Tíminn - 10.04.1963, Blaðsíða 14

IV. \
\
Siðustu dagar lýðvcldisiius.
Nú birtist í öllum gauragang-
inum og ringulrei'ðinni, sem ríkti í
Þýzkalandi undarleg og reikul
vera, sem íramar öl.lum öðrum
átti hlutdeild í því að grafa gröf
lýðveldisins — maður sá, sem
átti eftir að gegna um skamma
hríð embætti síðasta kanslara þess
og eins kaldhæðnislegt og það nú
er, gera örvæntingarfulla tilraun
til þess að bjarga því í síðustu
kra-mpateygjum starfsferils hans,
þegar það var orðið um seinan.
ÞeS§i maður var Kurt von Schlei-
cher, en nafn hans þýðir á þýzku:
„bragðarefur", „laumuseggur'‘
eða „læðupoki.
Árið 1931 var hann hátt settur
liðsforingi innan þýzka hersins.
Hann var fæddur árið, 1882 og
gekk í heri-nn átján ára gamall
sem undirliðsíoringi í hinni gömlu
hersveit Hindenburgs, en þar varð
bann náinn vinur sonar mar-
skálksins og fors'etans Oscars von
Hindenburg. En önnur vináttu-
bönd hans áttu eftir að reynast
nær því jafn ábatasöm. Það var
vinátta Gröner hcrshöfðingja, sem
hafði orðið hrifinn af gáfum hans
sem námsmanns í hcrskólanum,
og hann fór mcð hinn unga liðs-
foringja með scr sem aðstoðar-
mann sinn, þegar hann tók við
störfum Ludendorffs hjá yfirher-
stjórninni árið 1918. Þar sem
Schleicher hafði aðallega verið
„skrifborðsliðsforingi“, hafði hann
lítið séð af bardögunum á rúss-
nesku vígstöðvunum, og hann
dvaldist upp ffá því nálægt valda-
; mönnum hersins og Weimar-lýð-
i veldisins, þar sem hinn skarpi
i hugur hans, alúðleg framkoma og
| stjórnmálaáhugi höfðu góð áhrif
|bæði á hershöfðingjana og stjórn-
málamennina. Þegar á leið þjón-
aði hann enn þýðingarmeira hlut-
verki undir stjórn von Seeckt
hershöfðingja við að aðstoða við
skipulagningu hinna ólöglegu sjálf
boðaliðssveita og jafn ólöglegu og
leynilegu „Svörtu sveita", og hann
(var aðalmaðurinn í leynilegu
j samningaviðræðunum við Moskvu,
sem leiddu til þess að þýzkir skrið-
dreka- og flugliðssveitaliðsforingj-
ar voru þjálfaðir með leynd í
Rússlandi, og í því að koma upp
vopnavei-ksmiðjum þar, sem rekn-
ar voru af Þjóðverjum. Schlei-
eher fór bezt að vinna með leynd
og í myrkri, enda var hann hæfi-
leikum búinn samningamaður, og
það ver mikil ástríða hjá honum
að beita brögðum. Nafn hans var
óþek'kt almenningi þar til um og
eftir 1920, en um nokkurn tíma
áður hafði það farið að vekja stöð-
ugt meiri athygli í Bendlcrstrasse,
þar sem hermálaráðuneyti var til
húsa og í Wilhclmsstrasse, þar
sem hin ráðuneytin voru niður-
komin.
í janúar 1928 hafði hann beitt
áhrifum sínum við Hindenburg
forseta, en hann bafði orðið mjög
náinn vinur hans vegna kunnings-
skaparins við Oscar, til þess að fá
Gröner hershöfðingja fyrrverandi
yfirmann sinn, kosinn varnarmála-
ráðherra, fyrsta hermanninn, sem
farið hafði með þetta embætti í
tíð lýðveldisins. Gröner gerði
Schleicher að yfirmanni sínum í
ráðuneytinu, skipaði hann m.a.
yfirmann nýrrar deildar Minister-
amt, þar sem hann fór með öll
þau mál, er vörðuðu herinn í sam-
bandi við stjórnmál og blöð. Grön-
er kallaði aðstoðarmann sinn
„Stjórnmálakardínálann sinn“, og
fól honum að annast um sam-
skipti hersins og annarra ráðu-
neyta og svo stjórnmálamannanna.
Þessi aðstaða veitti Schleicher
ekki einungis vald meðal liðsfor-
ingjanna, heldur einnig meðal
stjórnmálamannanna. í hernum
hafði hann fi-amtíð liðsforingj-
anna í hendi sinni og byrjaði brátt
að notfæra sér það, með því 1930
að losa sig með kænskubrögðum
við von Blomberg hershöfðingja,
næstæðsta mann hersins og skipa
í hans stað gamlan vin sinn í emb-
ættið von Hammerstein hershöfð-
ingja. Um vorið, sama ár, gerði
hann fyi-stu tilraun i til þess að
kjósa kanslarann sjálfur, og með
stuðningi hersins taldi hann Hind-
enburg á að skipa Heinrich
Briining í það embætti.
Eftir að Schleicher hafði unnið
þennan stjórnmálasigur fram
kvæmdi hann það, sem hann áleit
vera fyrsta skrefið í slórkostlegri
áætlun um að endurbæta lýð
veldið, en hugmyndin hafði um
tíma verið að taka á sig form í
hinum lipra huga hans. Hann sá
greinilega — og hverjir gerðu
það ekki? — hverjir hinir veiku
punktar Weimar-stjórnarinnar
voru. Stjórnmálaflokkarnir voru
of margir (árið 1930 fengu tíu
þeii-ra yfir eina milljón atkvæða
hver) og stefnuskrár þeirra voru
of ólí'kar, þeir voru of niðursokkn
ir í því að gæta þeirra sérstöku
efnahags- og félagsmálahagsmuna,
sem þeir voru fulltrúar fyrir, til
þess að geta bælt niður ágrein-
ingsatriðin sín á milli og myndað
varanlegan meirihluta í þinginu,
sem síðan gæti staðið að öruggri
stjórn, sem væri fær um að fást
við þau stórvandræði, sem urðu
á vogi landsins í byrjun þriðja ára
tugs aldarinnar. Þingbundin
stjórn var orðin það, sem Þjóð-
verjar kölluðu Kuhhandel —
stórgripaverzlun — þar -sem flokk
arnir verzluðu með sérstaka hags
muni þeirra flokkshópa, sem
höfðu kosið þá, og þjóðarhags-
munirnir voru dæmdir úr leik.
Það er ekki að furða, að 28. marz
1928, þegar Brúning tók við
kanslaraembættinu var ekki leng-
ur hægt að fá meirihluta innan
þingsins um nokkra stefnu-vinstri
'Sinna — miðflokkanna eða hægri
manna — og til þess eins að geta
látið stjórnina þjóna sínu venju-
lega hlutverki og til þess að gera
eitthvað í sambandi við efnahags-
málin varð hann að grípa til 48.
greinar stjórnarskrárinnar, sem
leyfði honum í neyð að grípa —
ef forsetinn samþykkti það — til
bráðabirgðalaga.
Það var einmitt þannig, sem
Schleicher vildi að kanslarinn
stjórnaði. Það nvðaði í áttina til
öflugrar stjórnar í valdamikilli
hcndi forsctans, sem Schleicher
sagði vera fulltrúa þjóðarinnar,
þegar öllu var á bolninn hvolft,
þar eð hann hcfði verið kosinn
í almennum kosningúm, og væri
studdur af hernum. Ef hið lýð-
ræðislega kosna þing gat ekki
tryggt örugga stjórn, þá varð hinn
lýðræðislega kosni forseti að gera
það. Schleicher var þess fullviss,
að það, sem meirihluti Þjóðverja
óskaði eftir, var stjórn, sem gaeti
tekið ákveðna afstöðu og leitt þá
út úr vonleysisástandinu. í raun-
inni var þetta ekki það, sem
meirihluti Þjóðverja óskaði eftir,
eins og kom hvað bezt fram í kosn
ingunum í september, sem Brun-
ing kallaði til. Eða að minnsta
kosti vildu þeir ekki láta leiða
sig út úr ógöngunum af þeirri
tegund stjórnar, sem Schleicher
og vinir hans í hernum og í for-
setahöllinni höfðu valið.
í sannleiká sagt, hafði Schleich-
er orðið á tvö alvarleg mistök-
Með því að benda á Brúning sem
kanslara og hvetja hann til þess
að stjórna með bráðabirgðalög-
um hafði hann eyðilagt undirstöð
una undir valdi hersins meðal
þjóðarinnar — þ. e. stöðu hans
utan stjórnmála, sem myndi leiða
til eyðileggingar hans og Þýzka-
lands sjálfs, ef frá henni yrði
horfið. Svo og hafði hann einn-
ig misreiknað sig, hvað við kom
kjósendunum. Þegar sex og hálf'
milljón þeirra í staðinn fyrir 810.-
000 tveimur árum áður, kusu Naz-
istaflokkinn í september-kosning-
unum 1930, gerði stjórnmála-hers-
höfðinginn sér ljóst, að hann yrði
að að taka nýja stefnu. í -lok árs-
ins hafði hann náð sambandi við
Röhm, sem var nýlega kominn
aftur frá Bolivíu, og við Gregor
25
ins, sem hún hafði íengið fyrr
þennan dag, að eitthvað illt væri
yfirvofandi, og hún stundi. En
amah heyrði ekki til hennar og
báturinn var nú kominn fram hjá
húsinu og stefndi upp fljótið. Og
nú kom það fyrir, sem ekki hafði
hent árum saman; að Blanche
missti meðvitund og vissi hvorki
í þennan heim né annan.
Þegar hún rankaði við sér, lá
hún ekki lengur undir fataplögg-
unum Ilún sat á botni bátsins
með dökku kápuna, er Ferskju-
blóm hafði látið hana fá á öxlun-
um, og fatadruslurnar um ifæt-
urna. Það var ekki beinlínis kalt,
en loftið var rakt, og þegar hún
lyfti höfði til að litast um, skildi
hún hvers vegna. Þokan hafði
lagzt yfir fljótið, svo að ckki sást
til bakkanna. Þokan vafði litla bát-
inn inn í feld sinn og amah og
gamli maðurinn voru einna líkust
vofum.
Amah leit á hana.
— Líður frúnni betur núna?
spurði hún.
— Já, miklu betur. En . . . hvað
kom fyrir, amah?
— Veit ekki, frú.
— Hvenær náum við aftur þang
að? Við ættum að hraða okkur
jafnskjótt og hermennirnir eru
farnir . . . til að ganga úr skugga
um, að Ferskjubljóm sé heil á|
húfi.
— Förum ekki aftur, svaraði
amah rólega.
— En hún sagði að við ættum
að koma aftur, þegar hermenn-
irnir væru farnir.
— Þýðir ekki, frú. Lítið þangað.1
Amah hafði gripið um handlegg
Blanche og benti í áttina sem þauj
höfðu komið úr. Þokan var þéttari
þar, hún var gulleit eins og logi.
— En hvað þetta er skrýtið!,
hrópaði Blanchc. — Hvers vegna
er þokan svona gul?
Og sem svar við spurningu
hennar létti þokunni andartak, og
þá sá hún að guli liturinn kom
vegna hroðalegs bruna. Þykkur,
svartur tnökkur l.iðaðist upp og
eldstungurnar dönsuðu trylltan
dans og ncistaflug var yfir fljót-
inu á nokkru svæði. Svo dimmdi
yfir aftur.
— Hvað var - þetta? spurði
Blanehe ráðþrota.
— Hermennirnir kveiktu í hús-
inu, frú, svaraði amah. Eg sá
það áður en þokan skall á. Eg sá
allt. Þessir djöflar kveiktu í hús-
gögnum lafði Fcrskjúblóms og
allt er að brenna.
— Ó! sagði Blanche og greip
andann á lofti. Hún greip um hönd
amah og hristi hana.
— Og lafði Ferskjublóm? Hvað
varð um hana?
— Veit ekki, frú.
— Já, en það ættuð þcr að gera.
Þér hefðuð átt að snúa aftur og
ganga úr skugga um það. Hvílíkt
hugleysi að flýja bara og skilja
Ferskjublóm eina eftir.
— Lafði Ferskjublóm segir við
mig: — Sue Wong, farðu með
frúna og sjáðu tim að ekkert verði
að henni. Eg geri eins og lafði
mín Ferskjublóm segir mér. Þýðir
ekki að snúa aftur. Ekkert hægt
að gera.
— En . . . þér hefðuð getað
bjargað henni, andmælti Blanche.
— Gat EKKERT gert, sagði
amah einbeitt.
Bianche starði á gulleita þok-
una og hjartað barðist ótt og títt
í brjósi hennar. Hún fann nú
reykjarlyktina, og henni fannst
hún greina snarkið í eldinum.
Hjarta hennar varð þungt sem blý
við tilhugsunina um Ferskjublóm.
Slíkir ruddar hefðu áreiðanlega
„ ■
A H/ ETTUSTUND Mary Richmond
ekki sýnt henni neina miskunn.
Auðvitað hafði amah á réttu að
standa. Það var þýðingarlaust að
snúa aftur. En Blanche gat ekki
afborið þá hugsun, að það var
HÚN^ sem var orsök alls þessa, og
að HÚN var úr hættu, meðan eng-
inn vissi hver afdrif litlu, kín-
versku konunnar höfðu orðið.
Og hvað myndi gerast næst?
hugsaði hún. Hvert ætlaði amah
að fylgja henni? Þegar sólin kæmi
upp, myndi þokunni létta, og ef
þessir hermannadjöflar væru ein-
hvers staðar í nágrenninu, áttu
þau sér engrar undankomu auðið-
Þeir myndu finna litla bátinn.
— Nick, Nick, hvíslaði hún. —
Ó, hvers vegna fékk ég ekki að
fara með þér? Hvers vegna skild-
irðu mig eftir, svo að ég varð að
þola þessa raun?
Hún faldi andlitið í höndum sér
og grét.
Amah snart hönd hennar.
— Frú fá þetta. Líður þá bet-
ur, sagði hún.
— Ekkert getur hjálpað mér,
ekkert og enginn, sagði Blanche
grátandi. En hún lyfti höfði og sá
flöskuna, sem amah rétti að henni.
— Lafði ^Ferskjublóm gaf frú
þetta, sagði hún.
Blanche skrúfaði tappann af og
fékk sér sopa. Hún hóstaði ákaft
og hana sveið í hálsinn, en henni
leið þó ekki eins ömurlega á eftir.
Ilún fann blóðið renna hraðar um
æðar sínar og svimakenndin hvarf
alveg.
— Frúin drckka meira, sagði
amah hvetjandi.
— Eg get það víst eins og hvað'
annað, sagði Blanchc og lauk því
litla, sem eftir var í flöskunni.
Vínið hafði sín áhrif. Hún fann
hvað augnalokin urðu þung, hún
var svo lifandi skelfing þreytt.
Amah rétti út magran handlegg
sinn og dró Blanche nær sér. Og
innan stundar sá hún og heyrði, að
Blanche var fallin í væran svefn.
Amah starði á fölt andlit stúlk-
unar með svipbrigðalausum aug-
um. Ef það hefði verið lafði
Ferskjublóm, sem hún ' hél.t utan
um, hefði allt verið gott. En lafði
Ferskjublóm hafði kosið að verða
eftir og beðið amah að gæta gests-
ins vel- En kannski hafði lafði
Ferskjublóm treyst um of á hæfi-
leika sinn til flð töfra karlmenn.
Og kannski hafði það kostað hana
lífið, hugsaði amah. Amah hafði
enga von um að húsmóðir hennar
væri lengur í lifenda tölu og væri
hún það, væri kannski bara betra
að hún hefði fengið að deyja.
Það var því ekki um annað að
gera en hlýða síðustu skipun lafð-
innar sihnar og gæta vel að þess-
ari ungu stúlku.
16. KAFLI
Smám saman fór að birta af
degi. Þokan leystist upp og langt
að baki logaði enn í rústum húss-
ins, en þó ekki eins ofsalega og
fyrr um nóttina. Amah grunaði
að eldurinn hefði breiðzt út um
landareignina. Það var tilgangs-
laust, að reyna að bjarga nokkru.
Það eina, sem hún gat gert, var
að flytja þessa ungu sofandi konu
á öruggan stað.
Loks vaknaði Blanche. Hún
reisti sig upp og strauk úfið hárið
frá enninu, ringluð á svip. Svo leit
hún í kringum sig og þá mundi
hún allt. Húsið, sem hún hafði
búið í sá hún ekki lengur, heldur
ekki logana. En'henni fannst hún
finna reykjarlykt og leit upp á
himininn. Sólin var komin hátt á
loft og það var hlýtt í veðri. En
hvað hún var svöng! Samt sem
áður gat hún ekki hugsað sér að
láta ofan í sig bita. Hún leit á
amah sem sat kyrr eins og mynda-
stytta.
— Hvar erum við? spuröi hún.
— Veit ekki, svaraði amah.
— En þér hljótið að . . . hafa
einhvern grun? Vitið þér, hvar við
erum? spurði Blanche og sneri
séryað gamla manninum, sem sat
aftast í bátnum og stýrði honum.
Hann svaraði ekki, brosti bara
tannlausum munni.
Hún sá, að það var vonlaust að
toga nokkuð upp úr honum.
Kannski myndu þau halda áfram
að láta berast með straumnum
þar til.þau dæju úr sulti og þorsta,
T I M I N N, mtjfvikudagurinn 10. apríl 19-
14