Tíminn - 22.05.1963, Blaðsíða 14

WILLIAM L. SHIRER
grannar Þýzkalands, sér í lagi
Frakkland og Pólland, voru fjand-
samleg og full grunsemda, og þeg-
ar í marz 1933 eftir mótmæla-
göngu pólskra hermanna í Danzig,
ræddi Pilsudski marskálkur . við
Frakka um nauðsyn sameiginlegs
varnarstríðs gegn Þjóðverjum.
Jafnvel Mussolini hafði í rauninni
ekki verið neitt hrifinn af valda-
töku Hitlers, þrátt' fyrir það að á
yfirborðinu byði hann velkomið
annað fasistavel'di. Foringi lands,
sem var svo miklu sterkara en
ítalía gæti á skömmum tíma varp-
að skugga á hann sjálfan. Of-
stækisfullt sam-þýzkt ríki myndi
hafa einhverjar áætlanir á prjón-
unum í sambandi við Austurríki
og Balkanlöndin, en þar hafði
ítalski einræðisherrann þegar
lagt drög að landakröfum sínum
Fjandskapur Sovétríkjanna í garð
Nazista-Þýzkalands var auðsær, en
Sovétríkin höfðu verið eini vinur
þýzka lýðveldisins all't frá árinu
1921. Þriðja ríkið var sannarlega
vinalaust í óvinveittri veröld. Það
hafði verið afvopnað, eða svo að
segja í samanburði við hina vel-
vopnuðu nábúa þess.
Herkæniska o-g baráttuaðferðir
Hitlers í utanríkismálum, stjórn-
uðust því algerlega af þeim harða
raunveruleika, að aðstaða Þýzka-
lands var mjög veik og landið
einangrað. En kaldhæðnislegt eins
og það var, fól þessi aðstaða í sér
tvö markmið, sem voru einmitt í
samræmi við hans eigin dýpstu
þrá, og sömul'eiðis þrá mikils
meiri hluta þýzku þjóðarinnar: að
losna úr hlekkjum Versalasáttmál
ans, án þess að egna um leið til
refsiaðgerða og hætta á styrjöid.
Fyrst þegar honum hefði tekizt að
ná þessu tvíþætta takmarki, hefði
hann frjálsræði og hernaðarlegan
styrk til þess að byrja á þeirri
stefnu, sem hann hafði skýrt svo
hreinskilnislega og nákvæmlega
frá í Mein, Kampf.
Það fyrsta, sem gera þurfti, var
auðsjáanlega að rugl'a andstæð-
inga Þýzkalands i Evrópu með því
að prédika afvopnun og frið og
hafa vakandi auga með veikleik-
um þeim, sem kynnu að koma í
ljós í sameiginlegum herbúnaði
þeirra. Hinn 17. maí 1933, flutti
Hitler þinginu „Friðarræðu“ sína,
einhverja beztu ræðu, sem hann
flutti alla isína tíð, meistaraverk
villandi áróðurs, sem snart þýzku
þjóðina djúpt og sameinaði hana
að baki hams og hafði einnig
mikil og hagstæð áhrif úti í heimi.
Daginn áður hafði Roosevelt for-
seti sent gjallandi boðskap til
æðstu manna fjörutíu og fjögurra
þjóða, þar sem gerð var grein fyrir
áætl'unum og vonum Bandaríkj-
anna varðandi afvopnun og frið
og hvatt var til eyðingar allra
áráSarvopna — sprengjufiugvéla,
skriðdreka og þungra stórskotaliðs
vopna. Hitler var fljótur að not-
færa sér orð f'orsetans og það út
í æsar.
— Tillögum Roosevelts forseta,
sem ég fyrst heyrði um í gær-
kvöldi, hefur þýzka stjórnin tekið
með miklum þökkum. Hún er
reiðubúin að samþykkja þessar að-
ferðir tii þess að sigrast á vanda-
málunum á sviði alþjóðamála. . . .
Uppástungur forsetans eru hug-
hreystingargeisl'i til allra þeirra,
isem óska eftir samvinnu til við-
halds friðinum. . . . Þýzkaland er
fúst að hafna öllum árásarvopn-
um, ef hinar vopnuðu þjóðir sömu-
leiðis eyðileggja öll sín árásar-
vopn. . . . Þýzkaland mundi einnig
vera fúst til þess að leysa upp
gervallan sinn her og eyðileggja
þær litlu birgðir af vopnum, sem
enn eru til' í landinu, geri ná-
grannaríkin hið sama. . . . Þýzka-
land er reiðubúið að samþykkja
hvern þann samnjng, sem gerður
er í alvöru til þess að fyrirbyggja
árásir, þar eð landið hefur ekki í
hyggju að gera árásir, heldur að-
eins tryggja öryggi sit't.
Margt annað kom fram í þessari
ræðu, en hógværð hennar og frið-
arást kom heiminum þægilega á
évart og gerði menn rólega.
Þýzkaland óskaði ekki eftir Styrj-
öld. Styrjöld var „algert brjálæði".
Hún myndi „orsaka hrun þess fé-
lagslega og stjórnmálalega skipu-
lags, sem nú ríkti.“ Nazista-Þýzka-
land hafði enga löngun til þess að
„germanísera“ aðrar þjóðir. „Hugs
unarhátturinn, sem ríkti á síðustu
old og le.'ddi til þess, að fó.k hél't
sig geía gert ÞjáJverja úr Póivs.j-
um og Frökkum, er okkur ekki
að skapi . . . Frakkar, Póiverjar
og aðrir eru nágrannar okkar,
og við vitum, að enginn sá hlutur
er sögulega hugsanlegur, sem
breytt getur þessari staðreynd“.
Aðeins eitt benti til og varaði
við því, sem koma skyldi. Þýzka-
land krafðist jafnréttis við aðrar
þjóðir, sérstaklega á sviði her-
væðingar. Næði þetta ekki fram
að ganga, myndu Þjóðverjar velja
þann kostinn að draga sig út úr
Afvopnunarráðstefnunni og Þjóða
bandalaginu.
Viðvörunin gleymdist í hinum
almenna fögnuði um allan hinn
vestræna heim yfir þessari óvenju-
legu sanngirni Hitlers. Blaðið
Times í London viðurkenndi, að
krafa Hitlers um jafnrétti væri
„óbrekjandi". Daily Herald í
Lsaáon, opinbert málgagn Verka-
mannaflokksins, heimtaði, að Hitl-
er yrði tekinn á orðinu. Specta-
tor í London, komst að þeirri
niðurstöðu, að Hitler hefði tekið
í hönd Roosevelts og þetta gæfi
hinum pínda heimi nýja von. Hin
opinbera þýzka fréttastofa hafði
þau ummæli eftir einkaritara for-
setans í Washington, að „forset-
inn væri fullur áhuga yfir þeim
viðtökum, sem uppástungur hans
höfðu fengið hjá Hitler".
Frá nazista-eldibrandinum og ein
ræðisherranum höfðu ekki komið
ruddalegar hótanir, eins og svo
mar-gir höfðu búizt við, heldur
þvert á móti eintóm blíða og ljós.
Heimurinn var gagntekinn, og í
þinginu greiddu sósíalistafulltrú-
arnir, sem ekki voru í fangelsi
eða útiegð, atkvæði án nokkurra
mótmæla, þannig að samkundan
samþykkti einróma stefnuyfirlýs-
ingu Hitlers í utanríkismálum.
En viðvörun Hitlers hafði ekki
96
verið orðin tóm, og þegar ljóst
varð í október, ' að Bar.damenn
ætluðu sér að h.alda fast við átta
l ára frestinn til þess að koma her-
væðingu þeirra n ður á það stig,
sem nú var hjá Þjóðverjum, til-
, kynnti hann skyndilega 14. októ-
| ber, að yrði Þjóðverjum neitað
i um jafnrétti við aðrar þjóðir á
ráöstefnunni í Genf, myndu þeir
þegar hætta þátttöku í afvopn-
unarráðstefnunni og um leið
' ganga úr Þjóðabandalaginu. Sam-
tímis gerði hann þrjár aðrar ráð-
•stafanir: Hann leysti upp þingið
og tilkynnti að fara myndi fram
þjóðaratkvæðagreiðsla um ákvörð-
un hans að hætta viðræðunum í
Genf og skipaði varnarmálaráð-
I herranum von Blomberg hershöfð-
| ingja, að gefa liernum leynilegar
fyrirskipanir um að veita viðnám
\ vopnaðri árás, ef Þjóðabandalagið
ákvæði að beita refsiaðgerðum.
Þessar hvatvíslegu aðgerðir
Hitlers sýndu ljóslega, hversU
innantóm sáttarræða hans hafði
verið um vorið. Þetta var í fyrsta
sinn, sem Hitler lagði opinber-
lega á hættuna í utanríkismálum.
Það .þýddi, að héðan í frá hafði
Nazista-Þýzkaland í hyggju að
enduhervæðast í trássi við alla af-
vopnunarsáttmála og Versalasátt'-
málann. Þetta var nokkur áhætta
— og sömuleiðis sú fyrsta af mörg-
um, sem Hitler tók — og leyni-
fyrirskipanir von Blombergs til
landhers og sjóhers, sem fram
kofma við Nurnbergréttarhöldin,
sýna ekki aðeins, að Hitler hætti
á að refsiaðgerðum yrði beit't,
heldur einnig, að aðstaða Þýzka-
l'ands hefði verið vonlaus, ef þeim.
hefði verið beitt. Fyrirskipanirn-
ar ákváðu vissar varnarlínur að
vestan móti Frakklandi og að aust-
an á móti Póllandi og Tékkósló-
vakíu, og þessum varnariínum var
þýzka hernum skipað „að halda
í fcvö ár. Nú eru þau liðin og ég
fer heim og fæ mér vinnu. Ég
hefði get'að valið úr góðum tilboð-
um, þegar ég lauk við skólann.
Það eru alls staðar not fyrir verk,
fræðinga. Þeir buðu okkur hús,
ferðakostnað og góð eftirlaun. Það
munaði minnstu, að það fylgdi
ung brúður með í kaupinu.“
„Af hverju slóstu þessu frá
þér?“
„Ég var ekki búinn að hiaupa
af mér hornin. Satt að segja
finnst mér ekkert til um önnur
lönd. Ég vil lifa og starfa í Banda-
ríkjunum. En tveimur árum ákvað
ég að eyða til að sjá mig um. Og
mér finnst ég hafa grætt á því.
„Hann þagnaði til að horfa á Nel-
son, sem var í áköfurn samræðum
við barþjóninn. „Eins er það
með Nelson. Hér fær hann útrás.
Hann fer aftur heim eftir nokkra
mánuði. Hann ætlar að snúa sér
að kennslu og ég þori að leggja
hausinn að veði fyrir því, að hann
vérður helmingi betri kennari, en
ef hann hefði alltaf hangið á sömu
hundaþúfunni þarna heima.“
„Ef til vill“„ sagði Beecher og
gaf þjóninum merki um að færa
sér í glasið.
Þeir voru svo fjandi ungir, hugs-
aði Beecher. Hann fann til sjálfs-
vorkunnsemi gagnvart hinuim,
Nelson, Trumbull og tugum ann-
arra slíkra galgopa, sem hann
hafði hitt og kynnzt á Spáni. Þeir
voru gersamlega ábyrgðarlausir
og höfð'u engar áhyggjur. Þeur.
mátti líka standa á sama. Þeim
var það bara hollt. Á meðan þeir
voru ungir, gátu þeir gefið dauð-
ann og djöfulinn í allt. Lífið beið
þeirra, og á meðan gátu þeir sóað
tíma og peningum eins og þeir
væru milljónerar.
„Hefurðu hugsað þér að búa
hér alla þína l'ífstíð?" spurði Trum
bull hann.
„Það hugsa ég ekki“, svaraði
Beecher. Hann hafði líka tímann
fyrir sér hugsaði hann bitur. Tíma
til að sóa til einskis. Hann var
þrjátíu og átta ára, og það voru
engir, sem slógust um að fá hann
í vinnu eða reyndu að lokka hann
með húsi, og eftirlaunum. Hann
hafði ekkert að gera og átti engan
að. Engan nema Bunny, sem
enn leit upp til hans sem stóra
bróður.
Einu sinni var stúlka, sem hét
Alison. Hún hafði beðið eftir
Beecher þegar hann kom heim úr
sinu fyrsta stríði. Kannske ekki
einmitt honum — heldur aðeins
einhverjum, hertum úr eldinum,
sem stóð báðum fótum á jörðu og
hafði nógu breitt bak fyrir reikn-
inga frá tannlæknum, kvöldnám-
skeiðum og slysatryggingum. Hún
virtist skynsöm og róleg stúlka,
með 'Stór og skær augu og fallega
vaxin. Fjölskylda hans og Alisons
hafði báðum líkað ráðahagurinn
vel. Hann hafði spilað golf og
tennis við hana og eytt tveimur
viðburðasnauðum árurn til að
kynnast starfiriu á miðlaraskrif-
stofu. Þá var alltaf talað um Mike-
og-Alison í sömu andránni. Mike-
og-Ali'Sön fengu sér einn á barn-|
um. Mike og Alison sáu fótbolta-
og íþróttaleiki. Mike-og-Alison'
fengu sér einn á barnum. Mike-og-!
Alison fóru í heimboð og urðu
svolítið kennd og kysstust og I
föðmuðust fyrir framan heimili:
Alisons. Það þurfti hvorki meira,
né minna en Kóreu til þess að stía I
þeim í sundur. Og þegar hann'
sagði henni að hann hefði verið
kallaður í flugherinn á ný, hafði
hún litið á hann með ljóma í aug-'
um og sagt: að hún bæri virðingu'
fyrir honum og hraustum her-
mönnum, sem af frábærri fórnar-
• •
FORUN AUTAR OTTANS
W. P Mc Givern
lund berðust fyrir háleitum hug-
sjónum. Þessar skoðanir hafði
hún frá föður sínum, sem virtist
ekki renna minnsta grun í, hví-
líkt helvíti styrjaldir eru. „Ég
mun bíða þín, ástin mín“, sagði
hún „því máttu treysta."
Hún var gift, þegar Beecher
sneri heim þremur árum síðar.
Hún hafði boðið honum til hádeg-
isverðar og hafði snúizt eins og
skopparakringla í kringum mjó-
sleginn, brosandi eiginmanninn.
Eftir að Kóreustríðinu lauk, virt
ist tíminn fljúga fram hjá hon-
um. Gamlir skólabræður hans
voru farnir að grána á hár og
nöldruðu yfir of háum sköttum og
sívaxandi verðbólgu. Foreldrar
Beechers dóu og erfðaféð nægði til
að kosta Bunny í skóla, án þess
að hann þyrfti að skerða eigið
sparifé. Hann ræddi við vini sína
um atvinnuhorfur. Þeir gáfu hon-
um ýmis góð ráð, en sögðu hon-
um jafnframt að fortíð hans gæti
orðið honum hættuleg, er út í
viðskiptalífið kæmi. Það færi
venjtlegast illa fyrir þeim, er van
ir væru að tefla á tvær hættur
og láta allt reka á reiðanum, eins
og þeir hylltust til í flughernum.
Og eftirspurn eftir fífldjörfum
flughetjum var lítil í viðskipta-
lífinu. Beecher hafði fengizt við
auglýsingateiknun fyrir íþróftarit,
unnið kauplaust á skipulagsskrif-
stofu og tapað fimm þúsund doll-
urum á spákaupmennsku í kaup-
höllinni. Þessir ósigrar skutu
honum skelk í bringu. Hvernig í
dauðanum átti hann að geta ráð-
lagt öðrum heilt?
Og nú flaug tíminn bókstaflega
áfram. Hann átti fáa kunningja,
sem hann þó hafði aðeins lausleg
kynni af — sama var að segja um
kvenfólkið, og vinnan var leiðin-
leg og átti ekki við hann. En hvað
var það þá, sem átti við hann?
Að lokum tók hann ákvörðun.
Það gerðist í dumbungsveðri í
miðri New Yorkborg, þar sem
hann beið eftir strætisvagni.
Seinna fannst honum strætisvagn-
inn hafa átt sinn þátt í þessari
ákvörðun hans. Vagninn fór ekki
til neinna staða, er honum fannst
eftirsóknarverðir. Og sama var
raunar að segja um alla aðra
strætisvagna í þessari borg. Hann
ákvað að ferðast til Spánar. Hann
þurfti að gefa sér tíma til að
hugsa — reyna að komast að raun
um, hver hann í rauninni var og
hvað hann ætlaði sér. Og Spánn
hlaut að vera það land, sem gæti
hjélpað honum.
Beecher hafði tekið út spari-
skildingana, næstum tíu þúsund
dollara og fest kaup á farseðli til
Madrid.
Og nú var orðið lítið eftir af
fénu. Og hið eina, sem hann hafði
hlotið í staðinn var leti, ábyrgð-
arleysi og ódýrt brennivín. Og
tíminn flaug jafnhratt og áður í
New York.
Beecher var hættur að reyna að
bera í bætifláka fyrir hegðun sína
gagnvart sjálfum sér. ,Hann var
landeyða og annað og meira var
hann ekki. En auraleysið var ekki
það versta sem hrjáði hann. Hann
hafði engin framtíðaráform. Hann
gæti svo sem farið heim og fengið
sér eitthvað að gera.En á einhvern
furðulegan og óskiljanlegan hátt
hafði hann rnisst sitt eigið föður-
land. Það fannst honum sárast.
Ameríka var honum á vissan hátt
framandi, og honum stóð beygur
af henni. — Honum fannst hann
vera settur hjá. Eins og hann ætti
ekki lengur hlutdeild í eigin landi
og eigin þjóð.
Það virtist sem Trumbull skynj
að áhyggjur hans, því að hann
lagði þungan hramminn á öxl
Beechers og sagði: „Drekktu með
mér eina kveðjuskál."
Þeir lyftu glösunum og skál-
uðu.
„Manstu þegar ég lenti í slags-
málunum við sænska risann?“
Trumbull horfði á hann og lét
höndina hvíl'a þungt á öxl hans.
„Þú bjargaðir mér út úr þeirri
klípu. Þú gazt komið mér út, áður
en hann gerði út af við mig.“
Beecher yppti öxlum og brosti.
„0, jæja, ætli það hafi verið svo
hættulegt. Ég vona samt að þú
lendir ekki í öðru eins í West-
port.“
„Ég á eftir að þakka þér betur
fyrir þann greiðann“, sagði Trum-
bull. „Og þess vegna ætla ég að
leyfa mér að gefa þér gott ráð.“
Beecher lyfti glasinu „Og hvað
er það?“
„Komdu þér hið fyrsta frá
Spáni, Mike.“
14
T f M I N N, miðvikudagurinn 22. maí 1963.