bóta af Thor-
steinsson i'yrir svívirðingar.
Þannig byrjaði þetta allt sam
ar aftur. Yfirréttur komst að
þeirri niðurstöðu, að blaðagrein
Hastes hefði verið ærumeiðandi
fyrir Eide, og hann hefði haft
ástæðu til að halda, að persónu-
legar ástæður lægju að baki
greinarinnar. Eide var aftur á
móti fundinn saklaus af ásökun-
um Hastes.
Eitthvað á þessa leið lauk þess
um umfangsmiklu málaferium,
þó að fjöldinn allur af smástefn-
um ætti cftir að eiga sér stað,
eins hefuT verið sleppt úr nokkr
um smáatriðum hér að framan.
Þessi réttarhöld eni líklega
nokkurs <onar einsdæmi í sög-
unni og dregur fólk þag mjög í
efa, að skynsamlegt hafi verið
að hefja máls á þessu aftur, með
an flestir aðilar eru enn lifandi.
En flestir vona þó, að ósköpin
dynji ekki öll yfir aftur.
uðu þjóðkirkju er írekjan óstjórn
leg, samanber „siðina“, ófyrirleitn
in takmarkalaus, hana sýnir „kenn
ingin“ og ekki skal óhlutvendninni
gleymt, því hún ríður ekki við
einteyming. Og hinar aðrar hags-
munaklíkurnar, sem líka kenna
sig við Jehóva, eru sama marki
brenndar í grundvallaratriðum.
Ástæðan til þessa opna bréfs tjl
Sigurbjarnar Einarssonar er sú,
að hann neitar því, í umboði Je-
hóva, að ég fái sagt mig úr sam-
félaginu við hann, eða þá ég um-
gangist málið við hann, án þess að
biskupinn sé milliliður!!
Upphaf þessa máls er, að ég
skrifaði Sigurbirni biskupi bréf
og keypti það í ábyrgðarpóst. Þeg-
ar ég hafði beðig svo vikum skipti
eftir svari, póstlagði ég annað á-
byrgðarbréf til áréttingar hinu
fyrra.
Hér fara á eftir bréfin frá mér
og svarbréf biskups:
FYRRA BRÉFIÐ MITT:
„Með þessu bréfi vil ég gjöra
kunnugt á skrifstofu hinnar is-
lenzku þjóðkirkju, að ég hefi á-
kveðið að kalla aftur slrirnarheit
það og trúarjátningu, sem ég var
látjnn gera í bernsku.
Ég óska eftir að tekið sé fram
í væntanlegu svarbréfi, á hvaða
hátt kirkjan, sem stofnun, gengur
frá því formlega, að ég hafi endan-
lega yfirgefið þann kristna þjóð-
kirkjusöfnuð sem ég var innlim-
aður í á sínum tíma.
í því sambandi vil ég spyrja,
hvort kirkjufeður líta ekki svo á,
að ég sé tengdur „allsvaldanda
guði“ á meðan ég Tier það heiti
sem mér var gefið að viðlögðu
nafni hans“.
HIÐ SÍÐARA:
„6.-10. 1960 póstlagði ég ábyrgð-
arbréf á pósthúsinu í Reykjavík
til skrifstofu Sigurbjarnar Einars-
sonar biskups í Reykjavík, og ég
vil biðja embættið að láta mig
vita bréflega, hvort það hefur kom
izt til skila”.
SVARBRÉF SIGURBJÖRNS:
„Mér hafa borizt bréf frá yður,
annað dag. 4. ágúst þ. á., hitt 19.
þ. m. og teljið þér í síðara bréfinu
að þér haf'8 póstlagt fyrra bréf-
ið 6. okt. Þar sem þér nú hafið
ítrekað hin'a óvenjulegu fyrir-
spurn í bréfi yðar frá 4. ágúst,
vil ég svara henni á þessa leið:
Fyrir spurnin er tvíþætt:
Framhald a L3. siðu
Upplausnin í launa*
málum
„Um þessar mundir er nú
þannig ástatt í kaupgjaldsmál-
unum, ao nær öll launþegafé-
lög landsins önnur cn fciög »p-
inberra starfsmanna eru með
iausa sanininga. Þau gcta þvi
hvenær sem er, borið fram
nýjar kröfur og gert verkfall
með fárra daga fyrirvara. Al-
ger óvissa ríkir því í þessum
málum cg má óhætt fullyrða,
að hún hafi aldrei veri'ð þvílík
og nú.
Jafnhliða þessu færist það
svo í vöxt, að einstakir smærri
hópar táki sig út úr og semji
bak við tjö'ldin um hækkanir,
án þess að breyting verði á aug
lýsfum taxta. Þetta vcldur nú
orðið vaxandi glundro'ða oig 6-
samræmi.
Þetta ástand skapar mciri
óvissu og glundroða í kaup-
gjpldsmálum en áður hefur
þekkzt hér, rekur fyrst oig
fremst rætur jjj efnahags-
stcfnu ríkisstjórnarinnar — vlð
reisnarstefnunnar svonefndu.
Hún hefpr leitt til sívaxandi
dýrtíðiar, óðaverðbólgu og
vinnuþrælkunar. Menn vilja
því vera tilbúnir til baráttu
hvenær sem er, hafa jafnt
krókalei'ðir sem aðrar leiðir
opnar og geta Itafið sókn á
þeim tíma, þeigar hentugast er.
Launþegar verða vissulega
ekki áfe’Udir fyrir það, þótt
þeir viðhafi slík vinnubrögð
eftir það, sem á undan er
gengið.
AfleiSing: kfaraskerð*
ingarstefnunnar
Fyrir atvinnulífið veldur upp
lausnin og óvissan í lauinamál-
unum miklum erfiðleikum.
Menn vita ekkert um framtíð-
ina, — ólíkt því sem er í þeim
löndum, þar sem fastir kaup-
samningar gilda til Iengri tíma.
Það eina, sem menn telja helzt
öruggt að óbreyttri stjórnar-
stef.uu, er að dýrtíðin og verð-
bólgan muni balda áfram að
vaxa. Því keppast þeir við, sem
einhver ráð hafa, að ljúka vcrk
um sínum sem fyrst. Þau áhrif,
sem sparifjárfrysthigin ætti a'ð
hafa t.ií aðlialds, eru því farin
út í veður og vind, en hins vog-
ar leiðir hún til þess, að mörg
nauðsynlegustu verkefnin
mæta afga.ngi meðan fjársterk-
ir aðilar keppast við fram-
kvæmdir, er vel njættu bíða.
Allt stafar þetta af því, að
ríkisstjórnin hefur ætlað sér
oig ætlar að knýja fram kjara-
skcrðingarstefnu og licfur því
sagt launastéttunum strfð á
hendur og hyiggst brjóta þær
og samtök þeirra á bak aftur.
Þetta átti ekki sízt að gerast
með gengisfellinigunni 1961, en
mistókst þá. Nú er beðið á-
tekta fram yfir kosningar, e.n
þá verður ný atlaga gerð, ef
st.iórnarflokkamir halda völd-
um. Fyrir það þarf þjóðin að
girða, því að þessi stefma getur
aldrei lcitt til annars en glund-
roða og uppiausnar, eins og sjá
má nú glögglega. Eina heiJ-
brigða Iausnin er að reyna að
vinna að sainstarfi stétlanna,
eins og Framsóknarflokkurinn
hefur rækilega bent á, en ekki
að magna stytjöldina milli
þeirra, eins og jafnan verður
afleiðing núverandi stjórnar-
stefnu.
1-7 millj.
Ríkisstiórnin hælir sér af
Framhald á 13. siðu.
2
T í M I N N, miðvikudagurinn 10. aprH 1963