Alþýðublaðið - 12.08.1942, Blaðsíða 4

ALÞYÐUBUÐfH
Miðvikudagur 12. ágúst 1942.
Útffofimdl: AlþýSuflokkwrtnn
EUtstjórl: Stofón Pjetnrsson
Bitstjórn og afgreiSsla 1 Al-
þýðuhúsinu vlð Hverfisgðtu
Símar ritstjómar: 4901 og
Símar aígreiQslu: 4900 og
4A0fl
VerB 1 lausasölu 25 aura.
AlþýBnprentsmiSjan h. f.
NanðspiB á samræm
inyn kannJaidsins í
ianðinn.
DAGAR gerðardómsins, í
hans núverandi mynd,
virðast nú, því betur, vera
taldir. Þó að Hermann Jónas-
son 'kalli það „stærsta pólitíska
glæp, sem framinn hefir verið
á íslandi“, þá verða kaupkúg-
unarákvæði gerðardómslaganna
nú væntanlega afnumin. Þing-
ið og þjóðin láta ekki blekkja
sig af neinum hótunum eða gíf-
uryrðum þeirra manna, sem
leiddu gerðardóminn að ástæðu-
lausu yfir okkur síðastliðinn
vetur. Hver einasti maður með
hugsun og ábyrgðartilfinningu
hefir fyrir löngu séð, að glæp-
urinn, sem Hermann Jónasson
talar nú um, var í því falinn, að
gefa gerðardómslögin nokkru
sinni út. Þaðan stafar allt það
öngþveiti, sem við verðum nú
að horfast í augu við og erum
að reyna að sigrast á með því
að taka skrefið til baka og fá
samtökum verkalýðsins aftur
þau réttindi og það hlutverk í
hendur, sem með gerræði var
af þeim tekið, þegar gerðar-
dómslögin voru gefin út, að al-
þingi forspurðu og meira að
segja þvert ofan í yfirlýstan
vilja þess.
Það kom greinilega fram við
fyrstu umræðu þessa máls á al-
þingi x gær og í fyrradag, og
var sérstaklega undirstrikað af
talsmainnuim Alþýðuflökksins,
Haraldi Guðmundiss. og Sigur-
jóni Á. Ólaf ss. að eins og nú er
komið nægir það ekki, til þess
að skapa á ný friðsamileg og lög-
formleg viðskipti á vinnumark-
aðinum, að afnema kaupkúgun-
arákvæði gerðardómslaganna.
Þær vinnudeilur, sem undanfar-
ið hafa átt sér stað, þrátt fyrir
gerðardómslögin, hafa skapað
þvílíkt ósamræmi í kaupgreiðsl-
um um land allt, að gersamlega
óviðunandi er fyrir allar þær
stéttir launþega, sem aftur úr
hafa dregizt vegna þess að þær
höfðu verri aðstöðu en aðrar
til þess að knýja fram nauðsyn-
legar kjarabætur, meðan gerð-
ardómslögin áttu að heita að
vera í gildi. Það er því óhjá-
kvæmileg nauðsyn, ef afnám
gerðardómsins í hans núverandi
mynd á að skapa heilbrigt á-
stand á vinnumarkaðinum á ný,
að verkalýðsfélögunum sé með
lögum veitt að minnsta kosti
heimild til þess, að segja upp
eldri kaupsamningum með
mjög stuttum fyrirvara, þannig
JÓN BLÖNDAL;
Stofnun sjúkrasamlaga.
i.
MEÐ alþýðutryggingalögun-
um 1936 var ákveðið, að
stofnuð skyldu sjúkrasamlög í
öllum kaupstöðum landsins, og
fór stofnun þeirra fram þegar
það ár lögum samkvæmt. Utan
kaupstaðanna var ekki skylt að
stofna sjúkrasamlög, en það var
heimilt að undangenginni at-
kvæðagreiðslu, eins og síðar
skal nánar frá greint. Hafa nú
þegar verið stofnuð — eða á-
kveðið að stofna — allmörg
samlög utan kaupstaðanna, eða
á þeim stöðum, sem taldir eru
hér á eftir:
í kauptúnum: Akranesi, Eyr-
arbakka, Sauðárkróki, Stokks-
eyri.
í hreppum utan kauptúna:
Biskupstungnahreppi, Fljóts-
hlíðarhreppi, Grímsneshreppi,
Holtahreppi, Hraungerðishr.,
Hvolhreppi, Kjalarneshreppi,
Laugardalshr., Lundarreykja-
dalshreppi, Mosfellshr., Sand-
víkurhreppi, Skeiðahreppi, Vill-
ingaholtshr eppi.
Rúmur helmingur þessara
samlaga er ekki enn farinn að
veita sjúkrahjálp, þar sem þau
eru nýstofnuð. Virðist því vera
allmikil hreyfing í þá átt að
stofna sjúkrasamlög sem stend-
ur. Auk þessara samlaga hafa
verið stofnuð tvö skólasamlög,
á Eiðum og Laugarvatni, og í
ráði mun að stofna fleiri í vet-
ur. Alls hafa þannig verið stofn-
uð 27 samlög samkvæmt lögun-
um um alþýðutryggingar, og ná
þau nú sennilega til um helm-
ings allra landsmanna.
Það er eftirtektarvert, að öll
sveitasamlögin, með einni und-
antekningu, hafa verið stofnuð
í þremur sýslum, óg virðist það
benda til þess, að þau kynni sig
vel þar, sem þau hafa verið
stofnuð.
Um atkvæðagreiðslurnar er
það að segja, að þátttakan í
þeim hefir víðast hvar verið
frekar lítil, en langflestir
þeirra, sem tekið hafa þátt í
þeim, hafa verið með stofnun-
inni, en aðeins örfáir á móti, m.
ö. o. mótstaðan gegn stofnun
samlaganna virðist ekki vera
teljandi, en áhuginn á hinn bóg-
inn ekki heldur mikill, þótt
hann virðist fara greinilega
vaxandi.
II.
Hvernig er svo reynslan af
starfsemi samlaganna utan
kaupstaðanna? Hún er vitan-
lega ekki mikil enn þá, þar sem
svo mörg samlaganna eru ný-
stofnuð og sum ekki enn tekin
til starfa. Fyrir þá, sem vildu
kynna sér rekstur sjúkrasam-
laganna í einstökum atriðum,
EFTIRFARANDI grein birtist í fyrsta hefti af öðrum
árgangi tímaritsins SveitarstjórnarmáL sem gefið er
út af Jónasi Guðmundssyni, eftirlitsmanni sveitarstjórnar-
málefna. Hefir blaðxð fengið leyfi bæði greinarhöfundarins
og útgefandans til þess að birta greinina einnig í dálkum
sínum.
(
vil ég benda á árbók Trygging-
arstofnunar ríkisins 1936—
1939, sem út kom á þessu ári.
Árbókin fyrir árið 1940 er nú í
prentun.
Ég býst við, að það, sem
menn fýsi mest að fræðast um,
sé, hversu há iðgjöldin þurfi að
vera. Verður að játa það, að
reynsla sú, sem enn er fengin,
er ekki svo mikil, að hægt sé
að draga öruggar ályktanir um
þetta efni.
Aðeins eitt af kauptúnasam-
lögunum hefir starfað heilt ár
eða meira, en það er sjúkrasam-
lag Akraness. Iðgjöld þess sam-
lags voru árin 1939 og 1940 kr.
2,50 á mánuði, og virðast hafa
verið vel rífleg með því verð-
lagi, sem var fyrir stríð, því að
árið 1939 var tekjuafgangur um
7300 kr., en árið 1940 um 1000
kr.
Af sveitasamlögunum hafa
eftirtalin starfað ár eða lengur:
Sjúkrasamlag Fljótshlíðar-
hrepps, Hvolhreþps, Hraun-
gerðishrepps og Villingaholts-
hrepps. Iðgjöld tveggja hinna
fyrst nefndu voru 8 kr. á ári,
en hinna síðarnefndu 10 kr. Það
liggur í hlutarins eðli, að nokk-
uð, miklar sveiflur hljóta að
verða á rekstri svo lítilla sam-
laga, sem hér um ræðir, en ef
daga mó ályktanir af reynslu
þessara samlaga, lítur út fyrir,
að iðgjöld þeirra hafi verið í
það lægsta, miðað við verðlag
fyrir stríð, enda hafa sum
þeirra aflað sér viðbótartekna
með hlutaveltum eða skemmt-
unum.
Á móti iðgjöldunum koma
svo framlög Tryggingarstofnun-
ar ríkisins og sveitarsjóða, 25%
af greiddum iðgjöldum frá
hvorum aðila. Samlag, sem
hefir 8 kr. ársiðgjald, hefir
þannig, auk vaxtatekna o. þ. h.,
12 kr. tekjur á hvern samlags-
mann, og samlag með 10 kr. ið-
gjald 15 kr. ártsekjur o. s. frv.
Síðan stríðið hófst, hafa út-
gjöld sjúkrasamlaganna aukizt
nokkuð, en þó ekki að sama
skapi og verðlag almennt hefir
hækkað, a. m. k. ekki í sveitun-
um. Stafar það m. a. af því> að
taxti héraðslækna hefir enn eigi
verið hækkaður og daggjöld á
Landsspátalanum 'hafa ekki ver-
ið hækkuð nema lítið eitt fyrr
en nú um áramótin síðustu. En
að þeir, sem harðast hafa orðið
úti, geti fengið hlut sinn rétt-
an, og samræmi komist á um
kaupgreiðslur bæði milli hinna
einstöku stétta launþega á hverj
um stað, svo og milli hinna ein-
stöku landshluta.
Þessa nauðsyn hafa afleið-
ingar gerðardómslaganna lagt
okkur á herðar. Og því aðeins
er hægt að vænta þess, að það
öngþveiti, sem gerðardómslögin
hafa skapað, verði yfirstigið
með afnámi þeirra, að samtímis
verði með shkri heimild til þess
að segja upp eldri kaupsamn-
ingum og samræma kaupgjaldið
í landinu, einnig bætt úr því
hróplega misrétti, sem þau hafa
skapað.
óvíst er, hversu lengi þessi að-
staða helzt. Breytist hún, verð-
ur hins vegar að gera ráð fyrir,
að iðgjöldin þurfi að hækka
nokkurn veginn í réttu hlutfalli
við dýrtíðina, en framlög ríkis-
sjóðs og sveitarfélaga hækka að
sama skapi og iðgjöldin.
III.
Reglurnar um stofnun sjúkra
samlaga utan kaupstaðanna eru
þessar:
Ef hreppsnefnd ákveður eða
fimmti hluti kjósenda æskir
þess, skal fara fram atkvæða-
greiðsla um það, hvort stofna
skuli sjúkrasamlag í hreppnum.
Hreppsnefndin annast atkvæða-
greiðsluna, og er gert ráð fyrir,
að hún fari fram á sama hátt
og sveitarstjórnarkosningar,
sömu menn hafi atkvæðisrétt o.
s. frv.
Ef meirihluti atkvæðisbærra
manna greiðir atkvæði með því,
skal sjúkrasamlag stofnað. Ef
einfaldur meirihluti atkvæða er
með stofnun samlags, en ekki
meirihluti atkvæðisbærra
manna, skal fara fram ný at-
kvæðagreiðsla innan fjögurra
vikna, og ræður þá einfaldur
meirihluti greiddra atkvæða úr-
slitum. Sé fellt að stofna sjúkra-
samlag, getur atkvæðagreiðsla
ekki farið fram á ný fyrr en að
ári liðnu.
Eins og ég gat um hér að
framan, hefir þátttakan í at-
kvæðagreiðslum um stofnun
sjúkrasamlaga verið frekar
dauf, enda er það að sumu leyti
eðlilegt, að fólki finnist það
ekki slíkur stórviðburður, að
það nenni að ómaka sig langar
leiðir til þess að taka þátt í at-
kvæðagreiðslu, sem það e. t. v.
býst við, að muni fara á einn
veg, hvort sem það tekur þátt
í henni eða ekki.
Ég vildi því benda sveitar-
stjórnum, sem kunna að hafa
áhuga á stofnun sjúkrasamlaga,
en finnst það of mikið ómak að
boða til eins eða tveggja al-
mennra kosningafunda einungis
af því tilefni, á, að tilvalið er að
hafa atkvæðagreiðslumar um
Framh. á 6. síðu.

TÍMIN'N birti í gær langa
grein eftir Jón Ámason
framkvæmdastjóra um „öng-
þveiti atvinnulifis og fjármála.“
Er þar farið hörðum orðum og
í ýmsu tilliti iþó ekki nema rétt-
látum um þau vettlingatök, sem
dýrtíðarmálin hafa hingað til
verið tekin hjá okkur. Skulu
hér tilfærð tvö dæmi þeissarar
gagnrýni af hálfu greinarhöf-
undarins.
*
Um striíðsgróðaskattinn farast
honum órð á eftirfarandi hátt:
„Hann kemur að mjög litlum
notum, þar sem hann tekur ekki
úr umferð nema efsta kúfinn af
stórtekjum fyrirtækja og einstakl-
inga, og vinnur því lítið á móti
verðbólgunni, þar sem stríðsgróða-
skatturinn lætur óhreyfðar allar
tekjur undir 50 þúsundum króna.“
Hér kveður við töluvert ann-
an tón, en í ræðum og skrif-
um Eysteins Jónssonar og Her-
manns Jónassonar, sem sí og æ
hafa verið að hreykja sér af
því frammi fyrir þjóðinni að
bafa/ „tekið stijíðsgróðann úr
umferð.“ „tékið 90% stríðs-
gróðans“ með sköttum, eða
hivernig þeir hafa nú orðað það
við hin ýrnsu tækifæri. Nú
kemur flokksbróðir þeirra, Jón
Ámason, og segir, að stríðs-
igjróðaskattuirinn taki ekki úr
umferð „nema efsta kúfinn af
stórtekjum fyrirtækja og ein-
staklinga“!
Um löglbindingu kaupgjalds-
ins og afurðaverðsins, eða gerð-
ardóminn í kaupgjalds- og verð í
lagsmálum ,skrifar Jón Árna-
son.
„Eg hefi aldrei haft verulega
trú á þessum leiðum einum sam-
an. Eg benti á það strax, þegar
fyrst var minnst á að fastbinda
kaupgjald og verð landbúnaðar-
vara með lögum, að slík1 ráðstöf-
un mundi aðeins verða á pappírn-
um, en ekki válda neinum veru-
legum bótum á \þeim erfiðleikum,
sem verið var að glíma við. Það
væri bersýnilegt, að tilgangslaust
væri að lögfesta kaupgjald, með-
an eftirspurn eftir vinnu væri
meiri en hægt væri að fullnægja.
Kaupið mundi hækka í einhverri
mynd. Hins vegar mundi lögbind-
ing á verðlagi, þeirra landbúnað-
arvara, sem mestu máli skipta,
mjólkur og kjöts, rígbinda verð-
lagið, meðan framboð þessara vara
væri meira en eftirspurnin.11
Þetta segir Jón Árnason um
gerðardóminn, eem Hermann
Jónasson, fonsætisráðherra
Framsóknarflokksins, iboðaði
og barði í gegn í vetur undir
jþ'ví yff\rskxni,í að hann væri
allra dýrtíðarmeina ,bót. Og
enn í fyrradag barði Hermann
sér á brjóst á alþingi og sagði
að afnám gerðardómsins væri
„stærsti pólitíski glæpur, sem
framinn hefir verið hér á
landi“! ,JÉg ihefi aldrei haft
verulega trú á þessum leiðum
....“, segir aftur á móti Jón
Ámason. „Ég benti á það
strax, Iþegar fyrst var minnzt á
að fustbinda kaupgjald og verð
landbúnaðarvara með lögum,
að slák ráðstöftux myndi aðeins
verða á pappímum, en ekki
valda neinum verulegum bót-
um á þeim erfiðleikum, sem
verið var að glíma við.“