Alþýðublaðið - 15.01.1943, Síða 4

t ________-_________________Al»yðUBlABr _______________Föstvdaem 15. janfat IMfc
H >rlote>r—»T«rpl6 verOnr swiH^kt...
Hver fær orlof og hvernig
öðlast hann pað?
F RUMVARP ALÞÝÐUFLOKKSINS um oriof handa öll-
um launþegum landsins er nú enn á dagskrá alþingis og
töluverð von talin til þess, eftir þeim undirtektum, sem það
hefir fengið í efri deild, þar sem það er flutt í þetta sinn af
Guðmundi I. Guðmundssyni, að það nái í þetta sinn loksins
fram að ganga.
Deilan om meimta-
mðlarðð.
DEILUR þær, sem staðiið
hafa yfir tmdanfarið milM
anenntamálaráðsmanna, einkum
iorananns þess, annars vegar og
flestra Mstamanna landsins hins
vegar hafa verið mjög hvimleið
ar öMum þeim, sem óska þess,
að frjáls og glæsileg Mstastaf-
semi og mienningarMf megi
þrífast á íslandi. En þótt mönn-
lun hrjósi hugur við viðureign-
ínni, viilja auðvitað aUir hugs-
andi menn, að hun sé til lykta
ieidd, úr því að hún er hafin,
og það þaxf að gerast hið fyrsta,
en hitt var dapurlegast, að til
hennar skyldi nokkru sinni
iþurfa að koma.
Blaðadeilurnar hafa verið ó-
þvegnar á köflum, og því að
vonuan að óvandaður yxði eftir-
leikurinin á alþingi. Orðaskak
iþeirra Kristins Andréssonar og
Jónasar Jónssonar hefir nú stað-
ið dögum saman á fundum efri
deildar, og deildinni verið Mtill
sómi að. Ohjákvæmilegt er auð
■vitað, að þingið ræði um þessi
mál, skeri úr því, hvaða breyt-
ingai' á að gera, því að þær eru
nauðsynlegar, það er sjálfsagt
að athuga það og ræða um það,
hvort 'gera á enn breytingar á
menntamálaráði. Hitt er alþingi
ósamboðið, að þar séu haldnar
langar skammaræður og per-
sónulegar um einstaka Mstam.,
en öðrum hampað á kostnað
þeirra staiibræðra sinna, sem
ekki eru gœðiagar ræðumann-
anna. En sem betur fer eiga fáir
þingmenn hlut að iþeim ófögn-
uði, og getur sá meginhluti
þingheims, sem utan við stend-
ur, borgið sóma þingsins með
því að stuðla að afgreiðslu máls-
ins þegar á þessu þingi á þann
.hátt, að svo verði um hnútana
búið, að ekki þurfi framar að
verða vart þeirrar óhrjálegu
afturgöngu, sem undanfarið hef-
ir riðið húsum í andlegu lífi
þjóðarinnar, Mstamannadeilunn
ar.
Vafalaust eiga eftir að koma
fram breytingartillögur við
frumvarp Kristins Andréssonar
um breytingar á menntamála-
ráði, því að auðséð er, að á því
eru ýmsir gallar, enda kann að.
vera, að það sé ekki nægilega
vel undirbúið og nógu mikið
rætt.
En eitt er víst. Breytingar
þær, sem gerðar voru á Mennta
málaráði 1939 gáfust ekki vel,
enda sagði mörgum illa hug-
ur um. Óánægjan með störf nú-
verandi menntamálaráðs, til
dæmis úthlutun #tyrkja til lista-
manna, hefir orðið miklu magn
aðri en meðan alþingi sjálft
annaðist þe#sa úthlutun. Sú
lausn virðist því ekki fjarlæg,
að svipaðri skipxm verði komið
á og áður var, enda er það í
alla staði viðeigandi, að alþingi
heiðri listamenn þjóðarinnar
sjálft fyrir vel .unnin störf. Þar
komast líka f leiri raddir að en í
fimm manna nefnd, er gerir út
um máMn ,og óvíst er, að neitt
batnaði, þótt menntamálaráð
yrði gert að einhverju nefndar-
bákni, með fuEtrúum frá mörg-
Margan launþega mun því
langa til þess að lesa orlofsfrum-
varpið 1 heild, enda langt orðið
síðan e.fr.i þess var rakið hér í
blaðinu, þegar það var borið
fram í fyrsta sinn. Þykir því
rétt að prenta frumvarpið orð-
rétt upp hér á eftir, eins og það
Mggur nú fyrir eftir 2. umræðu
í efri deild.
Frumvarpið hljóðar þannig:
1. gr. Löo- þessi gilda um allt
'fólk, sem starfar í þjónustu
annaræa, hvort beldur einstak-
linga eða hins opinbera Undan
teknir eru þó:
a. Iðnnemar, sbr. 9. gr. laga
nr. 100 11. júní 1938, um iðn-
aðarnám.
b. Starfsmenn fiskiskipa, sem
ráðnir eru eftir reglum um hrein
hlutaskipti og hlutarmaður tek-
ur þátt í útgerðarkostnaði að
mieira eða minna leyti. Þó skal,
ef hlutarm. óskar þess, greiða
honum orlofsfé þannig, að helm-
ingur iþess sé tekinn af kaupi
hans sjálfs, en hinn helminginn
greiði útgerðarmaður.
2. gr. Lög þessi rýra í engu
orlofsrétt þeirra, sem sam-
kvæmt samningi eða yenju eiga
eða kunna að eignast betri or-
lofsrétt en í lögum þessum er
ákveðið. »
Samningar um .takmarkanir á
orlofsíétti samkvæmt lögum
þessum eru ógildir.
3. gr. Sérhver, sem lög þessi
ná til, hefir rétt og skyldu til
orlofs ár hvert jafnmarga virka
daga og hann hefir unnið marga
ahnanaksmánuði samanlagt
nsesta orlofsár á undan, en or-
lofsár mierkir í lögum þessum
tímabilið frá 15. maí til 14. maí
næsta ár á eftir.
Teist í þessu sambandi ihálfur
mánuður eða meira sem heill
mánuður, en skemmri tími er
ekki tálinn með.
Það telst vinnutími sam-
kvæmt þéssari grein, þótt mað-
er sé frá vinnu vegna veikinda
eða slysa, meðan hann fær kaup
greitt, eða'hann er í orlofi.
4. gr. Sá, sem fer í orlof, á rétt
á að fá greitt sem orlofsfé 4%
— fjóra áf hundraði - af kaupi
því, sem hann hefir borið úr být-
um fyrir vinnu sína næsta or-
■lofsár á undan.
Nú hefir maður unnið eftir-
vinnu, nætur- eða helgidaga-
vinnu, og greiðist þá orlofsfé
aðeins af þeirri upphæð, sem
greidd hefði verið fyrir þá vinnu
ef það hefði verið dagvinna. Þó
skulu farmenn fá greitt orlofsfé
af eftiívinnukaupi eins og það
er á hverjum tíma.
Orlofsfé greiðir sá eða þeir;
sem orlofshafi hefir unnið hjá á
orlofsárinu, og fer greiðsla fram
með orlofsmerkjum í hvert
skipti, sem útborgun vinnulauna
fer_ fram.
Ákvæði þetta gildir þó ekki
um starfsmenn, sem eru í fastri
stöðu. Þegar þeir fara -í orlof
og hafa unnið hjá sama vinnu-
veitanda samfleytt næsta orlofs-
ár á undan, halda iþeir kaupi
sínu óskertu orlafsdaigana, jafn-
háu og þeir hefðu unnið venjul.
vinnutíma .Kaup fyrir orlofs-
dagana skulu ‘þeir fá greitt
næsta virkan dag áður en orlof
hefst.
Nú fer maður úr fastri stöðu,
og greiðir vinnuveitandi þá með
orlofsmerkj um orlofsfé af kaupi
því, er starfsmaðurinn vann
fyrir á því orlofsári.
Starfsmaður, sem er í fastri
stöðu, þegar hann fer í orlof, en
hefir ekki unnið hjá sama vinnu-
veitanda samfeMt nsesta oflofs-
ár á undan, fær greitt orlofsfé
með orlofsmerkjum nsesta virk-
an dag áður en orlof hefst, og
miðast það við kaup það, er hann
vann fyrir hjá núverandi vinnu-
veitanda á orlofsárinu.
Krafa um greiöslu orlofsfjár
er forgangskrafa í dánar- eða
þrotabúi vinnuveitanda til jafns
við kröfu þær, sem um ræðir
í 83. g. b., 5. lið, skiptalagaruna,
nr. 3 12. apríl 1878.
5. gr. Nú tekur maður ekki
kaup beint frá vinnuveitanda,
heldur fær kaupið greitt t. d.
með þjórfé að öllu eða nokkru
leyti, og skal upphæð orlofsf jár
þá miiðast við framtal tekna til
skatts næsta ár á undan, eða á-
ætlun skattanefndar um vinnu-
tekjur, ef ekki var talið fram til
skatts.
6. gr. Eigi skal reikna orlofs-
fé af greiðslum, sem ætlaðar eru
til borgunar á sérstökum kostn-
aði vegna starfsins, t. d. ferða-
kostnaði, og ekki teljast skatt-
skyldar.
Sama gildir um áhættuþókn-
anir, sem greiddar eru vegna
stríðshættu.
7. gr. Nú er kaup greitt með
fæði, húsnæði eða öðrum hiunn-
indum að öllu leyti eða ein-
hverju, og greiðist þá orlofsfé
af verðmæti iþess, sem miðast
við miat skattanefndar á hlunn-
indum þessum til tekna við síð-
ustu ákvörðim tekjuskatts.
8. gr. Ríkisstjórnin. hlutast til
fflH, að póststjómin gefi út or-
lofsmerki og orlofsbækur á.
þann hátt, er fynir er mælt í
lögum þessum og reglugerð, er
sett skal samkvæmt þeim.
í reglugerðinni skal ákveðin
gerð merkjanna, með hvaða
upphæðum í aurum eða krónum
þau skuli igefin út og hvernig
sölu þeirra skuli hagað.
Orlofsmerki skulu vera til
sölu og orlofsbækur til afhend-
ingar í öllum póststöðvum, þar
sem póstfrímerki eru seld.
Merkin skulu seld vinnuveit-
endum mieð ákvæðisverði og
starfsmönnum afhentar ókeypis
þær bækur, sem eru þeim nauð-
synlegar.
í bækurnar skal starfsmaður
rita nafn sitt, stétt og heimili,
um 'leið og hókin er afhent og í
viðurvist þess, er afhendir hon-
um bókina. Hver bók skal að-
eins gilda fyrir eitt orlofsár, og
skal það tilgreint fremst í bók-
inni, og má aðeins festa í þær
orlofsmerki fyrir vinnu á því
orlofsárl í reglugerð skulu sett
ákvæði um gerð bókanna og
notkiuh, svo og um önnur atriði
varðandi framkvæmd laga þess-
ara, er þurfa þykir.
Állur kostnaður við orlofs-
merki og orlofsbækur greiðist
úr rífcissjóði.
Þegar 'kaupgreiðandi afhend-
ir starfsmanni orlofsmerki, skal
kaupgreiðandi sjálfur festa 'þau
í orlofsbók starfsmannsins á
þann hátt, er fyrir er mælt í
reglugerð um orlof, og skrifa í
bóldna það, sem reglugerðin á-
kveður.
9. gr. Orlof skal veitt í einu
lagi á tímiabilinu 1. júní til 15.
september. Þó skal þeim, sem
vinna v.ið sveitavinnu eða síld-
veiði, veitt orlof á öðrum tím-
um árs eftir því, sem nánar verð
ur ákveðið í reglugerð, og er
ríkisstjórninni með sama ihætti
heimilt að ákveða, að víkja frá
ákvæðipn í upphafi greinarinn-
M ORGUNBLAÐIÐ skrifar í
gssr, í tilefni af ágreiningi
þeim, sem fram kom í neðri
deild alþingis um hið fyrirhug-
aða viðskiptaráð ríkissjórnar-
innar — kommúnistar vildu
láta þingflokkana tilnefna sinn
mianninn hvern í það og Fram-
sókn virtist helzt hallast að'því
sama:
„Ríkisstjórnin hafði við alla
meðferð málsins lagt ríka áherzlu
á, að hún fengi að ráða öllum
mönnum í ráðið. Sagði fjármála-
og viðskiptamálaráðherra, að
stjómin legði á þetta „meginá-
herzlu“, og urðu þau ummæli ekki
skilin á annan veg en þann, að
stjórnin sætti sig ekki við aðra af-
greiðslu.....
Eins og málin standa í þinginu
var ekki annað hægt að gera en að
láta stjórnina fá það vald, sem hún
hér bað um. Þingflokkarnir standa
enn nákvæmlega í sömu sporum og
þeir stóðu, er þessi ríkisstjórn var
mynduð. Þar er hver hendin á
móti annarri. Flokkarnir eru ekki
sammála um neitt, sem verulegu
máli skiptir. Meðan svona er á-
statt, er eina vonin sú, að ríkis-
stjórninni takist að sigla milli skers
og báru, og koma höfuömálunum
áfram, án verulegra árekstra við
þingið.
Sjónarmið ríkisstjórnarinnar, að
vilja ein ráða vali manna í Við-
skiptaráð er skiljanlegt og eðlilegt.
Ef hins vegar þingmenn eru óá-
nægðir með sitt hlutskipti nú, geta
þeir engum nema sjálfum sér um
kennt. Og sízt ættu kommúnistar
og Framsóltnarmenn að vera óá-
nægðir, því að þeir báðu um þetta
ástand.“
Það er alveg rétt. En þannig
er það venjulega: Það er léttara
að fremja vitleysurnar en taka
afleiðingunum af þeim. Það
sannast átakanlega á afstöðu
kommúnista og Framsóknar-
manna fyrst til stjórnarmynd-
unarinnar og síðfcn til stjórnar-
frumvarpsins um viðskiptaráð.
*
Hægri og vinstri villan, sem
J'-^as Hriflu var að kvarta
» und. _ a -’ogunurn rþp væru
fiiiiffit I
Jakkar
Buxur i;
Sloppar
Samfestingar
Peysur
Skyrtur !
Hanzkar.
Unnur
(homi Grettisgðtu og
Barönsstígs).
ar um fleiri ®tarfsgremar, er
nauðsynlegt þykir, að aðrar
reglur gildi um.
Aðilar geta með samíkomu-
lagi ákveðið, að orlofi skuli
skipta og að það skuM veitt á
öðrum itímum árs en í 1. m*gr„
segir.
10. gr. Nú er starfsmaður í
starfi á þeim tíma, þegar hann
vill fara í orfof, og ákveður
vinnuveitandi þá, með a. m. k.
viku fyrirvara, hvenær honum
skuM veitt orlof, nema sam-
komiulag verði um iannað.
Ritar vinnuveitandi x orlofs-
bók starfsmanns vottorð um
það, hvaða dag orlof hans skuli
standa yfir.
Frh. á 6. *í§u.
komnar í Framsóknarflokknum,.
halda áfram að berjast í Tíman-
um. í gær reynir þó ritstjórx
Tímans að bera klæði á vopnin
og túlka útlistanir flokksfor-
mannsins þannig, að sem minnsfc
ur ágreiningur verði af. Hanns
segir meðal annars:
„Eins og kemur fram í orðunum
„frjálslyndur milliflokkur“, grein-
ast miðflokkar í tvær aðaldeildir,
frjálslynda miðflokka og íhalds-
sama miðflokka. Frjálslyndir mið-
flokkar vinna að öllum jafnaði með
flokkunum, sem eru vinstra megití:
við þá, því að þeir standa þelnrt
skoðanalega nær en íhaldsflokkun-
uni. íhaldssömu miðflokkamir
vimia að jafnaði með flokkunum„
sem eru hægra megin við þá, þvi
að þeir standa þeim skoðanalega
nær en verkamannaflokkunum.
Flokkaskiptingin í Danmörku.
fyrir stríð var glöggt dæmi um
þetta. Þar voru verkamannaflokk-
ur, íhaldsflokkur og tveir mið-
flokkar, radikali flokkurinn og
vinstri flokkurinn. Radikali flokk-
urinn var frjálslyndur miðflokkur
og hafði venjulegast samstarf viffi
verkamannaflokkinn. Vinstri flokk
urinn var íhaldssamur miðflokkur
undir forustu stórbænda, slitinn úr
tengslum við frækilega fortíð sína,
og hafði að j*¥naði samstarf viS
íhaldsf lokkinn.
Stofnun Bændaflokksins var til-
raun til að mynda sér íhaldssaman
miðflokk í stíl við vinstri flokkinnt
danska. Endalok Bændaflokksius
eru glögg sönnun þess, að íhaids-
samur miðflokkur hefir ekki
starfsgrundvöll hér á landi. Ein
höfuðástæðan er sú, að íslenzka
bændastéttin, sem líklegust er til
fylgis við miðflokk, er frjálslynd,
en ekki íhaldssöm."
Og enn segir ritstjóri Tímans:
„Saga Framsóknarflokksine sýn-
ir bezt, að hann ber nafn frjáls-
lynds miðflokks með réttu. Hann
hefir alla tíð verið víðsýnn og
framsækinn umbótaflokkur. Þess
vegna hefir hann líka aldrei getað
átt samleið með íhaldsöflunum,
nema um tímabundin dægurmál.
Langvinnt samstarf hans við þaa
getur ekki samrýmzt umbótaþrá
Frh. á 6. síSu.
um dieildum listmanna og ann-
arra, se«n. þar eiga hagsmuna
að gæta, eins og t d. stúdent-
félagsins. Er ástæða til að öðr-
um sé betur til þess treystandi
að veita þéim það en einmitt
þingið, þeir fulltrúar, sem þjóð-
in hefir kjörið til þess að ‘Nr.-
ar, sem stunda nam eriendis..
Listanuermimir verða að
njóta öryggis um hagsrnunamál I mieð sín iþýðimgainmestu og v)
sín exns og aðrfr þegnar þjóð- I 'kvæmustu mál?