Alþýðublaðið - 10.05.1942, Blaðsíða 6

e
Sunnudagur 10. mai 1042.
ALÞTÐUBLAÐIÐ
StanníDð, stiónisköíiaoDFiBD eg aípýðuleiðtogian.
Kveðja Staunings til Islendinga 1939.

■öOfc*ð^
^í< f.. —-h-ra^
«-

1»í C.-<y>V2Í;.,
^ .-a--^ ^SoSS,
** (- ^ <ÍL/ ' ■* <€*/?
V'

^zíc_r\

fl-H
Þessa kveðju skrifaði Stauning á skipsfjöl á leiðinni til íslands
sumarið 1039, þegar hann kom hingað síðast. Hún hljóðar
þannig á íslensku: ,,í>að er mér jafnan’ mikil ánægja að ráðgera
ferðalag til bræðralands vors, íslands. Sem ráðherra hinna
sameiginlegu mála íslands og Danmerkur hefi ég tækifæri til
að fylgjast með þróuninni á íslandi og þekki því einnig marga
af þeim örðugleikum, sem þar hefif ver.ið við að stríða.
Ég óska íslandi góðs gengis í framtíðinni og íslenzku þjóð-
inni alls góðs, og að lokum hlakka ég til að fá að dvelja fáeina
daga með íslendingum og þeim Dönum, sem á íslandi búa“.
Frh. af 5. síðu
skap og lægni, enaa hlaut hann
almenna viðurkenningu.
Árið 1939 sagði Stauning af
sér JQokksformennsku. Hann
vildi gjarnan bæði létta af sér
störfum, velja eftirmann sinn
og vera honum til aðstoðar um
skeið. Hans Hedtoft-Hansen yar
einróma, að tiDögu Staunings,
valinn formaður flokksins. Hed-
toft-Hansen minnast margir frá
komu hans hingað til lands
1939, og hinnar skörulegu
ræðu hans á Arnarhólstúni. Er
þar án efa að ræða um hinn
efnilegasta mann meðal ungra,
danskra stjórnmálamanna.
Norræn |afnaðar->
stefna.
Þau 40 ár, sem Stauning stóð
í broddi fylkingar danskra
jafnaðarmanna, hafa mest mót-
að danskt þjóðlíf og orkað
mestum þjóðfélagsumbótum
þar í landi. Stauning á þar sína
sögu, óvenjulega glæsilega og
áhrifaríka. Hann var einn af að-
aláhrifamönnunum við mótun
hinnar norrænu jajnaðarstejnu.
Sú stefna byggir á óskoruðu
lýðræði og félagslegri þróun,
frá auðvaldsskipulagi til jafn-
aðarstefnu. Hún byggir á
þroska, frelsi og þekkingu þegn-
anna, til lausnar úr ánauð.
Grundvöllurinn er kenning
Karls Marx, mótaður eftir þjóð-
félagsástæðum og staðháttum
landanna, laus við stirfnar
kennisetningar, er brostið hafa
af tönn tímans.
Hin norræna jafnaðarstefna
hefir hrósað sigri. Fyrir hennar
atbeina hafa orðið stórstígast-
ar breytingar á kjörum og
menningu alþýðunnar á Norð-
urlöndum. Ég hika ekki við að
fullyrða, að hvergi í heiminum
sé aðbúnaður, lífsskilyrði og
menntun alþýðunnar jafn full-
komin og á Norðurlöndum. Frá
því að vera ráðvilt, kúguð, I
þjökuð og menntunarsnauð hef-
ir alþýðan á Norðurlöndum sótt
fram í skipulagslegri einingu,
undir ágætri forystu, unnið ótal
sigra og lagt undir sig lönd sín.
Þeirra eigin lönd hafa orðið
hennar föðurlönd í fyllsta skiln-
ingi. Og allt hefir þetta náðzt
með lýðræðislegri skipan, án
blóðsúthellinga og ofbeldis,
með félagslegum þroska og
glöggum skilningi á stefnumið-
unum. Fram til síðustu og
verstu stríðstíma var fólkið á
•Norðurlöndum öllum þjóðum
jrjálsara, með fullum og óskert-
um rétti til þess að láta í ljos
skoðanir sínar í ræðu og riti,
tilbiðja þann guð, er það óskaði,
og aðhyllast þá list og feenni-
setningar, er það sjálft valdi.
Hvergi var aðbúð hinna mátt-
arminni, hinna vönuðu, höltu
og blindu jafn góð og fullkom-
in. Hvergi var fjárhagur al-
mennings jafnari og betri.
Hin norræna . jafnaðapetefna
var langt á leií komán að gera j
hin fögru kjörorð byltingar- '
mannanna frönsku — jajnrétti,
jrelsi og bræðralag, að veru-
leika.
Danmörk var ekki sízt Norð-
urlandanna á vegi þessarar dá-
samlegu þjóðfélagsþrounar, á
leið til þess fullkomnasta og
bezta þjóðskipulags, er ófull-
komnir og ólíkir menn geta bezt
skapað.
Stauning var einn af höfuðs-
mönnum þessarar hröðu en
hóglátu nýskipunar. Hans nafn
gleymist því aldrei.
Stjö r n mála maðnr inn
Stanning.
Þegar Staiming varð 60 ára,
26. okt. 1933, var gefið út
minningarrit, þar sem allmargir
flokksmenn hans lýstu honum
sem stjórnmálamanni. i Aðdáun
þeirra leýnir sér ekki, og traust
þeirra á honum var takmarka-
laust. Þannig var aðstaða hans
í Alþýðuflokknum danska.
Saga Staunings er stjórn-
málasaga dönsku þjóðarinnar
síðasta mannsaldurinn. Engan
mann bar þar til líka jafnhátt.
Hann var afburða stjómmála-
maður.
Stauning var ágætur ræðu-
maður. Hann var karlmenni í
ræðustól. Röddin mikil og
hljómsterk, skýr og festuleg.
Mál hans heyrðist í órafjar-
lægð. Hann talaði af afli sann-
færingar, af þekkingu og með
frábærri rökvísi. Orðalag hans
og setningaskipun var blátt á-
fram og skýrt. Hann var harður
og óvæginn andstæðingur, en
aldrei ódrengilegur í málaflutn-
ingi.
Stauning hafði ágæta skipu-
lagsgáfu og var sérstaklega
sýnt um að orða hugmyndir
sínar. Hann var jafnvígur á
samningu kosningaávarpa til
þjóðar sinnar, hvatningarorða
til flokksmanna sinna og harðr-
ar ádeilu á andstæðingana. En
umfram allt var hanh þó samn-
ingamaðurinn. Oft þurfti hann
á því að halda að samhæfa
nokkuð ólík sjónarmið sinna
'eigin floksmanna. En alltaf
tókst það ágætlega. Hann varð
og oftsinnis að semja við and-
stæðinga sína, Dag eftir dag gat
hann setið í þeim samningum,
rólegur og ráðsnjall. Þegar eitt
brást, reyndi hann annað. Og ef
hann ætlaði sér það, náði hann
oftast endunum saman að lok-
um. Frægir eru Kanslaragötu-.
samningarnir, er hann gerði við
vinstrimenn árið 1932, eftir
marga kvöld- og næturfundi á
heimili sínu. Þá var gert sam-
komulag um gengislækkun og
stórfellda styrki til atvinnu-
bóta.
Stauning var með afbrigðum
úrræðagóður stjórnmálamaður.
Þó útlitið væri örðugt, brast
hann aldrei kjark og var manna
fundvísastur á leiðir til úr-
lausnar. Hann hafði óbifandi
traust á stefnu sinni og flokki.
Ég minnist þess, er ég eitt sinn
sat með Stauning í hópi nokk-
urra manna. Einn andstæðingur
hans vildí þá draga í efa, að
danskir jafnaðarmenn myndu
leysa þau vandkvæði, er að
steðjuðu. Stauning sló í borðiö
og sagði, gð það skyldi konra í
ljós, að danski Alþýðuflokkur-
inn myndi ráða fram úr öllum
örðugleikum þjóðarinnar, sem
ekki stöfuðu af beinum árásum
annarra þjóða. Og hann reynd-
is þar sannspár.
Eins og vænta mátti um jafn
mikinn baráttumenn, átti
Stauning að sjálfsögðu. marga
hárða andstæðinga. En flestir
viðurkenndu þeir yfirburði
hans og fádæma hæfni, og í
huga sínum dáðust þeir að hon-
um. Aðeins tveir flokkar eða
hópar manna hötuðu Stauning
innilega, og gerðu allt, sem þeir
gátu honum til vanvirðu. Það
voru nazistar og kommúnistar.
Þeir skildu það réttilega, að
þeir áttu engan jafn hættulegan
andstæðing. Og að venju not-
uðu þeir hin ódrengilegustu
vopn í hinni áhrifalitlu baráttu
sinni.
Síðustu tvö árin hafa vafa-
laust tekið mjög á Stauning.
Jafn fölskvalausan ættjarðar-
vin og lýðræðissinna gat ekkert
sárara hent en atburðirnir, er
skeðu 9. apríl 1940, og það, sem
þá á eftir kom. En þá sem fyrr
sýndi Stauning hetjulund,
þrautseigju og karlmennsku.
Honum hefir vafalaust verið
það ljóst, að mjög myndi reyna
á þolrif hans. En hann tók fús-
lega að sér hið vanþakkláta
verk, þó hann vissi að það
myndi kasta skugga á lýðhylli
hans. Þjóð sína yfirgaí þann.
ekki í raunum hennar. Hann
bjargaði því, sem bjargað varð.
Og ég er óhræddur um dóm
sögunnar um þennan síðasta og
erfiðasta þátt í stjómmálasögu
hans.
Danska þjóðin er nú hnípin
og í vanda. Hún hugsar án efa:
„Hvér verður til að taka við af
honum,
nver treystir sér af landsins beztu
sonum?“
Sá maður, Hedtoft-Hansen,
er Stauning fyrir þrémur árum
valdi eftirmann sinn, mun síðar
koma til sÖgunnar, og hefja upp
fánann, þar sem hanp féll úr
hendi foringjans. Og ekkert
•verður honum frekar til fyrir-
myndar, en hin glæsilega saga
Staunings.
Maðurmn Stauning.
Thorvald Stauning er ógleym
anlegur öllum þeim, er honum
kynntust. Hvar sem hann kom
og fór, vakti harm hina mestu
athygli. Hann var hár og þrek-
inn, tígulegur á velli, og engum
duldist, að þar var enginn
hversdagsmaðuj. Hið fagra,
brúna alskegg var frægt utan
lands og innan, og vel notað
verkefni fyrir skopteiknara og
gamanvísnahöfunda. Svipur
Staunings var hvorttveggja í
senn, mikilúðgur og gáfulegur.
Hann var alltaf mjög snyrtileg-
ur og smekkvís í klæðaburði, og
var það tilefni þess, að íslenzka
kommúnigbablaðið taldi honum
það til áfellis, að hann væri
bezt klæddi maður í Danmörku.
En því fór víðsfjarri, að Staun-
ing klæddi sig að sið spjátrunga
og sundurgerðarmanna. Klæðn-
aður hans, eins og fas og fram-
ganga, var tilgerðarlaus, en bar
úm leið ótvíræðan blæ festu,
hóflætis, virðuleika og smekk-
vísi.
Við fyrstu kynningu var
Stauning frekar þurr á mann-
inn. Hann var fámæltur, lág-
mæltur en skýrmæltur við ó-
kunnuga, kurteis, skýr og á-
kveðinn í svörum. En við nán-
ari kynningu, og í vina- og
kunningjahóp var hann flestum
mönnum skemmtilegri, alúðleg-
ur og spaugsamur og hrókur
alls fagnaðar. í þeim samtölum
kom skýrlega í ljós staðgóð
þekking, raunhæfni og ágætar
gáfur. Hann var fundvís á
kjarna málanna, hvort sem
voru alvarleg stjórnmálavið-
fangsefni, atvinnumál eða
einkaviðskipti manna. Hann
miðlaði vinum sínum og félög-
um af gnægð þekkingar sinnar
og reynslu, og lét sér mjög annt
um viðfangsefni þeirra og gaf
þeim góð ráð og leiðbeiningar.
Allt var það laust við stærilæti
og bar engan kennslublæ. Hann
var einn vinurinn í hópnum,
jafningi og félagi, en allir hlust-
uðu, er hann talaði, og vissu
sem var, að þa'ðan væri aðeins
von þess, er væri gagn og gam-
an á að hlýða.
Stauning var sérstaklega vin-
fastur og trygglyndur. Gömlum
og góðum félögum gleymdi
hann aldrei. Hann átti margar
ánægjulegar stundir á kyrrlát-
um veitingahúsum með Jensen
ökumanni og gamla Hansen úr
vindlaverksmiðjunni. Störfum
hlaðinn sem forsætisráðherra
og flokksforingi gaf hann sér
samt oft tíma til slíkra sam-
funda og vinafagnaðar. En það
voru ekki eingöngu gömlu fé-
lagarnir, er á þennan hátt nutu
návistar hans. Ungir menn og
upprennandi í flokki hans áttu
þess oft kost að ræða við hann
í glöðum hóp á síðkvöldum,
bæði hin alvarlegustu stjórn-
mál og gamansömustu dægur-
mál. Þessar viðræður og sam-
fundir voru hinum ungu mönn-
um ógleymanlegar og merki-
legur þáttur. í flokkslegu upp-
eldi þeirra.
Stauning átti óteljandi vini,
bæði innan flokksins og utan,
er dáðu hann og tignuðu, og
vildu allt fyrir hann gera. Vit-
undin um þetta gaf honum auk-
inn styrk, er hann oft þurfti á
að halda, því sorgir og áhyggj-
ur hversdagslífsins sneiddu
ekki fram hjá honum frekar en
flestum öðrum.
Ég hitti Stauning í síðasta
sinn í ríkisþingshúsinu danska
í byrjun september 1939. Þegar
hann kvaddi mig sagði hann, að
hann myndi aldrei oftar til ís-
lands koma, en bað mig áð bera
kæra kveðju til allra félaga og
vina, og sagði að hann myndi
sem fyrr oft hugsa til hins fágra
íslands og vina sinna, er þar
bjuggu. Hann rétti fram hendi
sína og kvaddi. Handtakið var
fast og innilegt, og ég sá bak
við gleraugun einkervnilegan og
angurværan glampa hins aldur-
hnigna, stórbrotna manns. Því
feandtaki gleymi ég aldrei.
Fruxnsýning
að nýju revyunni: Jlú er það
svart, maður!‘ verður á morgun
kl. 8. Aðgöngumiðar verða af-
hentir frá kl. 1—4 á morgun.
Næsta sýning veröur á þriðjudag
kl. 8 s.d. Aðgöngumiðar að þeirri
sýningu seldir á morgun kl. 4.