Alþýðublaðið - 28.07.1942, Qupperneq 4

■4
f
ALÞTÐUBLAÐm
Þriðjudagur 28* júlí 15*42»
JWjnjðnbUMfi
gíeefaBÖ: AlþýSw okkarinn
lUteijórl: 8tefcv PjeturssoB
Ritstjórn ag ttfgreiðsla 4 Al-
þýOuhÉisinu vi8 Hverfisgðtu
Shnp . ritstjómar 4901 og
48M
ttoar afgreiðslu: 4900 og
4900
¥erð i lavaa&^.u 25 aura.
AlþýSupreatsiuiðjan h. S. .
Húsnæðiseklan
i Reykjavík.
UNDANFARIÐ hefir stað-
ið yfir skráning húsnæð-
islauss fólks í Reykjavík. Hálft
níunda hundrað fjölskyldufeð-
ur og einstaklingar létu skrá
sig, en vitað er, að margt
fleira fólk er húsnæðislaust en
það, sem kom til skráningar-
innar. Þeir eru líka áreiðan-
lega margir, sem vilja ákaft
skipta urn húsnæði, en eiga
ekki vöí á því, og sitja þá, í
skjóli húsaleigulaganna, kyrr-
ir i því húsnæði, sein þeir hafa
baft, oft í trássi við vilja hús-
eigenöa, og er það sannarlega
ekki öfundsvert hlutskipti, —
þótt neyðin kriýi menn til að
láta þai við sitja.
Af húsnæðisvandræðunum
stafar margs konar óhagræði
og vandræði. Sumir búa í ó-
viðunandi húsakynnum, dimm
um og þröngum, sem þeir
mundu alis elcki líta við, ef
þeir ættu á öðru völ. Ánnars
staðar þrergir fólk gífurlega
að sér, vogne vina og vanda-
manna, sem annars mundu
standa á götunni. En af of
miklum. þrengslum í híbýlum
getur auðvitað stafað óholl-
usta, eigi síður en óþægindi. —
Loks á ungt fölk, sem er að
stofna til heimilis, örðugt upp
dráttar, margir hafa að vísu
nokkurt fé handa á milli, en
samt sem áður ciga flestir erf-
itt með að fá húsnæði til hins
nýja beimilishalds. Þá ber að
minnast hins hvimleiða brasks
og okurs, sem siglir í kjölfar
húsnæðisvandræðanna, yfir-
borgun húsaleigu, þvert ofan í
lögin, þóknun fyrir útvegun
húsnæðis o. fl. o. fl.
Nauðsynin er svo ómótmæl-
anieg, að það orkar ekki tví-
mælis, að eitthvað þurfi að
gera til aðstoðar hinu bág-
stadda fólki, og það sem fyrst.
Það er eðlilegt, að fyrst og
fremst sé litið til forráða-
manna Reykjavíkurbæjar í von
um bjálp, og þess er einnig að
vænta, að ríkisvaldið láti ekki
sitt eítir liggja, þegar svo stór
hópur borgaranna er í nauðum
staddur. Bæjarstjóm Reykja-
víkur lét um síðir þokast til
þess í fyrra að reisa bráða-
birgðahús handa þeim verst
stöddu, en bæði voru þær fram
kvæmdir í of smáum stíl, og
gerðar meö þeirri þröngsýni,
cem einkennt hefir stjóm bæj-
arstj ómarmeirihlutans í Rvík.
Vonandi tekst betur til um
hinar nýju byggingar bæjar-
ins.
Alþýðuflokkurinn hefir jafn
Heilbrigð ismálin á Islandi
fyrr á ðldum.
HÉR á eftir fer kafli úr riti Viímundar' Jónsronar land-
læknis, fikipim heilbrigðismála á íslandi. Er þessi
kafli sögulegt yfiriit um heilbrigðismáiin á íslandi fram á
miðja 18. öld. Mun mörgum finnast hér um mikinn fróð-
leik að ræða. Síðari hluti þessa kafla kemur í bla&inu á
morgun.
| FORNÖLD á íslandi og
® raunar fram undir lok mið-
aloa mun ekki hefa verið um
margt að ræða, er talizt geti al-
mennar aðgerðir til tryggingar
heilbfigói inanna og e-nn síður
opinberar heilbrigðisráðstafan-
ir í líkingu við það, sem nú tíðk-
ast, enda mun á þeim tímum
hafa verið lítill kostur erlendra
fyrirmynda þar að iútandi, að
minnsta kosti í þeim Töndum, er
íslendingar áttu : nánust við-
skipti við, í hiiini elzíu lögbók
íslendinga, Grágás, munu þann-
ig ekki vera nein fýrirmæli, er
talizt ge'ri til heilbrigðislöggjaf-
ar, önnur en ákvæði um fram-
færslu veikra hjúa, undanþágur
frá föstuhaldi fyrir sjúka menn
og gamla, böm og þungaðar
konur og mæður með börn á
brjóstí, nema telja megi, að slík
fyrirmæli felist í hinum al-
mennu framfærsluákvæðum.
Suni refsiákvæðin má og ef til
vill skilja sem eins konar slysa-
varnir. Einu ákvæði Grágásar
hefir að vísu mjög verið hampao
í þessu sambandi: fyrirmælun-
um um geldingar förumanna.
En þar hefir auðsjáanlega verið
um sams konar búvísindi að
ræða og lágu til grundvallar
bamaútburði í heiðni og förgun
gamaimenna í forneskju, sem
einnig mun hafa verið gripið til
sem hallærisráðstöfunar á ís-
landi, áður en landið varð krist-
ið. í Jónsbók eru ákvæði um
„sárabætur og læknisfé“ vegna
áverka óðra manna, um slys
við lækningatilraunir og enn
fremur fyrirmæli, er telja má til
varna gegn vörusvikum og þar
á meðal sviknum matvælum.
Tekjur af kristfjárjörðum, sem
voru sjóðstofnanir síns tíma og
getið er frá því um 1200, hafa
og að sjálfisögðu gengið til fram-
færslu sjúkum mönnum meðal
aimarra ómaga.
Trúarathafnfir í sétt-
varnars&yni.
Leiða má getur að því, að í
heiðni hafi menn meðal annars
haft almenna heilbrigði í huga,
er þeir blótuðu goðin til árs og
friðar svo náið samband sem
þá og lengi síðan var á milli
’hugmynda manna um sóttarfar
og sjúkdóma og trúarhugmynda
þeirra. Þess er getið, að Þór hafi
verið blótaður, er drepsóttir
voru yfirvofandi. Þá er og al-
kunna, að ein af Ásynjunum var
lækningagyðjan Eir, þó að sög-
ur fari ekki af sérstakri dýrkun
hennar.
Ekki er að efast um bæna-
gerðir messur og heit í þessu
sambandi, eftir að hin kaþólska
krisíni kemur til sögunnar. Hin
fyrstu skjalfestu gögn um við-
brögð manna við aðsteðjandi
almennum sjúkdómshættum
hér á landi eru þannig heitbréf
um föstur og bænahald frá
byrjun 15. alr.ar, er svarti dauð
inn geisaði. Voru það hinar einu
sóttvarnir þeirra tíma. Þjóósög-
ur greina að vísu frá því, að
menn hafi flúið sveitir undan
pestinni og hafzt við á fjöllum
upþi, unz hún var um garð geng-
in, en ekki verður séð, hvort
hér er stuðzt við sannsögulega
atburði. Mundi það þó hafa átt
sér - hliðstæður erlendis á hin-
um sama tíma. En engar líkur
eru til, að hér hafi verið um al-
mennar ráðstafanir að ræða.
Lækuar fyrp á ðldnm.
Frá fyrstu tíð hefir verið get-
ið um lækna á Islandi og lengi
fram eftir aðallega í sambandi
við sára menn eftir bardaga og
j græðslu þeirra. Um lærða
lækna var að sjálfsögðu ekki að
ræða, heldur nærfærið fólk og
handlagið að eðlisfari. Þó kann
maður að hafa miðlað manni
nokkurri þekkingu, er reynslan
hefir veitt, ekki sízt er lækning-
ar voru stundaðar mann fram
af manni í sömu ætt. Til foma
vírðast konur einkum hafa
stundað lækningar,' enda hefir
læknislist þeirra tíma langoftast
líkzt öllu meira hjúkrunarað-
gerðum en lækningum, miðað
við það, sem nú tíðkast. Þó er
stöku sinnum getið um furðu
mikils háttar læknisverk (aflim-
anir o. þ. h.) .
Um starf lækna í orrustum í
J Noregi er alkunn frásögn
Heimskrmglu , þar sem getið er
an barizt fyrir því, að hið op-
inbera komi fjöldanum til
hjálpar við útilokun húsnæðis-
leysis og slæmra húsakynna.
Hann beitti sér fyrir byggingu
Verkamannabústaðanna, sem
orðið hafa til ómetanlegs
gagns. Fulltrúar hans í bæjar-
stjóm hafa stöðugt hvatt til
aukinna byggingaframkvæmda
bæjarins. Hann hefir líka vilj-
að stuðla að því að gera ein-
staklingum auðveldara fyrir
um húsabyggingar. Síðast á
þinginu í vetur báru Alþýðu-
flokksþingmennirnir í efri
deild fram frumvarp um af-
nám tolla á byggingarefni. En
sökum þess, hve lítið tillit hef-
ir verið tekið til ráða Alþýðu-
flokksins í byggingamálum, er
nú komið sem komið er.
Og nú mænir hinn húsnæð-
islausi fjöldi til hins opinbera
eftir hjálp.
læknisaðgerða í Stiklarstaða-
orrustu í sambandi við dauða
Þormóðar Kolbrúnarskálds. Þar
er einnig fróðleg saga um sama
efni, er segir frá hinni. miklu
cn’ustu Magnúsar konungs góða
ið Vindur á Hlýrskógsheiði. Þar
gerir konúngurinn sjálfur ráð~
stafanir til Hknar sárum mönn-
um í liði sínu.
í íslendingasögum er fögur
frásögn um Halldóru Gunn-
Steinsdóttur, konu Víga-Glúras,
er kvaddi konur með sér til bar-
daga; sem maður hennar átti í:
„ck skulum vér binda sár þeirra
manna, er lífvænir eru, ór
hvárra manna liði sem er.“
Mætti minning hennar vera í
heiðri höfð af Rauðakrossi
vorra tíma.
Eftir að kemur fram á Sturl-
ungaöld og fjölmennar orrustur
eru háðar, má gera ráð fyrir,
að foringjarnir hafi farið að
dæmi erlendra herforingja og
haft nokkurn viðbúnað til að
geta hlynnt að særðum rnönnum
í liði sínu, bæði að því að veljja
til þess hina hæfustu menn og
sjá þeim fyrir nauðsynlegustu
gögnum til aðgerðanna. Má
vera, að hér séu hin fyrstu drög
nokkurrar fyrirhyggju og við-
búnaðai til að liðsinna sjúkum
mönni’m hér á landi.
Á Sturlungaöld er getið ein®
afreksmanns við iæknisstörf,
Hrafns Seirbja: narsonar á Eyxf
við Arnartjörð (1170—1213).
Hafði lækniskunnusta gengið aS
erfðum í ætt hans; en auk þess
hafði hann ferðazt víða erlendis„
ekki aðeins um Norðurlönd.
heldur einnig um Englandj
Frakkland, Spán og Ítalíu, og
vafalaust átt lcost á að kynnast
ýmsu, er að lækningum laut, á
þeim ferðum. Var hann ek’ki
aðeins einstæður inaður á ís-
landi á þjóðveldistímanum, að
því er tekur til læknisiistar,
heldur er vafasamt, að hania
hafi átt sinn líka á Nerður-
löndum, og þó að víða vætí
leitað.
Myrkup mlðuManuae
Er þjóðveldistímanum lýkur
og myrkur miðaldanna legst yf-
Frh. á 6. síðu.
ÞJÓÐÓLFUR, blað „Þjóð-
veidismanna,“ sýnir það
betur og betur, hverjir það
eru, sem fyrst og fremst standa.
að útgáíu þess. Nú eyðir hann
mestu púðri í það, að berjast
fyrir því, að veslings húseig-
endurnir fái að hækka húsa-
leiguna hjá leigjendum sínum
um helming, að minnsta kosti.
Greinarhöfundur í síðasta blaði
Þjóðólfs kennir húsaleigulög-
unum um a)Iar vammir og
skammir. Um húsaleiguna
segir hann þetta m. a.:
\
„Leigutekjum húseigenda er
haldiS niðri með lögum, svo að
þær nema nú naumast meira en
helmingi þess, er þær að réttu
lagi ættu að gera, og ekki nema
hluta þess, sem þær væru, ef
eðlilegir viðskiptahættir réðu,
líkt og á fjölmörgum öðrum
sviðum viðskipta- og atvinnu-
lífs í landinu. En auk þess hefir
urhráða- og ráðstöfunarréttur á
húseignum svo að segja alveg ver-
ið tekinn af eigendunum.“
Síðustu orðin, um umráða-
og ráðstöfunarréttinn munu
eiga að lúta að því, að húseig-
endum er nú sem stendur ó-
heimilt að reka leigjendur út
í húsnæðisleysið og vandræð-
in, að ástæðulausu. Greinar-
höfundur kennir Alþýðufiokkn
um um þessi ósköp:
„Allir vita, að húsaleigulögin
voru sett og er haldið í gildi
vegna kapphl aups stjómmála-
flokkanna um atkvæði leigjenda í
Reykjavík, og að það verður Al-
þýðuflokkurinn, sem hafði for-
göngu um þetta og ætlaði að virma
á því atkvæði. Því var haldið á
lofti, að með lögunum væri verið
að tryggja leigjendum ódýrt og
nægilegt húsnæði. En allt hefir
þetta reynzt skrum og blekking-
ar, og haft öfug áhrif við það, sem
lofað var, líkt og svo margt ann-
að, er komið hefir úr þeim her-
búðurn. Húsaleigulögin bættu ekki0
og gátu ekki bætt, hag leigjendas
og því síður gátu þau aukið hús-
næðið í bænum.“
Það finnst sjálfsagt mörgum
viturlega mælt, að húsaíeigu-
lögin hafi ekld aukið húsnæði í
bænum! Mótmæla vafalaust
fáir þeim orðum. En hitt vita
leigjendur í Reykjavík, aS
húsaleigulögin hafi komið í
veg fyrir það, að húsnæðisvand
ræðin eru þó ekki hebnmgi
ægilegri. Óleyfilégt hú:>altigu
okur og brask með húsnæði
eru ekki húsaleigulöggjöfinni
að kenna. Það má éf til vill
segja, að það hafi ekki verið
æskilegt úrræði að þurfa að
banna húseigendum að segja
upp húsnæði í húsum sínum,
en neyðin er á þröskuldínum
og verður fleira að gera en gott
þykir. En meðal annarra orða,
verður þetta eitt helzta stefrns.
mál „þjóðveldismanna“ í næstu
kosningum?
Mjög hefir verið deilt um
Laxdæluútgáfuna síðustu og
það, hvort breyta eigi um
stafsetningu á íslendinga-
sögum. Síðast hefir Ragnar
Ásgeirsson kvatt sér hljóðs í
Vísi s.I laugardag. Honum
farast svo orð m. a.:
„Það mán ég fyrst, að til að
byrja með torveldaði hin frá-
brugðna stafsetning þessara sagnei
mér nokkuð lesturinn og mér
kom sú spurning snemma í hug:
Því eru þessar sögur ekki með
sömu réttritun og aðrar bækur
góðra höfunda?, Og þegar ég
kynntist hinni ágætu útgáfu Norð
manna af Konungasögum tínorra,
sem merkustu listamenn hafo
myndum skrýtt til þess að norsk
(Frh. á 8. sfða.)
/