Alþýðublaðið - 12.07.1942, Blaðsíða 5

Sunnudagur 12. júli 1942.
ALÞYÐUBLAÐIÐ
FYRIR fjörutíu og tveim-
ur árum síðan reið Jan
Christian Smuts í fylkingar-
brjósti í flokki 250 ungra Búa
yfir Orangeána og inn í Höfða-
nýlenduna. Þar með ruddi hann
sér Hka braut inn á forsíðu
heimsblaðanna.
í framkomu Smuts var dirf-
ska, hraði og hugkvæmni, sem
dró að sér athygli almennings.
Fyrir atbeina hans færðist
styrjöldin inn í land óvinanna á
elleftu stundu, einmitt ,þegar
gifta Búanna virtist vera á
förum. ÍÞetta virtist hæpin
von, — og reyndist það líka,
en þó var þessi ráðstöfun ekki
þýðijn^arSLaus. Þetta var ekki
-eingöngu fífldjart tiltæki.
Smuts vissi þá, eins og jafnan
endranær, hvað hann var að
fara.
Hann vissi, að nú var að
draga Júr mótspymu Búa.
Höfuðborgir lýðveldisins Blame
fontein og Pretoria, voru falln-
ar í hendur Roberts, hins sig-
ursæla. Stjómir þeirra vom á
flótta. Páll gamli Kruger var
flúinn til Evrópu til að deyja
þar í útlegð. Margt liðsmanna
bans hafði lagt niður vopn
og horfið aftur til búa sinna.
Aðrir voru þúsimdum saman
stríðsfangar á Ceylon og Elín-
arey. Herstjómin á vígstöðv-
unum var dreifð og á undan-
haldi, en þó var enn barizt.
Kirtchener, sem Roberts hafði
falið að ljúka verkinu, gekk
ákveðið og markvíst að starfi
sínu, og þihngdi æ meir að
Búum. Endalokin virtust vera
á næsta leiti.
Þá var hafin sókn, og sá sem
það gerði var bóndasonurinn
Smuts, maður, sem horfið,
hafði af glæsilegri námsbraut
í Kantaraborg til herþjónustu
í Búastríðinu. Síðan leiddi
„gamli Pállj“ hami tþl hárra
anetorða í hemum aðeins 28
ára gamlan. Hann eygði eina
von enn til að koma í veg fyrir
ófarirnar, aðeins eina von. En
hún var sú að fá Búana í Höfða
nýlendunni, þótt þeir væru
brezkir þegnar ,til þess að rísa
upp og berjast við hlið frænda
sinna og bræðra.
Hinn ungi liðsforingi var
sjálfur borinn og barnfæddur
í Höfðanýlendunni, og hann
tókst nú það hlutverk á hend-
ur að skera upp herör meðal
landa sinna. Hann smaug gegn-
mm víglínu Breta og leyndist
eftir ýmsum krókaleiðum. Og
áður en Bretar áttuðu sig á hlut
unum beindi hann vopnum
sínum rakleitt að hjarta Höfða-
nýlendunnar.
Nú hófst eltingaleikurinn.
Smuts var lipur í snúningum
og viðbragðsfljótur að smjúga
úr klóm Breta, sem eltu hann
Jmeð 10 000 manna helr. Oft
munaði varla hársbreidd að
þeim tækist að klófesta hina
fámennu Búa. Uppreisnin, sem
Smuts hafði búizt við, brást.
En samt tókst honum að forðast
ófarimar í sjö langa baráttu-
mánuði. Liðsmönnum hans
hafði fjölgað úr 250 í 3000 og
hann var enn að berjast, þegar
honum bárust boð um að koma
norður á bóginn til að ræða
friðarskilmála.
Þegar hann fór i stríðið var
Risaflugbátur.
Ameríksku risaflugvélarnar, „Clipperamir“, eru frægar fyrir langflug sín. Hér sést ein
þeirra, sem flogið hefir yfir þvert Kyrrahafið.
Smutsleiðtogi Suður^Afríku
hann lítt þekktur maður, en
nú var hann orðinn þjóðarleið-
togi. Hann var líka orðinn ann-
ar maður, harðnaður og fastur
fyrir, eftir þriggja ára herþjón-
ustu og mannraunir. Hinn hóg-
láti, föli og sléttrakaði lögfræð-
ingur var horfinn. í hans stað
var kominn vasklegur og
skeggjaður athafnamaður.
Þegar komet á var
lokið hershöfðingjastarfi Smuts
Hann sneri sér þá að uppbygg-
ingastarfinu. Mestan hluta
stríðsins hafði hann dvalizt
fjarvistum frá konu sinni, sem
hann hafði trúlofazt á stúdents-
árum sínum í Stellenbosch. Nú
varð að sjá fyrir þörfum vax-
andi fjölskyldu. Smuts varð
því ekki síður að snúa sé að
uppbyggingu heimilisins.
En hann gat ekki slitið sig
frá stjórnmálunum, þótt hann
hefði óskað þess. Hinir nauð-
stöddu Búar áttu fullt í fangi
með erfið viðfangsefni eftir
Smuts, marskálkur.
stríðið, og þeir skoruðu á hann
til forystu. Þeir settu traust
sitt æ meir á Botha og Smuts,
hina þrautreyndu foringja sína
frá vígvöllunum. Þá hófst hinn
minnisverði félagsskapur þess-
ara tveggja manna, í stríði og
stjórnmálum. Það samstarf hef-
ir átt drjúgan þátt í því að
ákveða sögu Suður-Afríku allt
fram á þennan dag.
Tvímælalaust má telja það
mesta stórvirki þeirra, að þeir
komu áleiðis sambandi Suður-
Afríkunýlendnanna fjögurra,
hinna tveggja gömlu lýðvelda,
Transvaal og fríríkisins Orange
og brezku nýlendnanna Natal og
Höfðanýlendnanna. Þessi ríki
mynduðu nýtt sambandsríki í
brezka heimsveldinu. Smuts
átti miklu meiri þátt í því en
Botha að koma þessu á. Með
þessu var hann að koma fram
hugsjón, sem hann hafði lengi
borið fyrir brjóstinu.
Hið unga sambandsríki Suð-
ur-Afríku, sem helgustu vonir
Smuts voru bundnar við, gekk
í gegnum mikla eldraun þegar
það var aðeins fjöguþra ára
gamalt.
Heimsstyrjöldin 1914 skipti
Suður-Afríkumönnum í tvo
flokka. Nokkur hluti Búa leit
svo á, að afstaða Breta í styrj-
íöldinmi væri þeim með öllu
óviðkomandi. En Smuts og
Botha létu ekki biífast. Þeir
héldu fast við ákvæði friðar-
jsaimn., sem gerðír) voru, tólf
árum áður. Og þegar nokkrir
landar þar efndu til uppreisnar,
var hún umsvitfalaust bæld
niður. Það voru þung spor, en
foringjarnir hikuðu ekki.
Einn atburður í þessari
heitu og afdrífaríku baráttu
varpar öðrum fremur ljósi
yfir persónu Smuts og aðferðir
hans. Mjög mikilsverð orrusta
var í aðsígi og stríðsfréttaritari
nokkur fór inn í tjald Smuts
hershöfðingja til að fá fréttir.
Hann bjóst við að hitta hers-
höfðingjann og foringjaráð
hans önnum kafið og eins og á
nálum. En þar var enginn asi
eða gauragangur á ferðum.
Hershöfðinginn sat einn í tjaldi
sínu og las í bók í mestu mak-
indum.
„Halló,“ sagði hann við gest-
in. „Gangið í bæinn. Hafið þér
lesið þetta? Þetta er ljómandi
góð bók. Þér ættuð að fá yður
hana.“
„En orrustan?“ stamaði blaða
maðurinn?
„Ó, já, það er líka satt! Ég
hefi gert áætlanir mínar um
orrustuna og meira get ég ekki
gert að sinni. En svo að ég
víki aftur að þessari bók —“
Austur-Afrikuheilferðm
leiddi Smuts fram á sjónarsvið-
ið sem meðlim í brezku stríðs-
stjórninni og fulltrúa í Þjóða-
bandalaginu og við friðarsamn-
ingana. Það var á árinu 1917
sem hann var kvaddur til Eng-
lands til þátttöku í stríðsstjórn
heimsveldisins. Þá stóð dekksta
tímabil styr|alda'rinnar yfir,
en þarna kom Smuts glæsilegur
sigurvegari í tveimur stríðum
og persóna hans og fordæmi
hvatti menn til dáða.
Þegar þessi stríðsstjóm alls
heimsveldisins leystist upp neit-
aði Lloyd George því, að Smuts
færi. Forsætisráðherrann krafð
ist þess, að hann sæti áfram,
enda^ þótt slíks vadri ekkert
fordæmi. Þetta var gert með
vilja og samþykki þjóðarinnar.
Þetta braut í bága við stjórnar-
skrána, því að Smuts hershöfð-
ingi átti í hvorugri þingdeild-
inni sæti, og var ekki ábyrgur
gagnvart neinum öðrum en
þjóð sinni í Suður-Afríku. En
Lloyd George leysti það vanda-
mál með því að borga honum
engin laun!
Smuts tókst þarna á hendur
heimssögulegt hlutverk. En
eitt af því, sem fyrst og fremst
ber að minnast um hann og
þakka honum í dag, er þáttur
hans í uppbyggingu flughersins
svo og skipulagningu hans á
lojftvörnum Lundúnabarlgar.
Lloyd George minntist hans
öðrum fremur í ævimnningum
sínum sem þess mannsins, sem
fyrst og fremst gerði ráðstaf-
anir til þess að bjarga London
frá loftárásum á síðasta stríðs-
árinu.
Böm með bolta á bamaleikvelli. —- Einkennilegar hom-
hagldir. — Útsvörin á sjómannaekkjunum. — Baktök
lögregluþjónanna og vitleysumar í dóminum í máli
Lárusar Jóhannessonar.
VESTURBÆINGUR“ skrifar
mér á þessa leið: Við Vest-
nrvallagötu er barnaleikvöllur.
Börnin sækja hatuu allmikið til
leika — og virðast hafa þar nóg
fyrir stafni. Stundum eru þau þar
með handknetti og stundum með
spyrnuknetti, og er þá mikill hama-
gangur“.
„ÞAÐ HEFIR komið nokkrum
siimurn fyrir, að lögregluþjónar
hafa komið þama vestur eftir og
tekið knettina af börnunum. Hafa
þeir aðspurðir skýrt svo frá, að
einhverjir hafi hringt á lögreglu-
varðstofuna að börnunum yrði
bannaður þessi boltaleikur.
„NÚ VIU ég spyrja: Mega börn
ekki leika sér að knöttum á bama
leikvöllum bæjarins? Er hægt að
banna þeim það? Getur hver sem
er kallað á lögregluna, þegar um
þessa knattleiki er að ræða?
Hafa 1‘ögregluþj ^naírnir nokkum
rétt til að taka botlana?“
ÉG VEIT EKKI BETUR en böm-
hafi fullan rétt til að leika sér að
boltum á barnaleikvöllunum. En
það er hættulegt, ef þau gera það
úti á götu. Lögregluþjónarnir hafa
enga heimild til að taka boltana
þegar börnin eru að leika sér á
barnaleikvöllum. Ég skil ekki
hvaða bannsettar hornhagldir það
eru, sem kalla á lögregluna til að
trufla saklausan leik barnanna —
og það er einkennilegt, ef það er
satt, að lögreglan hlýði slíkum
köllum.
H. H. SKRIFAR. „Geturðu sagt
mér, ivort það sé forsvaranlegt,
að láta ekkjur þeirra sjómanna,
sem farist hafa af ófriðarástæðum
borga skatta? En það er gert hér
í bæ, og finnst mér, að það vera
tóðamönnum bæjarins til skamm-
ar. Eða kannske að þetta eigi að
vera þökkin fyrir störf þessara
föllnu manna, sem þeir unnu fyr-
ir land sitt og þjóð? Eg vona, að
viðkomandi menn svari þessu“.
ÉG TEL það ekki ná nokkurrí
átt. En ef til vill heimta lögin það,
en lögiin eru oftast andvíg þeim,
sem eru minnimáttar eins og kunn
ugt er. Ég skil ekki að ekkjumar
séu aflögufærar til opinberra þarfa
— en á allt er lagt, jafnvel síðasta
brauðbita gamalmennisins, öryrkj
ans og ekkjunnar.
LÖGREGLUÞJÓNN skrifar: „Ég
get ekki orða bundist um vitleys-
una, sem þið birtuð í Alþýðublað-
inu um daginn. Þar sem þið segið
frá dómnum í máli Lárusar Jóhann
essonar. Þar segir á þá leið að lög-
regluþjónarnir hafi verið aðvar-
aðir um notkun á svokölluðum
„baktaki“. Þvílík fyrra!
„ÞETTA TAK hefir lögreglu-
þjónum veríð kennt á hverju nám
skeiði minnsta kosti í seinni tíð,
sem handtökutak, án allra athuga
semda. Og það meira að segja tal-
ið mjög einfalt og heppilegt. Þess
vegna hlýt ég að halda eitt af
þremur um ykkur. Að þið hafið
lesið skakkt, tekið skakkt eftir eða
bara svona slæm prentvilla. Því
engum dettur í hug sem þekkir til
slíkar botnleysur sem 'þetta fái
stoð í dómum. Ég segi þetta vegna
þess, ég tel órétt að lögregluþjón-
arnir taki á sig aðrar byrðar en
þeim ber að standa undir. Nóg mun
almenningi samt þykja athugavert
við lögreglu þessa bæjar“.
TIGÁTUM bréfritarans er ekki
til að dreifa í þessu máli. Eg hef
kynnt mér það. Alþýðublaðið las
ekki dóminn skakkt. Það tók ekki
Fisaaah. á 8. SÍÚU.