Alþýðublaðið - 08.12.1942, Blaðsíða 4

ALÞYÐUBLAQIÐ
Þriðjudagur 8. desember 1942.
jfU|ríjðtt$>laMð
Útgefandi'. A!i>ý3uflt>kknrfnn.
Rltstjári: Steíán rjetursson.
Ritstjóm og afgreiðsla í Al-
þýSuhásicu við Hyerfisgötu.
Símar ritstjómar: 4801 og
4002.
{5ímar afgreiösíu: 4900 og
’ 4908.
Verð í lausasölu 40 aura.
AJþýðuprents rú3jsn h.f.
Jén Blöndal:
Stjórnarmyndunin
ræðið.
íilTO etaísætíls-
fœsffiííj'ðra ?
'EIRA en mánuður er nú
iioinn síðaa viðræður hóf-
ust milli flokkanná um stjórn-
armyndun og hin svokallaða
átta manna nefnd var sett á
laggirnar til þess að athuga,
hvort ekki rnætti takast að
n ynda stjórn, sem allir, fjórir,
flokkar þingsins stæðu að.
Áilan þennan tíma hafa menn
beðið þess með vaxandi óþol-
inmæði, að fá eiithvað að heyra
um árangur af störfum átta
manna nefndarinnar. Daglega
hafa men.x spurt, hvað stjórn-
armynduninni li.ði; en ekkert
svar fengizt. Það var ekki fyrr
en í gær, eftir meira en fjög-
urra vikna viðrajöur, að þögn-
in var loksins rofin. Og þá kem
ur í Ijós, að flokkarnir eru enn
jafn fjarri því og 1 upphafi, að
koma sér saman um stjórnar-
myndun. Störf átta manna
nefndarinnar hafa engan ann-
an árangur borið, en að leiða í
Ijós, að fyrir fjögurra flokka
stjóm er enginn grundvöllur
finnanlegur.
*
Það er roáske engin. furða, þó
að ýmsum blöskri að heyra, að
meira en fj órar vikur hafi þurft
til að komast að svo neikvæðri
niðurstöðu, enda er gagnrýnin
nú ekki spöxuð á slíkum seina-
gangi stjórnarmyndunarinnar.
Er í sjálfu sér sízt ástæða til að
lasta þá gagnrýní, því að sjald-
an hefir riðið mema á því, að
stjórnarmyndun gengi greið-
lega, svo að hægt væri að hefjr
ast handu um lausn hinna
mörgu aðkallandi vandamála.
En þegar farið er að varpa
fram bæði í ræðu og riti svo
alvarlegum og hættulegum hug
myndum og þeim, að þingið af-
sali sér þeim rátti og velti af
sér þeirri stjórnarfarslegu
skyldu, að mynda stjórn, á-
byrga fyrir því, og ríkisstjóri
skipi í þess stað svokallaða
embssttismannastjórn, utan
þings og starfandi á hans á-
hyrg'ð, þá verður ekki lengur
þagað viö því, af þeim flokk-
um þlóðarinnar að minnsta
kosti, sem kunr.a að gera grein-
urmun á þingræði og einræði,
og vita hvers virði þingræðið
og lýðræðið er, þrátt fyrir alla
galla þess.
*
Það er ókunnugt enn, hvaðan
sú tillaga er komin, að alþingi
ní'sali sér rétti sírxum og> skyldu
t’l tjórnarmyncrunar, en óh'k-
legt ver&ur að teljast, rð slík
hugriyod geti átt uppti k sín
nnnarsstaðar en þar, sem þirg-
ræðið og lýðræðið er að vettugx
irt. Hvort hún hefir komið [
upp í viðræðv m átta manna :
nefndarinnar eða ekki, er enn ,
óupplýst, e. eftir því mun I
veröa gengið ui talsmönnuxn
Jýðræðisins og þingræðisins í
þessu landi, að það verði upp-
lýst til hlít r hið allra fyrsta,
hvaOu öfl i -r eru að verki til
að eyði' |ja álit og virðingu
al mgi3 og: sveigja stjómarfar
o-kkar iaa á brautii einræðis-
ídxs fnrí' tun þa8 getur eng-
AÐ ERtT nú liðnar réttar
7 vikur síðan alþingiskosn
ingar fóru fram. Allan þennan
tíma — og raunar lengur —
hefir landið verið svo að segja
stjórnlaust, á hinum alvarleg-
ustu tímum, þegar vandamálin
hafa hrúgast upp með degi
hverjum og þróun atvinnulífs-
ins hefir stefnt í beinan voða.
Engin ástæða var til þess að
láta það dragast einum degi
frarn yfir það að kosningaúrslit-
in voru kunn að umleitanir um
stjórnarmyndun hæfust. Samt
var það dregið 3 vikur, en und-
aníarnar 4 vikur hafa 8 menn,
tveir ú,r thverjum flokiki, setið á
fundum og reynt að finna
grundvöll fyrir samstjói’n allra
flokka.
Með vaxandi undrun og
gremju hefir almenningur, sem
sér að ástandið í landinu fer
síversniandi, spurt: Hvað líður
stjóranrrjynduninni. Hv.að lengi
á landið að vera stjórnlaust og
þingið að sitja aðgerðalítið eða
aðgerðalaust, því vitanlega
verður engin afgreiðsla stór-
mála ráðin meðan efcbert er vit-
að um stjórnina? Það er áreið-
anlegt að kjósendurnir vænta
þess og bíða með óþreyju að
mynduð verði sem fyrst ábyrg
þingræðisstjcrn, sem geti tekið
hin mörgu aðkallandi vandamál
þjóðarinnar öruggum tökum.
II.
Stjórnarfar okkar íslendinga
stendur nú á mjög þýðingar-
miklum vegamótum. Hin æðsta
yfirstjóm landsins er nú raun-
verulega flutt inn í landið,
sennilega — og vonandi — fyr-
ir fullt og allt. Enda þótt við
búum við bráðabirgðaskipulag
í þessum efnum, þá ríður mjög
á að nú þegar skapist hinar
affanasælustu starfsaðferðir
'Uan hin,a æðstu stjórn landsins
og samband heninar við alþingi
og i-íkisstjórnma. Eitt af þeim
atriðum, sem mifolu máli
skiptir að vel ráðist fram úr og
verði tefoið föstum tökum er
eiimxiitt stjðrarmynduinin. Það
er mjög áríðandi að hér sikap-
ist efoki len,gri eða skemfri stjórn
leysistímabil, þegar stjórnar-
skipti varða. Sérstafolega á svo
viðsjárverðr.m tímum og nú
eru, aná ,það ekfoi eiga sér stað
að eytt sé dýrmætuim tíma í
þýðingarlaust fálm og bolla_
leggingar á óraunhæfuim igrimd.
velli.
Því miður finnst mér ekki
ihægt að segja að stjómarmynd-
irn sú, sean. nú þarf að ráða
fram úr, hafi verið tekin föstum
toifoum, án þess að ég aneð þeim
orðum vilji áfella neinn sér-
stafoan aðila.
í .þingræðislöndum flestum,
sem éff þelcki til, befir mynd- (
ast sú venja, að konungurinn eða
forsetinn, eða hvað sem nú
æðsti maður þjóðarinnar kann
að kallast, snúi sér til ákveðins
manns og feli honum ,að reyna
að mynda ríkisstjóm. Raun-
verulega þýðir þetta að snúa
sé til áikveðins flokks, sem síð-
an ákveðuT ihvaða maðup úr
hanis hópi skuli beita sér
fyrir stjórnarmyndun. Þessi
maður ledtaæ síðan hófanna
hjá öðrurn þmgmönnum og
flokkum um grundvöll fyrir
ríkisstjórnina. Tilkynnir hann
síðan koninginum eða forsetan-
um hvort hann telur grundvöll
fyrijr biinni stjóm og kynnir
ihonum viðhorf flobkanna. Ef
stjórnarmyndun ektoi tekst þá
er snúið sér til þess, sem tal-
inn er næstlíklegastur til þess
að mynda stjóm o. s. frv.
III.
Eins og ég ga-t í upphafi þess-
arar greinar em nú liðnar 7
vikur síðan kosningar fóru fram
Kosningarúrslitin sýndu greini-
ilega að S j álfstæð isflokkur inn,
sem fór með stjórnina, hafði
etoki einn bolmagn til þess að
fara með hana áfram án þess
að tryggja sér stuðning annarra
flotoka.
Eftir það sem á Utndan var
gengið naátti virðast heldur
ó^mnilegt lað tekist gaúíi að
miynda samstjórn allra flotoka.
Það er nú búið að eyða fjórum
vifcum í að ræða um sameigin-
legan gmndvöll allra 4 flokka
og nú mun fullljóst að ekki
sé, a. m. k. sem stendur, hægt
að finna grundvöli fyrir slíka
samstjóm.
Iheyrst hefir að nú þegar
hafi komlð upp raddir xm að
mynda stjóra, sem ekki bæri
ábyrgð fyrir þinginu, einskon-
ar emhættismjannastjóm, sem
vætri útnefnd af rfidsstjóra og
þá aðeins ábyrg gagnvsrt hon-
um, m. ö. o. að þingið og kjós-
endumir afsöluðu sér raunvera.
ÍLega valdi sínu í hendiu- ríkis-
stjóra.
Mér finnst fui-ðu gegna að
slíkar bollaleggingar skuii geta
um hugsandi manni blandast
iiugur, að með uppgjöf aiþingis
við stjórnarmyndun á þingræð-
isgrundvelli væri hið hættuleg-
asta fordæmi gefið fyrir hver
þau öfl og hvern bann flokk,
sem vill þingræðið í'eigt og ein-
ræðið, gerræðið, sett í þess
stað.
Slíkar bollaleggingar um em-
bættismannastjórn, utan þings,
taríancii á ábyx ð ríkisstjcra
i—*s, eru því vita,-,,<?r,ðari, sem
* giá ástæða er >nn til að æt1 t,
að c kki sé hægt uð mynda þi: ,.g-
rs ðj sstjórn á venjule.gan hátt.
Þ.'ð, sam fram hefir komið x við
rrei'um áttamanna nefndarinn-
. . er ekki annað en það, að
gn ndvcllur hafi ‘'kki fundizt
ffTic fjögurra flokka stjóm.
E r með er engan veginn sagt,
ao ekki sé hægt að mynda þing-
r æðisstjórn — á þrengri gr ;d-
volíi, og má í því sam'
'mihná á, að /þ.-'r ílokkar báíi.
• nýlega. gert gur um ■ m
vandamálanna, sem eru svo
svipaðar, að íurðulegt mætti
teljast, ef ekki tækist að
ná samkomulagi milli þeirra
um stjórnarmyndun, ? vo íremi
að hugur fylgi máli hjá
þeim. Og jafiivel þótt stjórn-
armyndun mistækist einn-
ig á þeim grundvelli, eru
fleiri möguleikar á myndun
þirigræðfsst j ór-xar eftir, se:m
:nn eru óreyndir.
Að minnsta kosti meðan til-
raunum til stj órnarmyndur) ar
er ekki lengra komið, verður að
telja það stórvítavert og hreint
og be nt tiiræði við þingræði og
lýðræ landinu, að önnur eins
hugm 1 skuli vera fram borin
og sú. rfþingi ætti aö afsala
sér ri sínum og skyldum í
hendur ríkis xtjóra. Og af hvaða
toga, sem slík hugmynd kann að
véra spunnin, er nauðsyrlegt,
frá sjónarmiði lýðræðÍsLrs, ao
I /efa hana niður sem allra
fymi .
átt sér stað eins og málum er
lcomið, og sýnir þetta bezt
hver.su takmarkaþur stjóm-
málabroski okkar íslendinga er
ennþá. Ef þingið léti setja sig
út úr leiknum á þenman hátt,
hvaða trygging hefir það fyrir
því, að þag fái valdinu skilað
aftur og hvenær? Ef stjórnin
hinsvegar hefði meirirluta þings
ins á bak við sig, þá væri hún
þingræðisstjórn og á ábyrgð
þeirra þingmanna og flokka,
sem hana styddu.
» *
Eins og cmiálum er kornið er
ekki vitað að rannsakaðir hafi
verið mögulteikamir á annarri
s t j ó rnarmyndmi en fjögurra
flokka, enda þótt fyririram
mætti vænta- þess að erfiðast
væri að finna grundvöll, sem
allir flokkair allt frá Sjálfstæðis
mönnum til kommúnista gætu
staðig á.
Mér virðast 3 möguleikar á
stjórnajnnynduin sárstaktega
koma til greina, eftir að sýnt
var, að ekki tækist að mynda
4 flokka stjóm:
1. Þegar fyiir kosningarnar í
haust lagði Alþýðuflokkurinn
fram xrijög ítarlega stefnuskrá
til lausnar hinum aðkallandi
vandamálum. Eftix kosningarn-
ar hafa bæði Fa’amsóknarflokk-
uirinn og kommúnistar lagt fram
stefnuskrár í dýrtíðarmálunum
og ýmsum öðram málum, sem
í fiestum vedgamiklum atrið-
um taka upp tillögur Alþ.flokks
ins. Ef taka á þessar stefnu-
yfirlýsingar alvarlega, virðist
full ástæða til þess að ætia að
þessir iþrír flotokar geti mynd-
að ríkisstjórn saman
2. Hinsvegar er á bað að h'ta
að áðurnefnd stefnuyfirlýsing
Framsáknarfiolcksins brýtur
mjög í bága við fyrri stefnu
flokksins, sem hann hafði fylgt
aUt til þess tímla að samstarf
hans við Sjálfstæðisilokkinn
rofnaði. En það samstaif rofn-
aðii aðeins á ágxreiningi um eitt
mál, kjöirdæmamálið, eons og
skýrt var tekið fram af leið-
togum þessara flokka þegar
upp úr slitnaði. Nú er .lausn
þessia máls fengin og virðist
því margt ólíkfegra en að þess_
ir tvehr flokkar geti á ný tekið
upp iþráðinn, þar sem haxm
slitnaði
3. í mörgum þingræðislönd-
um hafa setið að völduix
minnihlutasljórnir eins flokks
án þess að hafa fyrirfram
nokkurn fastan meiiihluta
í þinginu. Slík stjórn sit-
ur að vcldixm á meðan
ekki er samþykfct vantraust á
hana eða hún verðxxr í minnL
hluta við atkvæðagrei.ðshi um
þýðingarmikil rniál að hennar
dómi. Ég skal engutm, getum áð
iþvi ’Vöcia hverfjir' möguleikar
ei’u á myndun slíkrar stjórnar
hér sem stendur, en þessi mögu
lexki vxrðist þó fyllilega koma
til greina, áður en farið er að
taila um að þingið afsali sér
valdi sínu til þess að ráða stjórn
inni.
En það sem. er aðalatriði
þessa máls er það, að röggsam-.
lega sé að því .gengiö að at-
huga ailila möguleika á því að
mytnda stjórn ,sem samboðin er
iþeirri lýðræðis, og þingræðis-
hugsjón, sem; islenzkir stjórn.
rnálaflokkar hingað til hafa
að minnsta kosti láíizt aðhyll-
Frh. é 6. síðu.
np VÖ blöð, Vísir og Morgun-
blaðið, gerðu um helgina
þá furðulegu hugmynd, sem ný-
lega hefir skotið upp kollinum,
að urntalsefni, að alþingi hætti
við að reyna að mynda þingræð-
isstjórn og ríkisstjóri skipi í
þess stað svokallaða embættis-
mannastjórn, utan þings, óháða
því og þingfloklcunum og starf-
andi aðeins á hans ábyrgð. Vís-
ir skrifaði í aðah’itstjórnargrein
sinni á laugardaginn á eftirfar-
andi hátt um þessa furðulegu
hugmynd:
,,Er alls ekki ósennilegt aS svo
geti farið að þingflokkarnir nái
ekki samkomulagi um pólitíska
stjórn, cg kann ýmislegt því að
valrta. Er þá aðeins ein leið fær,
en hún er sú að flokkarnir komi
sér samaix um að mynda ópólitíska
stiórn, — þ. e. beztu manna stjórn
að þeirra dómi, og ættu ráðherr-
arnir ekki sæti á þingi.
Augljóst er það, að því þingi,
sem nú stendur yfir, verður ekki
lokið fy;-r en einhvern tíma á
næsta ári öndverðu, en óvíst
hvers>- langt fram í febrftar það
kann að dragast.. Samkvæmt ntjórn
arskránni á r.ýtt þing að koma
sainln hinn 15. febrúar, ea allt til
þess dags virðist setið meðan sætt
Qí vf þessu þingi. Gæti þingið á
þessum tímx íekið margs ken.ar
ákvarðanir, r til heilla horfr en
framkva xa þarf f.¥rinu, en hítt er
augljóst «.3 fiárlög -erða með engx:
móti san n fyi : hið komanda ór,
fyrr er. langt er á árið liðið, eða é
haust; £>að er bví tileangslaust að
aýtt ÞHag setfist & rökstóla fjrr «n
þ-l Lfyreía lagi-. Sú stjöm, mm-
8*®mdu8 karm a8 verða. þyrftt, því
að annast ýmsar framkvæmdir 6
háð hinum einstöku flokkum, sen
ekki kunnu fótum sínum foráð
meðan af þeim var krafizt, að þei:
tækju á sig ábyrgðina. Það e
sennilegt að slík ópólitísk stjóri
gæti mörgu góðu til vegar kcmi3
og fengið miklu meiru áorkað ei
hver sú stjóm, sern í einu og ölli
væri háð duttlungum flokkanna.
Á hausti komanda, er þing kæm
saman, má vel vera að skapaz
hafi grundvöllur fyrir samstart
flokkanna, þótt sá gnxndvöJlur s
ekki fvrir hendi nxx, að nýafstað
inni kosningahríð. Gætu þá flokk
arnir tekið stjórnina að nýju
sínar hendur, og væri það mikli
líklegra til árangurs, en ef að þei
gerðu það nú. Það kann vei a
vera, að einhverjir ann-narkar séi
einnig á því, að ópólitísk stjóri
setjist að völdum, en mest vcltu
þar — þ ’átt fyrir allt —- á manna
valinu. o : v,fcan þings er nægjanleg
úrval msnna, þannig, að hvex
sæti yrði með sæmd skipað, þar ti
stjórnmálaleiðtogamir lyndu sa.m
eiginlega köllun til að íaka þar vic
sem hinir léttu störfum."
Svo óhugsug og léttúðug um
mæli í ö' ru aðalblaði stærst
stjórnmá: iflokksins á líindinu
sem þó telur sig vera bæðx þing
ræðis- og lýðræðisflokl:, muni
vokja mikla i.ndran, enda skrií
ar Morgunblaðið, hitt aðalbla
Sjálfstæðisflokksins, allt öðru
vísi um þessa hugmynd. l>ai
sogir í aðalritstjórnargrein sinr
á sunnudaginn:
„Ekki væri unnt að auglýsa be1
ur algara uppgj t þlngræðiains, **
gert vseri, ef hoKítö. yrði að þe»?
■^■iLrllSU.-