Alþýðublaðið - 21.10.1942, Blaðsíða 6

ALÞYÐUSLAÐIÐ
Miðvikudagur 21. október 1942;
Berggrav biskup
Félagsleg vandamál og
félagsmálapóli tík.
Hann neitaði að beygja sig fyrir nazismanum.
i Björn Sigfússon:
Vinsamleg bending
ungs ritdémara.
til
LESTRARBÓK , SIGURÐAR
NORDALS er ritdæmd í
AlþbL 11., þ. m., og hinn ungi
ritdómari hefir sýnt þá hæfi-
leika á öðru sviði, að það vekur
voniir, er hann ræðst í nýtt
verkefnii. En ritdóminn hefði
hann átt að gera af meiri vand-
virkni. Megi ritdómari ekki
vera að því að lesa bók, sem
hann dæmir, þarf hann að
minnsta kosti að fara rétt með
þær setningar, sem hann vitnar
þar í, og glöggva sig. á efnisyfir-
litinu, en þessa hefir hinn ungi
maður ekki gætt.
Hann telur fram galla á frum
útgáfu Lestrarbókair, vitnar þar
í ummæli S. N. um Steingrím
Thorsteinsson og Einar H.
Kvaran, en hefir þau rangt eftir.
Sé það til þess, að lesendum
blöskri því meir ósanngirni
þeirra, missir ritdómarinn
marks, því að orð hans um
■Öteingrím, „bögubósi“, og um
Einar, „þrekleysi í verkum sín-
u«i“ (leturbr. hér), eru svo
seinheppilegar afbakanir orða,
sem hver maðu/r hefir getað
lesið óbrengluð í Lestrarb. síð-
ustu 18 áæin. Þá telur hann
galla þeirra lestrarbókar, að
þar fái kaflar rúm úr Ármanni
og Fjölni eftir Baldyin og
Koraráð. En í 'henni er hvorugur.
Ávantanir nýju lestrarbókar-
innar hefði mátt ræða í bróð-
erni við ritdómarann, ef ekki
skorti rúm í kosningaviku. Mér
þykir leitt, að ibókin mátti ekki
stæfcka svo, að rúm yrði fyrir
höfunda síðasta áratugs, þar á
meðal Stein Steinar. Sinnar
stundar bíðux hvað. Og þegair
stangast hjá ritdómaranum
hrósyrði og illkvittnisorð um
útgefandann, hlýtur hann að
hafa fengið önnur hver þeirra
að láni hjá sér -þröngsýnni
mönnum, og er þá ekki mjög
um þetta að sakast.
Ofaukið telur hann a. m. k.
þessum höfundum: Gunnari
Pálssyni, Birni Gunnlaugssyni,
•— og úr nýju lestrarbókinni
Þorsteini Gíslasyni, Jóni Helga-
syni og að líkindum þeim Bald-
.vin og Konráði, sem hann hefði
getað fundið í þeirri bókinni.
Hvorki mun það þó kappsmál
ritdómaranum né öðrum að
losna við fjóra hina síðarnefndu
en í mótmælum hans gegn
Gunnari og Birni kemur fram
eina mikilvæga ágreiningsatrið-
ið við útgefandann um það,
hvernig velja skal í lestrarbók.
Ritdómarinn virðist ekki viður-
kenna þair annan mælikvarða
en fagurfræðilegan (ella fjöl-
sfcyldijsjiónarmið!) og finnst
þeir Gunnar vera líftil skáld
eða engin. Hann skilur ekki 18.
aldar skáld og er vorkunn. En
þorri kennara mun þakklátur
fyrir það, að frá tímum ein-
hæfra bókmennta séu teknir
með þeir höfundar, sem ritdóm-
arinn neitar um skáldtign og
kallar einungis hina ágætustu
menningarfrömuði. — Eftir á
að hyggja: Hvenær ætli íslenzk
skáld hafi efni á að líta niður j
á þessa vísu spekingsins með
barnshjartað: 'jl
Lífið öllu langt af ber,,
lífi duftið þjónar,
lífi birtan löguð er,
líf sér haminn prjónar?
Björn Sigfússon.
Frh. á 4. síðu.
M-eðan smáatvinnureksturinn
var ríkjandi, var atvinnulífið
allt í miklu fastari skorðum;
flutningar á milli landshluta
voru fátíðari; venjulega bjó fólk
alla ævi á fæðingarstað sínum.
Þar af leiðandi voru ættnrbönd-
in sterkari, en sambúðin inni-
legri við nágrannana. Þegar
veikindi og önnur óhöpp bar að
höndum, veittu ættingjar og ná-
grannar hver öðrum hjálp.
Þetta breyttist mjög verulega,
þegar stóriðnaðuripn óg borgar
lífið ruddi sér til rúms.
, Samband verkafólksins við
atvinnurekendurna Var:' 'áður
fastara og persónulegra. Hjúin
voru oft alla ævi hjá sama hús-
•bóndanum og höfðu fæði og
uppihald hjá honum. Meðan
framileiðslan var í höndum ótal
smáframleiðenda, var mótsetn-
ingin milli atvinnurekenda og
verkamanpa yfirleitt ekki eins
mikil og nú. Framleiðslutækin
voru ekki dýrari en svo, að
verkamennirnir gátu sjálfir
orðið atvinnurekendur, ef þeir
sýndu sparsemi og forsjálni. En
-á þessu varð örlagarík breyting
við þróun stóriðnaðarins og
notkun hinna nýju véla, sem öll
um þorra manna var um megn
að eignast. Hið gamla samband
verkamannsins við framleiðslu-
tækin, sem í mörgum tilfellum
var fólgið í því, að hann var
eigandi þeirra, rofnaði. Sú af-
leiðing stóriðnaðarins var ef til
vill sú breytingin, sem þyngst
varð á metunum.
Smáframleiðandinn fýrr á
tímum, sem, átti framleiðslu-
tækin sjálfur, stóð betur að vígi
en verkamaður nútímans, ef ein
-jhver óhöpp vildu til; þar, sem
öll fjölskyldán vann við fyrir-
tækið, vari hæ-gt að halda því á-
fram, þótt tekjurnar minnkuðu
eitthvað í bili; auk þess var hægt
að taka lán út á framleiðslutæk-
in eða fyrirtækið. Verkamaður
nútímans getur enga slíka trygg
ingu iboðið.
En það voru ekki aðeins fram-
leiðslutækin, sem komust á
færri hendur en áður, -auðúrinn
safnaðist yfirleitt á einstakra
m-anna hendur, en að sama skapi
fjölgaði þeim, sem ekkert áttu
nema vinnuafl sitt. Og tekjurn-
ar af því voru sjaldan svo mikl-
ar, að hægt væri að safna í
sjóði:
Þannig voru hin efnalegd
skilyrði, sem sköpuðu flest af
þeím vandamálum, sem félags-
málapólitíkin hefir þurft fram
úr að ráða. En rétt er að líta
einnig sem snöggvast á hin and-
legu skilyrði — ef svo mætti að
orði komast —, sem sköpuðu
félagsmálapólitíkina, þær skoð-
anir einstakra manna og flokka,
sem framar öðrum urðu lyfti-
stöng hinn-a félagsmálalegu á-
taka.
*
Hér að framan hefir verið
bent á það, hvemig hinir
breyttu framleiðsluhættir fyrir
um það bil lVz öld sköpuðu
mörg hinna félagslegu vanda-
mála nútímans, fyrst og fremst
vöxtur hinnar eignalausu verka-
mannastéttar. En samhliða iþví,
sem vandamálin urðu til og
kröfðust lausnar, reis upp öflug
hreyfing meðal manna úr hin-
um ólíkustu flokkum til þess að
vinna að því að bæta úr bölinu,
sem var samfara vexti stóriðj-
unnar og stórborganna.
Umhyggja fyrir hinum fá-
tæku og smáu í þjóðfélaginu
hefir verið til á öllum tímum,
þó að í þeim efnum megi rekjá
greinilega þróun. í hinum fornu
menningarríkjum gætti hennar
mjög Htið; það var beinlínis á-
litið veikleikamerki að hafa
meðaumkun með hinum lægri
stéttum þj.óðfélagsins. Meðferð-
in á þrælunum er glöggt dæmi
um þan-n hugsunarhátt. -Og slíks
hugsunarháttar hefir gætt allt
til vorra tíma. Framan af voru
það svo að segja eingöngu kirkj-
unnar menn og stofn-anir -henn-
ar, sem höfðu áhuga á og störf-
uðu að félagslegri líknarstarfJ
semi. Fordæmi meistarans frá
Nazaret hefir án efa átt veru-
legan þátt í því að vekj-a rétt-
lætistilfinninguna gagnvart
þeim, sem voru fátækir, veikir
og kúgaðir, og þótt kirkjan hafi
á ýmsum tímum lagt meiri á-
herzlu á að sækjast eftir auði og
völdum heldur en rækja hlut-
verk hins miskunnsam-a sám-
verja, þá hefir hún þó aldrei
með öllu gleymt uppruna sínum
og fortíð. Framfærslulöggjöf og
framfærslustarfsemi nútímans á
vissulega að nokkru leyti rót
sína að rekja til góðgerðast-arfr
semi kirkjunnar.
Kenningar upplýsin-gartíma-
bilsins og frönsku stjórnar-bylt-
ingarinnar um mannréttindin,
krafan um frelsi og jafnrétti —
ekki -aðeins lagalegt, eldur einn-
ig félagslegt jafnrétti -— ruddu
brautina fyrir félagsmálalöggjöf
19. aldarinnar. Kristindómurinn
kenndi, -að allir væru jafnir fyr-
ir guði og honum jafnkærir, en
mannréttindakenningin var á þá
ieið, -að allir ættu að vera jafnir
fyrir lögunum, án tillits til
-stéttamismunar. Krafan um fé-
1-agslegan jöfnuð og réttlæti
var lyftistöng þeirra umbóta í
félagsmálum, sem áttu sér stað
á 19. og 20. öldinni-
Þær stefnur, sem gengust
fyrir félagslegum -umbótum á
því tímabili', tefu max-gar og
margvíslegar. Áhrifarí,kastar
voru kröfur hinna fátæku
stétta sjálfra, verkalýðsins, sem
þekktu bölið af eigin reynd.
Verkalýðshreyfingin og sósíal
isminn börðust í sínum marg-
víslegu myndum fy-rir félags-
legum umbótum með samning-
um við atvinnurekendur, með
níýrri lögjgjöf eða með eigin
samtökum. -Félög verkamanna
tryggðu meðlimi sína gegn
sjúkdóm-um, slysum og atvinnu
leysi, með samningum við at-
vinnurekendur fengu þau vinnu
tímann styttan, aðbúnaðinn
í verksmiðjun'um -bættan, á lög-
gjafarþingum fen-gu fulltrúar
þeirra samþykkt fjárframlög
til tryggiinganna, ‘ löggjöf um
vinnutímann og fjölmargt fleira
Þessi þriþætta starfsemi og bar-
átta hinna faglegu og pólitísku
félaga verkalýðsins hefir án efa
Stúlku
vántar strax í eldhúsið á
Elli-hjúkrunarheimilið
Uppl.
GRUND.
gefur ráðskonan.
verið langsterkasta lyftistöng
hinna félagslegu runbóta.
En það var þó ekki aðeins
félagsskapur verkamannanna
sjálfra, sem tók upp baráttuna.
fyrir félagslegum umbótum og
félagsmálalöggjöf. Ýmsir kristi
legir — sérstaklega kaþólskir —
flokkar -beittu sér fyrir auk-
inni og bættri félagsmálalög-
gjöf, eins ög mörg flokksheiti
þeirra bera með sér; „kristilegi
sociali" og ,,social-kristilegi“
flokkurinn verða algeng flokks-
heiti. í Þýzkalandi verður sér-
staklega v-art við mikinn áhuga
fyrir félagsmálalöggjöf á meðal
frjálslyndra og jafnvel einnig
íhaldssamra stjórn-málamanna
og hagfræðinga. Má þar til
nefna hinn svo nefnda sögulega
hagfræðingaskóla, hinn ' svo
nefnda háskólasósíalista (kated-
ersósíalismann) og fleiri grein-
ar af sama stof-ni. Á síðustu tím-
um er farið að ta-la um sócial-
konservativa“ flokka, þ„ e.
íhaldsfl., sem hafa félagslegar
u-mbætur á stefnuskrá sinni.
Merkileg og víðfræg er trygg-
íngalöggjöf sú, sem íhaldsmað-
urinn Bismarck kom á i Þýzka-
landi. Tilgangurinn var að gera
ver-kamennina hly-nnta -ríkis-
valdinu og fráhverf-a sósíalism-
anum. Hann ætlaði sér að viima
bug á sósíalismanum með því að
framkvæma að nokkru leyti
sjálfur stefnumál hans. Þ-að var
tilraun, sem tókst þó ekki. En
hliðstæð dæmi má auðveldlega
finna í öðrum löndum.
Þannig hefir hinni fél-agslegu
um-bótastefnu í sínum ýmsu
myndum stöðugt vaxið fylgi,
svo að nú er svo -komið, að
flesti-r flok-kar -gefa henni meiri
eða minni gaum, bæði í stefnu-
yfirlýsin-gum sínum og starfi.
Að vísu -greinir allmjög á um
markmið og leiðir í þessum efn-
um, eins og’ í flestum öðrum
þjóðféla-gsmálum, og átök
hljóta jafnan að verða um það,
hvernig skipta skuli þeim byrð-
1®., spm félagsmálalöggjöfin
hefir í för með sér. En nauðsyn
hennar í ýmsum greinum ekki
neitt á'greiningsmál nú á dögum.
Þannig hefir viðhorfið breytzt
síðuistu öldima eð|a svo síðan
baráttan fyrir félagslegu rétt-
líEti og jöfnuði byrjaði í fullri
alvöru.
Tjarnarbíó
byrjar í dag að sýna ameríkska
stórmynd, Forsætisráðherrann. —
Eru þetta -þættir úr ævi hins
mikla brezka skálds og stjórnvitr-
ings, Benjamíns Disraeli, allt frá
unga aldri, þangað til honum
heppnast að afstýra stórvelda-
styrjöld á Berlínarþinginu árið
1878. Um leið eru þetta þættir úr
þróunarsögu brezka heimsveldis-
ins á sama tíma og eru leiddir
fram á sjónarsviðið eins og Glad-
stone, Sir Robert Peel og aðrir,
sem kunnir eru úr ævisögu Vik-
toríu drottningar, og síðast en
ekki sízt Bismarck kanzlari. Að-
alhlutverkið leikur John Gielgud,
einn frægasti Shakespeareleikari
í heimi.