Alþýðublaðið - 17.02.1943, Qupperneq 4

♦
fUþijðnbUðtð
Útgefanil: AlþýSuflokkurinn.
Ritstjóri: Stefán Pétursson.
Ritstjórn og afgreiðsla í Al-
þýðuhúsinu við Hverfisgötu.
Símar ritstjórnar: 4901 og
4902.
Símar afgreiðslu: 4900 og
4906.
Verð í lausasölu 40 aura.
Alþýðuprentsmiðjan h.f.
Sigur lista-
mannanna.
VEÐ 'kosningunni í mjeninta-
málaráð oe samlþykktum
iþeim, sem gerðar voru um styrk
veitingar til tistamanna í siam-
ibanidi við afgreiðslu fjárlag-
anna á aliþingi í fyrradag, iskyldi
maður setla, að nú loksins væri
Jjokið þeirri ömurlegu deilu,
sem um nokkur undanfarin ár
hefiir staðið milli listamanna
og menntamálaráðs, eða rétt-
ara sagt formanns þess, Jónasar
Jónssonar, isem mestu hefir
ráðiö um, iafsjk}ifflt|i ihlins opin-
ibera >af sfcáldiskap. og| öðrum
listum, styrkveitinigum ti'l
þeirra, listaverkakaupum og
öðrum hagsmunamálum lista-
mannanna.
Það er óþarfi að rifja þessa
deilu uipp nú. Henni er lokið
með ótvíræðum sigri listamann-
fluna ,enda þótt Jónas Jónsson
næði sjálfur 'kosningu í mennta
málaráði á ný. Hainn verður þar
enginn láhrifamaður á því kjör-
tímabili ráðsins ,sem nú er ný-
byrjað, og listamennirnir eiga
ekki að þurfa að óttast það, að
verða af persónulegum eða póli-
tískum ástæðum beittir neinum
bolabrögðum lengur, eins og
við hefir viljað ibrenna undan-
farin ár.
En það ,sem áunnizt ihefir
fyrir listamennina við kosning-
una í menntamálaráð og af-
greiðslu f járlaganna í þetta sinn
er ekki aðeins það, að sikift hafi
verið um menn að meiriíhiluta í
mennt amálaráð i n u sjálfu á
þaren hátt, sem þeir munu telja
sig geta vel við unað; vald ráðs-
ins um styrkveitingar ti'l lista-
manna hefir einnig verið stór-
kostlega ta'kmarkað og að sama
skapi fengið listamönnunum
sjálifum í hendur.
Það er að vísu s,vo, samkvæmt
hinni nýaf stöðnu .afgreiðslu fj ár
íaiganna ,að aiþingi' ákveður þá
fjárupphæð, sem samtals er
varið af hálfu hins opinbera
til styrktar skáldum, rithöfund-
um og öðrum listamönnum; og
mennitamálaráði er ætlað að
Skifta þeiirri fjárupphæð miili
hinna einstöku deilda í ibanda-
lagi íslenzkra listamanna; en
því næst fær hver deild að kjósa
sér sjálf nefnd itil þess að ákveða
styrkina, sem hver einstakur
listamaður fær. Það má því
segja, að ilistamennirnir ráða
því nú raunverulega sjálfir,
íhvernig sú f járupphœð, sem á-
'kveðin er á fjárlögunum til
styrktar þeim, skiptist á milii
þeirra.
Greiniiegri sigiir gátu þeir I
varla, unnið í deilu sinni við 1
Jónas Jónsson. Þeir hafa undan- |
farið isérstaklega borið sig upp i
undan því, og 'þaö (visisulega t'i
ekki að ástæðulausu, að styrk-
veitingarniar til þeirra væru
háðar ihæði persónulegum og
pólitískum dutlunigum hins ráð-
irika formanhs menntamálaráðs,
og af þeirri ástæðu furðu breyti-
legar og óvissar frá ári til árs.
Og slíkt lástand er vitanlega
ekki til 'þefes fallið, að skapa
ALÞYPUBLACSSÐ _____________ _____Miðvikudagur 17. febrúar IMS.
Afgrelðsia fjárlaganna:
Dtgjðld ríkisins fara aö mesta i stjéro-
arkostnað og lðgboðoar greiðslnr.
13 milljónir króna í ólögboðnar verklegar framkvæmdir.
Vlðtal við Finn Jénsson, fiermaan I gjalda á 16. gr., sem svo að
„ j segja öll eru lögboðin, áætlað
IJarveltliigaiiefndlar* tn ólögboðinna verklegrá íram-
Tp^ AÐ ERU MIKIL OG MERK TÍÐINDI þegar afgreidd
eru frá alþingi hæstu fjárlög ,sem það hefir nokkru
sinni samþykkt. — í tilefni af því ,sneri Alþýðublaðið sér
til Finns Jónssonar, en hann er, eins og kunnugt er formaður
fjárveitinganefndar þingsins og spurði hann um skoðanir
hans á fjárlögunum eins og þau liggja nú fyrir og afgreiðsJu
þeirra.
Fara ummæli Finns Jónsson-
ar hér á eftir:
„Afgreiðslu fjárlaganna fyrir
árið 1943 er nú lokið með því,
að afgreidd voru þau hæstu
fjárlög, að tölum tiil, sem sézt
hafa hér á landi.
Tekjurnar voru áætlaðar
rúmar 66 milljónir króna og
gjöldin álíka, þannig, að aðeins
er eftir um 500 þús. kr. hag-
stæður greiðslujöfnuður, en í
þessum gjöldum eru innifaldar
afborgarnir lána um 2,5 millj.
kr. og eignaaukningar um 1,5
millj. kr., þannig, að raun-
verulegur rekstrarjöfnuður er
hagstæður um 4,5 millj. kr.
Til samanburðar má geta
þess, að tekjur á fjárlagafrum-
varpinu fyrir árið 1942 voru á-
ætlaðar rúmlega 23 millj. kr.,
en rekstrarútgjöld 24 milljónir
kr„ en útgjöfdin munu hafa
þrefaldast og tekjurnar fer-
faldast. Er af þessu augljóst,
að fjárlagaáætlunin fyrir 1942
hefir verið fjarri öllum sanni.
Það er að sjálfsögðu mjög erf-
itt á þessum tímum að gera á-
ætlanir um tekjur og gjöid,
sem likur eru til að standist."
Hins vegar er mjög óhyggilegt
að reyna ekki að gera sér
nokkurn veginn grein fyrir
veruleikanum og haga sér eftir
‘ honum.
Hin risavaxna dýrtíðaralaa.
sem skollið hefir yfir þjóðina
i á síðast liðnu ári hefir fært
allt úr skorðum. Atvinnuveg-
irnir liggja undir stórkostleg-
um áföltum, sveita- og bæja-
félög verða að margfaida út-
gjöld sín og flest þeirri niunu
sýna stóran tekjuhalla eftir ár-
ið sem leið, vegna dýrtíðarinn-
ar. Og ríkissjóður, sem fékk í j
tekjur allt að 90 millj. kr. hefir
varið tekjuafgangi sínum í
uppbætur ofan á ihið iháa afurða-
verð bænda.
Ýmsum kann að þykja ó-
gætilega farið að áætla tekjur
og gjöld ríkisins um 66 millj.
kr. En tekjur og gjöld ríkisins
voru fyrir stríðið 17—18 millj.
kr. og mun þá láta nærri, að
ekki sé nema eðlilegt, að fjár-
lögin rúmlega þrefaldist, eins
og allt annað.
Vöxtur dýrtíðarinnar hefir
ekki getað farið fram hjá rík-
issjóðnum, eins og fyrrveranöi
ríkisstjórn hagaði sér. Þegar
fjáriögin eru athuguð kemur í
ljós, að útgjöld ríkissjóðs, þau,
sem áætluð eru í þessu fjár-
lagafrumvarpi eru að miklu
leyti lögbundin. Kostnaður við
rekstur hinna ýmsu embætta og
stofnana er orðinn svo mikill,
listunum 'örugg vaxtar-
skilyrði á meðal ökkar. En nú
hafa listamennimir verið
tryggðir gegn allri bættu á
slíku 'gerræði af hálfu opiniberra
embættismainna. Nú fá þeir að
ráða því sjálfir, ihvernig styrkt-
og kostnaður, vegna ýrnissa
laga, sem alþingi hefir sam-
þykkt á undanförnum árum,
orðinn svo hár, að það er næsia
lítil uppliæð af tekjum ríkis-
sjóðs, sem alþingi getur ráð-
stafað á ári hverju.
Þegar tillögur fjárveitingú-
nefndar voru lagðar fram við
þriðju umræðu fjárlaganna,
taldist mér svo til, að hækkun
sú, sem gert var ráð íyrir á
gjöldunum, um 17.5 mill. kr.,
skiþtist þannig, að 8,9 millj. kr.
væru ýmsar leiðréttingar á
f j árlagaf r umvarpi ríkisst j órn-
arinnar, eða útgjöld, sem al-
þingi gæti ekki komizt hjá að
inna af hendi, annað hvort
samkvæmt lögum, eða til þess
að halda í horfinu um venju-
legar framkvæmdir, svo sem
strandferðir og iandhelgis-
gæzlu. Hinn hlutinn, 8.6 millj.
kr„ væri til aukinna verklegra
framkvæmda, sem lítið eða
ekkert hafði verið áætlað til í
frumvarpi ríkisstjórnarinnar,
sem fjármálaráðherra Sjáif-
stæðisflokksins lagði fyrir al-
þingi.
Hækkun sú, sem alþingi
gerði umfram tillögur fjárveit-
inganefndar við þriðju umr.
fjárlaganna og nemur um 2.3
milljónum króna, skiptist sem
næst þannig, að rúmur helm-
ingur fer til útgjalda samkv.
lögum um raforkusjóði, í
launagreiðslur og til Noregs-
söfnunar, en hinn helmingurinn
til ýmissa verklegra fram-
framkvæmda, þar af er hæsti
liðurinn 300 þúsund krónur til
fæðingarheimilis í Reykjavík.
Aukin framlög, þau, sem al-
þingi hefir ákveðið til ýmissa
verklegra framkvæmda, nema
þannig samtals um 10 miiij.
kr.
Stærstu liðirnir í þeirri
hækkun er til vegagerða' 2.5
millj. kr„ hækkun á fjárfram-
lögum til hafnargerða 1.5
millj., til brúargerða 1 miilj.
kr„ til kaupa á dýpkunarsk'.pi
500 þús. kr., til kaupa á skurð-
gröfum 250 þús. kr., hækkun á
atvinnubótafé 300 þús. kr.,
framlögum til verkamanna-
bústaða 190 þús., til áhalda-
kaupa handa vitum 100 þús.
kr., til fæðingardeildar og við-
bótarbyggingar Landsspítal-
ans 500 þús. og til by^ginga
húsmæðraskóla, íþróttahusa og
Stúdentagarðsins um 600 þús.
kr.
A fjárlagafrumvarpinu, eins
og það kom frá ríkisstjórninni
var auk vegaviðhalds, sem mun
talið óhjákvæmilegt og út-
í því efni þurfa þeir efcki leng-
Ur að 'hlíta forsjón annarra.
Þeir eiga það rnú eingöngu und-
ir samheldni sinni og þroska,
hvernig til itekst um listamanna-
styirkina.
kvæmda um 3 mill. kr.
Þannig telst mér til, að af 66
millj. króna útgjöldum ríkisins
verði varið til ólögboðinnu
verklegra framkvæmda um 13
milj. króna.
Verður ekki sagt, að það sé
há upphæð nú á tímum, en sýn-
ir þó nokkra viðleitni alþingis
til þess að verða við óskum
manna um, að alþingi geri ráð-
stafanir til þess að verða ekici
alveg óviðbúið, ef atvinnuleysi
skyldi bera að höndum nú í
sumar.
Fjármálaráðherrann virtist
ekki vera ánægður með af-
greiðslu fjárlaganna, en lýsii
því þó yfir, fyrir hönd víkis-
stjórnarinnar, að hún tæki við
fjárlögum, eins og þau væru af-
greidd og myndi framkvaima
þau, meðan fé hrykki til.
Yfirlýsingu þessa gaf fjár-
málaráðherra á nokkuð övenju
legan hátt, þegar lokið var at-
kvæðagreiðslu um allar breyt-
ingartillögur við fjárlögin, b'pði
frá fjárveitinganefnd og cin-
stökum þingmönnum, en rétt
áður én gengið var til atkvæða
um frumvarpið sjálft!
Við þriðju umræðu var f elld
niður af fjárlagafrumvarpiriu
heimild, sem staðið hefir í, 'pví
um að lækka útgjöld ríkissjúðr,
FYRIR nokkru var tilkynnt,
að Guðmundur H. Þórð-
arson, heiidsali, kaupmaður og
eigandi fjölda húsa hér í bæn-
um, væri orðinn gjaldþrota. Er
talið, að gjaldþrot þetta sé ær-
ið umfangsmikið. — í mánu-
dagsblaði Þjóðólfs segir:
„Stavitsky-hneykslið — en svo
er gjaldlþrot Guðmundar H. Þórð-
arsonar, heildsala, almennt nefnt
— er tíðasta umræðuefni manna
hér í bænum. Talið er að skuldir
búsins séu að minnsta kosti 3—4
milljónir króna, og ósýnt hvað upp
í þær fæst. Er hér vafalaust um að
ræða langstórfeldustu fjárglæfra,
sem uppvíst hefir orðið um hér á
landi.
Ýmsir auðtrúa og hrekklausir
menn hafa tapað aleigu sinni á við-
skiptum við þetta fjárglæfrafyrir-
tæki og hafa sumir þegar orðið að
framselja bú sín til gjaldþrota-
skipta. Aftur er talið að ýmsír hátt
settir menn, sem hafa haft milli-
göngu um lánsfé handa fyrirtæk-
inu, hafi bjargað sér og sínum
skjölstæðingum, áður en spilaborg
in hrundi.
Það er öllum óskiljanlegt, hvorn
ig maður sem rekið hefir jafn arð-
vænlega atvinnu og húsabrask og
heildsölu skuli allt í inu vera orð-
inn gjaldþrota. Er sýnilegt að hér
getur ekki verið allt með feldu Þó
um óhóflega persónulega eyðslu
kunni að hafa verið að ræða, geta
tæplega milljónir króna hafa guf-
að upp á þann hátt. Það er heldur
ekki trúlegt að fyrirtækið hafi
sætt þeim ókjörum í lánsfé, að
hagnaðurinn af viðskiptunum hafi
engan veginn getað staðið straum
inglýsingar,
sem birtast eiga í
Alþýðublaðinu,
verða að vera
komnar til Auglýs-
ingaskrifstofunnarí
Alþýðuhúsinu,
(gengið iijn frá
Hverfisgötu)
fjfftr kl. 7 að kvöldi.
Sfmi 4906.
sem ekki eru bundin í öðruna
lögum en fjárlögum eftir jöfn-
um hlutfölluim, um allt að 35%.
Þessi heimild, sem í rauninni
er þýðingarlaus, ef erfiít ár-
ferði ber að höndum, vegna
þess hve tekjur ríkissjóðs eru
bundnar, hefir verið mörgum
þyrnir í augum af skiljanlegum
ástæðum. Verði vandræði og
atvinnuleysi, hlýtur það að
vera skylda þess opinbera að
gera sitt ítrasta til þess að bæta
úr því. En til þess þarf þá aukna
fjárveitingu, en ekki niður-
skurð. Þó. að undarlegt sé, virt-
ist fjármálaráðherrann ekki
skilja þetta og taldi miður íar-
ið, að niðurskurðarheimUdin
var felid niður.
Af öðrum tillöigum, sem sam-
þykki, náðu — og é-g tel mik-
ils verðar, má nefna heimild til
að verja allt að 2 milljónum
króna, ef atvinnuleysi verður,
til þess að undirbúa landnám
— og til vegagerða.
Þá rná nefna, að ríkisstjórn-
Frh. á 6. síðu.
af því. Loks er hugsanlegt að Guð-
mundur H. Þórðarson hafi ekki
verið annað en leppur og hafi gróð
inn lent í annarra vösum, þótt
skellurinn lenti á honum.
Um þetta allt er rætt manna á
meðal og eru ýms „góð nöfn“
nefnd í sambandi við málið. Að
svo stöddu liggja ekki fyrir nein-
ar ábyggilegar upplýsingar. En sú
krafá er gerð til stj ór narvaldanna,
að ekki verði við þetta mál skilist
fyrr en það er rannsakað og upp-
lýst „ofan í kjölinn". Er hér vafa-
laust um mikið og vandasamt verk
að ræða, því málið er afar flókið
og víðtækt.
Hér verður að ganga til verks
með hlífðarlausri röggsemi. Fjár-
græðgi og ósvífni einstakra manna
er orðin svo hóflaus, að reisa verð-
ur rammar skorður við. Stjórnar-
völdin verða að uppræta fjármála-
spillinguna, áður en hún nær að
sýkja þjóðlífið meira en orðið er“.
Alþýðublaðið vill taka ein-
dregið undir þessi síðustu orð
gréinarinnar. Velferð þjóðfél-
agsins heimtar, að ekki sé tekið
með vettlingatökum . á slíkri
spillingu.
;í*
Vísir þykist vita um misklíð
mikla í Framsóknarflokknum,
og hafi Jónas frá Hriflu nýlega
unnið stórsigur í flokknum með
því að fá sig endurkosinn í
Menntamálaráð. Vísir segir:
„Haft er það fyrir satt, að á
skammri stundu skipist veður i
lofti. Nýlega var það efst á baugi
hjá Framsóknarflokknum, að losa
sig að mestu leyti við helzta ráða-
Frh. á 6. slðu.
arfénu er iskift á milli þeirra.