Alþýðublaðið - 09.10.1942, Blaðsíða 4

Fösiudaguir S. clítóber 194&.
^ipíj$ttblaí>il>
Útgefandl: Alþýtíaílckknrúm.
Rltet|éri: SteCán Pjetarsson.
Kíístjóm og afgreíösla í Ai-
þýHiiWaiiiii við Hverfisgötu.
Símar ritetj .mar: 4901 og
4902.
Slaanr afgreiðslu: 4900 og
4006.
Ver6 í lausasölu S0 aura.
Alþýðuprentemiajan hJ.
Ahyggjur Her-
manns.
HERMANN JÓNASSON lét
í útvarpsræðu smni á
aaánudagskvöldið í ljós nokkrar
áhyggjur út af stefnu og fram-
tíð Alþýðuflokksins: Meðai
annars varpaði hann fram eftir-
farandi spurningu: „Hvað verð-
nr um Alþýðuflokkinn í þessum
kosningum og hver verður
stefna hans eftir kosn.ingar?"
Og hann svaraði sér sjálfur:
„Það er ennþá ráðgáta.“
Já, það er svo margt, sem
virðist vera orðið Hermanni
Jónassyni ráðgáta í seinni tíð.
Hann ætlaði sér að verða raun-
verulegur einræðisherra hér á
landi um síðustu áramót, og
byrjaði á því, að gefa í banda-
lagi við stríðsgróðamenn Sjálf-
stæðisflokksins út gerðardóms-
lögin sællar minningar í þyí
skyni, að kúga Alþýðuflokkinn
og launastéttir landsins. En á-
framhaldið varð allt annað en
til var ætlazt. Áður en hálft ár
var liðið var Hermann hrapað-
nr úr valdasessi og gerðardóms-
lög hans orðin að engu. En það
er eins og hann hafi lítið lært.
Hann er nú að vísu bersýnilega
í leit að nýjum bandamönnum,
ef vera mætti, að hann gæti
með tilstyrk þeirra fleytt sér
aftur upp í forsætisráðherra-
sessinn eftir kosningar. En að
nokkrar aðrar leiðir séu til þess
að stjóma landinu en ný kúg-
unarlög og gerðardómur, — það
verður ekki séð, að honum hafi
skilizt enn.
Það er því ekki nema vel
skiljanlegt, að Hermann Jónas-
son hafi nú nokkrar áhyggjur
út af því, hvað Alþýðuflokkur-
ian ætlist fyrir eftir kosningar.
Því að vel mætti hann, eftir
það, sem á undan er gengið, að
minnsta kosti renna gnm í það,
að Alþýðuflokkurinn verði ekki
í neinum félagsskap við þá
menn eða flokka, sem ekki sjá
aðrar leiðir út'úr ógöngunmn
eai kúgurxarlögin og gerðardóm-
inn upp á ný.

*
\
Selfoss44
Ólafur við Faxaien;
Dfrtið oe ferðbðiaa.
5er vestur á morgun {laugar-
iag). Vér tökum á móti vörum
til ísafjarðar í dag, eða fyrir
sádegi á morgun.
IGREIN, sem ég rítaði hér-
hlaðið 9. september, var
sýnt fram á, að dýrtíð og verð-
bólga eru sitt hvað. Þessi tvö
fyrirbrigði eiga sér sína orsok-
ina hvort þeirra, og er því skilj-
anlegt, að þau ráð, sem að haldi
koma til þess að bæta úr verð-
bólgu, duga ekki til þess að bæta
úr dýrtíð, enda geta þau að
sumu leyti orðið til þess að
auka hana.
En af því að þessi tvö marg-
nefndu orð, er standa yfir þess-
aæi grein, hafa samkvæmt hljóm
sínum mjög svipaða merkingu
og af því að áhrif þessara
tveggja fyrirbrigða eru hin
sömu að því leyti, að vör-
ur verða dýrari' (eða að
verðið bólgnar), halda marg-
ir,. að hér sé aðeins rætt
um orðamun. En hér er um
annað og meira að ræða og
nauosynlegt, að þjóð sé ljóst,
að svo sé. Hér er dýrtíð en ekki
verðbólga, og það getux orðið
til stórtjóns, að farið sé að gera
hér ráðstafanir, sem eingöngu
eiga við verðbólgu stríðsland-
anna.
Það er rétt að rif ja upp fyrir
sér, að á ytra borðið eru dýrtíð
og verðbóiga lík, og fyrstu sýni-
legu áhrifin þau sömu: varning-
ur hækkar í verði. Ef um dýrtíð
er að ræða, ,er það raunverulega
varan, sem hefir hækkað,
en gjaldeyririnn stendur í
stað. En ef fyrirbrígðið er verð-
bólga, stendur varningurinn í
raun og veru í stað, þó að verð
haiis aukist í krónutali, af því
að verömæti gjaldeyrisins hefir
rýrnað {þótt það virðist vera
varan, sem. hefir færzt til)
Lækkun gjaldeyrisins getur
ekki komið fram á annan hátt,
en sem dýrari varningur, af því
að gjaldeyririnn er verðmælir-
inn, sem miðað er við.
3
Kunnugt er, að geysileg auð-
æfi hafa streymt inn í landið 2
til 3 síðustu árin. Þessi auðæfi
eru 'borgun fyrir íslenzkar af-
uxðir, einkum fisk, er seldux
hefir verið mjög góðu verði er-
lendis, og borgun fyrir mikla
vinnu, er látin hefir verið út-
lendingum í té hér á landi. Af
þessu hefir leitt, að mjög mikið
fé hefir safnazt fyrir, eftir því
sem við eigum að venjast. Mikill
hluti (allt of mikill) hefir safn-
azt á fárra manna hendur, en
samt hefir almenningur einnig
afar mikið fé milli handa, mið-
að við það, sem var fyrir fáum
árum. En við þetta mikla fé
hefir myndazt margföld kaup-
þörf og þörfin á vamingi auk-
izt svo mjög, að næstum hefir
verið hægt að seljá hvern hlut,
sem falur hefir verið látinn. En
við þetta hefir vamingur eðli-
lega hækkað í verði.
En varningux hefir hækkað
miklu meira en eðlilegt var, þó
að kaupmagn ykist, og eru til
þess fjórar aðalorsakir, er nú
skulu taldar:
Fyrsta orsök: Innflutnings-
höftixnum var haldið of strangt,
eftir að komið var svo, að við
áttum nógan gjaldeyri í Eng-
landi. Kemur hér íram vel
kunnugt fyrirbi'igði, að ráðstöf-
unum, sem eru gagnlegar, er
haldið lengur en þörf er, eða
jafnvel eftir að þær eru að
nokkru. leyti orðnar skaðlegar.
En skaðlegt verður að ieljast,
að haldið hefir verið í innflutn-
ing margs konar nausynjavöru,
sem þjóðina vanhagaði mn.
Önnur orsök: Eftirlit tneð
verzlunarokri hefir verið mjög
slælegt, enda þarf til þess að
framkvæma það marga menn og
dugiega. En ‘ekki verður séð, að
dýrtíð hafi þurft að aukast
meira hór en í öðrum löndum.
Þegar dýrtíðarhækkunin nam
83 stigum hér, num hún ekki
nema 26 stigum r Englandi og
minna "í Bandaríkjimum. Til
þess að halda niðri vöruokrí
hefði þurft langtum meira
starf en stjórnarvöldin hafa
ætlazt til að lagt væri í verðlags
eftirlitið. I ensktim blöðum má
sjá, að strangir dómar ganga
yfir þá, sem sekir gerast í vöru-
okri. Verður ekki annað séð, en
að dómararnir dæmi þar oftasí
í þyngstu refsingu, en hér hefii
varla nokkur verið kærður. Er
furða þó að vörur hækki? Það
er eftirtektarvert, að húsaleiga
hefir ekki hækkað nema lítið
ennþá (að svo miklu leyti sem
húsaleigunefnd stjómar þessu),
en það hefði engu síður verið
hægt að halda niðri vöruverð-
inu. Það er afar skiljanlegt, að
húseigendur eigi erfitt með að
átta sig á því, hvers vegna svo
að segja allir aðrir en þeir megi
næstum takmarkalaust nota sér
aðstöðuna til þess að græða.
ÞriSja orsök: Bankarnir hafa
hætt að veita fé viðtöku, nema
gegn sáralitlum vöxtum eða
engum, ef mikið fé var. Ai nenn-
ingur hefir því ekki fundið
neina hvöt til þess að spara.
Bankamir hafa því brugðizt
hlutverki sínu: að taka við fé
aímennings og veíta því í far-
vegi viðskiptanna og framleiðsl-
unnar. Bankarnir eiga að vera
dómbærari á það en almenn-
ingur sjálfur, hvemig sé bezt að
veita sparifé a)mennings inn í
æðar viðskiptalífsins, en þetta
hafa bankarnir gefið frá sér. Þó
að bankamir séu ríkiseign, virð-
ist hagur bánkastofnananna
sjálfra rnetinn meira en hagur
landsmanna. En þetta hefir haft
þau áhrif, að meira fé er í vös-
um almennings en eðlilegt er,
þvi menn finna litla hvöt hjá
sér til þess að leggja fé á vöxtu,
þegar vextir eru sama og engir.
En þetta meira fé, er menn
ganga með á sér, gerir meiri
eftirspurn eftir alls konar vam-
ingi, því alkurmugt er, að menn
leiðast frekar til að kaupa það,
sem þeir eru á báðum áttum um,
ef verið er með féð á sér, heldur
en ef þari að taka það út úx
sp>arisjóði.
Fjórða orsök: Hún er ótrúin
á að peningarnir haldi gildi sínu
og er að nokkru leyti afleiðing
af því, sem talið er hér næst ao
Dðmur!
Ullar —
mjög smekklegt, úrval, nýkomið.
Klæðav. iBÉésar liðréss. h.f.
framan. Ekki man ég eftir að
hafa séð nema eina blaðagrein,
þar sem almenningur hafi verið
hvattur. til þess að fara vel xneð
fé sitt, En víða má í blöðum sjá
talað um þessi mál á þann hátt,
að engu er líkara en að verið
sé að hvetja almenning til þess
að eyða fé sínu, af þvi að pen-
ingainir séu að verða einskis
virði. Veitti þó ekki áf hinu,
því margur fer nú með mikið
fé, sem áður fór með lítið, og
hefir því litla reynslu í þessum
efnum, að ’brýnt væri fyrir
mönnum, að sízt sé lakara að
eiga fé nú, en eyða því. Allt
bendir tii, að meira fáist fyrir
hverja krónuna, þegar heims-
framleiðslan kemst aftur í lag,
en nú fæst fyrir hana. Allt
bendir líka til þess að íslenzka
krónan verði fremur verðmeiri
gagnvart erlendri mynt, en nu
er. En það er ekkert, sem bend-
ir á, að hún geti á næstu ár-
um lækkað gagnvart erlendri
mynt.
Það er vert að athuga, að
verkakaupið hefir ekki hækkað
af sömu orsökum og vamingur-
inn (nema það sem kaupið hefir
verið látið fylgja vísitölunni)
heldttr er hér um sjálfstætt
fyrirbrigði að ræða: fólksekla
vegna hernaðaraðgerða, af þvi
landið er stórt miðað við hvaS
þjóðin er fámenn. Hemaðarað-
gerðimar eru hinax sömu og
þó þjóðin hefði verið langtum
fjöhnennari. Þrír af hverjum
fimm íslendingum eiga heinrn
í kaupstað. Hefði verið hehningi
fleira fólk í sveitum lands en
nú er, myndi ekki hafa verið
hægt að hækka kaup umfram
vísitölu, og vafasamt hvort
vísitöluhækkun hefði íéngizt,,
því fleiri hefðu viljað vinna^
en á hefði þurft að halda. Verka
kaupið fer ekki nema að örlitlu
leyti eftir því, hvað verkamenn
þurfa, heldúr eftir því, hvað
mikil 'þörf er á vinnuafli, og
Frh. á 6. síðu.
JÓNAS FRÁ HRIFLU brýnir
það nú daglega fyrir okkur
í Tímanum, að fara að dæmi
Breta og mynda sterka stjórn
til að stýra út úr ógöngum
verðbólgurtnar. Hann skrifar:
„Þegar í stríðsbyrjun ákváðu
leiðtogar Breta að verjast dýrtíð-
inni eftir ýtrustu getu. í»eir settu
hámarksverð á allar helztu nauð-
| synjavörur.“
Já, þetta gerðu Bretar í
stríðsbyrjun. En hvað gerðu
Framsóknarmennirnir hér?
Þeir voru ekki alveg að hugsa
um það að setja hámarksverð á
allar nauðsynjar. öðru nær.
Þeir brutu niður hömlurnar á
innlenda afurðaverðinu, sem
settar höfðu verið inn í gengis-
lögin 1938, skildu afurðaverðið
frá kaupgjaidinu og settu verð-
hækkunarskrúfuna á kjötið og
mjólkina, sem síðan hefir hald-
ið áfram. Svo segir Jónas:
„Nú sér öll þjóðin, að stefnt er
í opna vök. Þar er engin björgun
til nenaa sú að taka með hlífðar-
lausri festu fordæmi Englendinga
til eftirbreytni. Framsóknarflokk-
urinn virrnur eftir málefnum.
Hann mun eftir kosningar reiðu-
búinn að vinna með öðrum flokk-
um á þeim aðalgrundvelli, sem
! lagður var í fyrravetur."
Hvaða grundvöllur er það?
Það er gerðardómurinn. Það,
sera Jónas boðar með þessum
orðum eftir kosningar, er gerð-
ardómurinn upp aftur! Jú, það
má svo sem nærri geta, að
Framsóknarhöfðingj arnir eru
þess albúnir, að lögfesta það
nýja hlutfall milli afurðaverðs-
ins og kaupgjaldsins, sem búið
er að skapa með verðhækkunar-
skrúfunni, þegar kjötverðið er
orðið meii-a en 400% hærra, og:
mjólkin meira en 300% hærri
en í ófriðarbyrjun, þó kaup-
gjaldið í kaupstöðunum hafi
ekki hækkað nema um það bil
150%!
❖
Jónas skrifar, eins og áður er
sagt, mikið um sterka stjórn.
Hann segir:
i
„Jafnframt hefir mikið verið urtt
það talað undanfarið, að upp úr
næstu kosninguni þurfi að koma
sterk stjórn...“
En í þessu sambandi skýtur
hann að eftirfarandi athuga-
semd, sem gefur allveigamiklar
upplýsingar um það, hvað fyrir
honum vaki: j
„Þegar talað er um sterka stjórn
er ekki átt við, að ráðherrarnir
þurfi að vera miklir vexti og
rammir að afli.“
Menn skilja: Hermann á ekki
að vera í hinni sterku stjóm.
Þess gerist engin þörf, segir
Jónas. Með sterkri stjórn er
ekki átt við sterka ráðherra í
líkamlegum skilningi!
í grein, sem Ámi frá MúLa
skrifaði í Þjóðólf nýlega, lýsir
hann kommúnistum á eftirfar-
andi hátt:
„Kommúnistar hafa á þrem ár-
um sýnt, að þeir eru ofurseldir er-
lendum drottnum með húð og hári.
Þeir hafa ekki einungis afhent hin-
um erlendu drottnum skoðanir sín-
Frk á 6.