Alþýðublaðið - 10.05.1942, Blaðsíða 4

ALMVU8UI0ÍD
Sísaa'itdacgix* *' Iðt a*aí 1942.
fUþií(ðnbUí>Í&
Úlgefeoði: AlþýSaCMUcaiiu
Ritetjóri: Stetám rjctassn
Sitstjórn og afgreiðsla í Al-
þýöuhúsinu við Hvrarfisgðtu
Sfmar ritstjómar: 4901 og
4902 f
Sfmar afgreióslu: 4900 og
4906
Verö í lausasðlu 25 aura.
Alþj Önprentsnriðjam h. f.
Sigir jafnréttlsias
trirgoðnr.
1 |?i #i — ! - :'íl
Þá er nú loksins svo langt
komið, að teljast má tryggt
að ' kjördæmaskipunarfrum-
varp Alþýðuflokksins verði
samþykkt á þessu þingi og því
•næst borið undir þjóðina við
almennar kosningar í vor.
Fullírúar allra flokka í stjórn
arskrárnefnd neðri deildar
annarra en Framsóknar, þ. e
Alþýðuflokksins, Sjálfstæðis-
flokksins og Kommúnistaflokks
ins, hafa skrifað undir sameig-
inlegt nefndarálit um frum-
varpið og lagt til að það verði
samþykkt. Verður að sjáK-
sögðu að líta á það sem skuld-
bindingu af hálfu þessara
þriggja flokka, að standa sam-
an um málið þar til það hefir
fengið fullnaðarafgreiðslu og
kjördæmaskipunarfrumvarpið
er orðið að lögum á þingi í
sumar, að afstöðnum kosning-
um í vor. En í þeirri skuldbind-
ingu felst vitanlega einnig, að
stjóm, sem væntanlega verður
mynduð af SjáLfstæðisflokkn-
um til þess að tryggja fram-
gang málsins, verði gert mögu-
legt að fara með vöid þangað
til á sumarþinginu, þannig, að
hinir tveir flokkarnir, sem
að samkomulaginu um kjör-
dæmabreytinguna standa,
hindri að minnsta kosti, með
Bændaflokknum, sem, einnig
er málinu fylgjandi, að
vantraustsyfirlýsing af hálfu
FramsóknarfJokksins verði
henni að falli þangað til. Því að
annars væri framgangi kjör-
dæmabreytingarþmar sjáKrar
vitanlega teflt í algera tvísýnu
á ný.
MeS samkomulagi því, sem
náðst hefir milli Alþýðuflokks-
ins, Sjálfstæðisflokksins og
Kommúnistaflokk,sins um kjör-
dæmamálið, tókst að vísu ekki
að tryggja frarngang Alþýðu-
flokksfrumvarpsins óbreytts.
Sj álfstæðisflokkurinn var ekki
fáanlegur til að fallast á, að
Ajkranes og Norðfjörður yrðu
gerð að sérstökum kjördæm-
utm. En xneginatriði frumvarps-
ins ná fram að ganga: Þing-
mönnum Keykjavíkur verður
fjölgað úr 6 upp í 8, Siglufjörð
ur verður sérstakt kjördæmi og
fær 1 þingmann, og hlutfalls
kosningar verða teknar upp í
öllum tvímenningskjördæm-
uiium.
Munu Alþýðuflokksmenn
telja þessa lausn málsins vel
við unandi og yfirgnæfandi
meirihluti þjóðarinnar yfirleitt
fagna því, aö hið hróplega mis-
Óver|aiuliy að nota ekkt tæki-
fserið nú til gengisliækkunar.
Minnlhluta álit Haraids Guðmundssonar, lagt fram eftir
að fjárhagsnefnd neðri deildar Mofnaði i gengismálinu.
FRA því var skýrt hér í blað-
inu fyrir nokkru, að fjár-
hagsnefnd neðri deildar alþingis
hefði klofnað í gengismálinu.
Lýstu fulltrxiar Framsóknar-
flokksins og Sjálfstæðisflokks-
ins, Skúli Guðmundss., Sveinb.
Högnason, Jón Pálmason og
Stefán Stefánsson, því yfir, án
þess þó að gera nokkra grein
fyrir þeirri afstöðu, að þeir séu
því andvígir, að gengisbækk-
unarfrumvarp Alþýðuflokksins
næði fram að ganga.
Fulltrúi Alþýðuflokksins í
nefndinni, Haraldur Guðmunds-
son, stendur þar einn á móti
fjórum í gengismálinu. Hann
leggur til, að gengishækkunar-
frumvarpið verði samþykkt og
hefir nú gert fyrir því ítarlega
grein í minnihlutaáliti, sem
hann hefir lagt fram.
Fer greinargerð Haralds Guð-
mundssonar eða minnihlutaálit
'hér á eftir
„Nefndin hefir ekki orðið
sammála um afgreiðslu frv.
Meiri hlutinn (J. Pálni., Sk. G.,
St. St. og Svb. H.) er á móti frv.
Mirrni 'hlutinn vill hins vegar
samþykkja frumvarpið.
Aðalatriði frumvarpsins eru
þessi:
Gongi íslenzku krónunnar
verði hækkað til samræmis við
það, sem það var skráð 1939,
fyrir gengislækkunina. Ríkis
sjóður skal bæta bönkunum
þann halla (nettóhalla), sem
þeir verða fyrir við gengishækk-
unina. Til þess að gera honum
það kleift skal leggja sérstakan
eignarskatt á stríðsgróðann, er
nemá 15% af eignaaukningu
eignarskattsgjaldenda, sem orð-
ið hefir árin 1940 og 1941 og er
umfram 75 þús. kr. 'hjá 'hverj-
um einstökum gjaldanda. Enn
fremur skal ríkissjóður, meðan
brezk-íslenzki samningurinn er
í gildi, þ. e. til 30. júní n. k.,
gi-eiða þeim framleiðendum,
sem bundnir eru föstu. verði í
samningnum, það tjón, sem þeir
verða fyrir vegna 'gengishækk-
unarimiar.
Frumvaipinu fylgir ýtaiieg
greinargerð, og vill minni hlut-
inn vísa til hennar til rökstuðn-
ings fyrir afstöðu sinn. Þau rök,
sem falla undir gengishækkun
nú, eru svo sterk, að það verður
að hans dómi með engu móti
réttlæít að nota nú ekki tæki-
færið til þess að hækka krónuna.
Meðan okkur var óheimilt að
hækka krónuna vegna samninga
við Breta, var óspart látið í
ijós í blöðum Sjálfstæðis- og
rétti kjördæmaskipunarinnar
og kosningaíyrirkomulagsms
verður nú loksins brotið á bak
aftur og jafnrétti kjósendanna
tryggt til áhrifa bæði á þing
og stjórn. Það er nýr, traustur
steinn, sem þar með er lagður
í byggingu lýðræðisins hér á
landi.
Framsóknarflakksins. að æski-
legt væri að hækka krónuna á
ný, en nú, þegar við höfum fulla
heimild til þess að breyta geng-
inu, snúast þessix f lokkar önd-
verðir gegn því, án þess þó að
tilgreina ástæður fyrir iþví.
í greinargerð frv. kemur fram
sú skoðun, er ýmsir hagfræðing-
ar, sem um málið hafa ritað,
hafa einnig látið í Ijós, að geng-
ishækkunin mundi vera einfald-
asta og öflugasta dýrtíðarráð-
stöfunin, sem völ er á. Þessu
hefir ekki verið mótmælt með
rökum. 'Einnig 'hefir verið bent
á hið aukna öryggi allra spari-
fjáreigenda af gengishækkun.
Eignaaukning sú, sem skattur
inn, 15%, leggst á, stafar svo
að segja öll af hreinum stríðs-
gróða, sem að miklu leyti er til
orðinn af þeim ástæðum, að
bankamir hafa keypt erlendan
gjaldeyri of háu verði.
Minni hlutinn er þeirrar
skoðunar, að gengishækkunin
sé einnig — auk þess að vera
bezta dýrtíðarráðstöfunin —
stórfellt réttlætismál gagnvart
öllum laimþegum og sparifjár-
eigendum, sem tóku á sig byrðar
gengislækkunariruiar 1939 af
þjóðarnauðsyn. Þá var aðal-
ástæðan til gengislækkunarinn-
ar talin taprekstur atvinnuveg-
an.ua og þó fyrst og fremst tog-
araútgerðarinnar og gífurlegur
gjaldeyrisskortur. Lausaskuldir
bankanna voru orðnar á 15.
millj. kr. í apríl 1939. ,Nú hafa
atvinnuvegirnir, sérstakiega
stórútgerðin, setið að stórfelld-
um gróða á þriðja ár, og þjóðin
á gjaldeyrisvarasjóð, sem nem-
ur hátt á annað hundrað milljón
krónum.
Minni hlutinn vill í þessu
sambandi vitna til umrnæla
Ólafur Thors atvinnumálaráð-
herra, formarms Sjálfstæðis-
f loklxsins, er hann viðhafði á al-
þingi 10. júní 1941 í umræðum
um dýrtíðarmálin:
„Ég er þeirrar skoðunar, að
hækka ætti íslenzka krónu, ef
unnt væri. Ég stóð fast með því
að verðfella hana 1939, því að
þá sá ég ekki önnur ráð til þess,
að framleiðsla til útflutnings
gæti (borið sig. Þeir, sem þá
vildu fella, hljóta nú, þegar
flest er gerbreytt, að hneigjast
að því að hækka krónuna. Meg-
inhluti íslenzkrar framleiðslu
stendur nú þannig, að hann
mundi fá borið hækkun, og
þann skell, sem hann fengi af
heimi, mundi hann hljóta að fá
fyrr eða síðar, þegar verðlag
hrapar. Þegar vel árar þannig,
er tíminn til að bæta þeim tjón-
ið aftur, sem biðu það við geng
islækkunina, og það er ekki
margt auðmamia í þeim hópi,
heldur oft peningalitlir menn,
sem mega ekki við því, að spari-
skildingarnir rýrni, og þjóðfé-
lagið má ekki við því , að menn
miíssi trúna. á.. að eitHnsa& þýði
að spara..
Ég skal játa, að þótt. Bretínn
vildi heimila okkur sjálfræði
um hækkuh krónunnar, væri
eftir að ráða frarn. úr ýmsmn
vandamálum í því. sambandi.
Við megum ekki alveg gleyma
þeim 5—6 millj. sterlingspund-
um,. sem við eigum frystar í
Bretlandi,.og getmmettgu breytt
nema við treystum. okkur til að
verðfella þær.“
Þessar hugleiðmgar formattns
Sjálfstæðisflokksins virðast eiga
við engu síður £ dag en fyrir
tæpu ári síðam Hindranirnar
fyrir hækkun krónunnar, sem
voru í samrúngnum við Breta,
Margfaldið
appskeruna.
Sparið ekki
eru nú fallnar burtu. Að öðru
leyti er viðhorfið að mestu hið
sama, nema hvað gengishækk-
unin verður nauðsynlegri með
hverjum mánuði, sem líður.
Ég legg því til, að frv. verði
samþykkt.5*
NÝTT DAGBLAÐ gerði í
leiðara sínum í gær kjör-
dæmamálið að urntalsefni, og
kemur þar í fyrsta sinn að því
er virðist alveg ótvírætt fram,
að Kommúnistaflokkurinn, eða
Sósíalistaflokkurinn, eins og
hann kallar sig, hefir nú á-
kveðið að taka á þingi höndum
saman við Alþýðuflokkinn,
Sjálfstæðisflokkinn og Bænda-
flokkinn til þess að knýja kjör-
dæmabreytinguna í gegn. Skýr-
ir Nýtt dagblað svo frá, að sam-
komulag hafi náðst um málið
milli þeirra, sem eni í meiri-
hluta í stjórnarskrárnefnd, og
segir síðan:
„Á nú að vera tryggt fylgi Sjálf-
stæðisflokksins, Bændaflokksins,
Alþýðuflokksins og Sósíalista-
flokksins við þessar tillögur sem
beild — og frumvarpinu þar rneð
tryggður framgangur á þessu
þingi.
Þessar breytingar eru til stórra
bóta á kjördæmaskipuninni, þó
ekki gangi þær eins langt og
Sósíalistaflokkurinn hefði kosið,
en meiri breytingar í réttlætisátt
voru ekki fáanlegar eins og þing
er skipað og ber, því að taka
þessu sem áfanga á leið að rnark-
inu, líkt og breytingin 1933—34
var. Er það engum efa bundið að
afturhaldið í þjóðfélaginu bíður
tilfimoanlegan hnekki við þær,
enda hefir flokkur Jónasar frá
Hriflu barizt eins og ljón á móti
beim og beitir öllum brögðum til
að reyna að koma þeim íyrir katt-
amef. Sá flokkur hefir nú um
langt skeið lifað góðu lífi á rang-
látri kjördæmaskipun og notað
þá afstöðu, sem ranglætið veitti
honum, til að þjóna auðvaldi
landsins en fjandskapast við
verkamenn. Er mál til komið að
svo verði um hnútana búið, að
kjördæmaskipunin veiti ekki slík-
um flokki tvöföld áhrif fyrir hvert
atkvæði móts við 'þau atkvæði,
sem t. d. Sósíalistaflokkurinn
fær.“
Er þetta vissulega rétt og þó
ekki vonum fyrr, að blað Kom-
múnistaflokksins taki af skarið
um það, hvar í sveit sá flokkur
ætlar að skipa sér í þessu sam-
eiginlega réttlætismáli allra
þeirra flokka, sem hingað til
hafa orðið að þola rangindi
vegna hinnar gömlu kjördæma-
skipunar og hins gallaða kosn-
ingafyrirkomulags.
*
Nýtt dagblað gerir einnig í
leiðara sínum í gær væntanlega
stjórnarmyndun Sjálfstæðis-
floksins að umtalsefni og segir
um hana meðal annars:
„Samþykkt stjóínnarskirárbreyt-
ingarinnar iþýðir og að fylking
afturhaldsins á íslandi rofnar. Sú
hatramma samfylking íhalds og
Framsóknar ,sem *verkalýður-
inn hefir tilfirmanlegast orðið
fyrir barðinu á upp á síðkastiö
og stafar mest hætta af í framtíð-
inni, sundrast nú. Stjóm auð-
mannanna verður við það miklu
veikari en verið hefir. Þótt Sjálf-
stæðisflokkurinn myindi nú einn
stjóm .... þá verður það veik
bráðabirgðastjórn, sem engan mátt
hefir til að fitja upp á nýjum
fjandskap við verkalýðinn, eins
og samsteypustjómir undanfar-
inna ára hafa í sífellu verið að
gera. —• Alþýðan mun því sízt
gráta það, þótt höggvið verði nú
á tengslin milli íhalds og Fram-
sóknair.“
Það ætti eftir slík ummæli
Nýs dagblaðs ekki að þurfa Étð
óttast, að Kommúnistaflokkur-
inn verði til þess að bregða
fæti fyrir þá bráðabirgðastjórn
Sjálfstæðisflokksins, sem fyrir-
huguð og nauðsynleg er fram á
sumarið, ef kjördæmábreyting-
in á að ná fram að ganga. Enda
væri vissulega engum þar með
greiði gerður nema óréttlætinu
og Framsóknarvaldinu, sem á
því hefir byggst.
Jónas frá Hriflu kallar það í
Frh. á 7. síðu.