Alþýðublaðið - 25.06.1943, Blaðsíða 4

ALÞYÐUBLAÐIÐ
Föstudagur 25. júní 1943,-
fUJn|5nblú5i5
CftKelandi: AlþýSuílokkurinn
Rltstjórl: Stefán Fétursson.
Rltatjóni og afgreiCsla í Al-
þýðuhúsinu viS Hverfisgötu.
Símar ritstjórnar: 4901 og
4*«S.
Simar afgreiSslu: 4900 og
4*0«.
VerS i lausasölu 40 aura.
AlþýSuprentsmiSjan h.f.
Tveir pistlar:
Gakk út og sjá!
Rikisrekstur og
ríkisvald.
MÖNNUM verSur að vonum
tíðrætt um gerræði at-
vinnumálaráðherrans í sam-
bandi við ákvörðun bræðslu-
síldarverðsins og hafa fáir
treyst sér til þess að mæla því
bót. Því að með ákvörðun at-
vinnumálaráðherrans er ekki
aðeins, andstætt allri venju,
gengið í berhögg við tillögur
meirihlutans í stjórn síldar-
verksmiðja ríkisins; með þeim
er jafnframt það hneyksli fram-
ið, að fyrirskipa síldarverk-
smiðjum ríkisins að greiða
lægra verð fyrir bræðslusíld-
ina, en einkaverksmiðjurnar,
og þar með raunverulega vegið
að þessum ríkisfyrirtækjumj
og þar að auki eru þau á hinn
ófyrirleitnasta hátt notuð til
þess að þrýsta niður bræðslu-
síldarverðinu fyrir sjómönn-
um og útgerðarmönnum, og
má þá segja, að skörin sé farin
að færast upp í bekkinn og að
sá höggvi, sem hlífa skyldi.
*
Þjóðviljinn gerði í fyrradag
þetta síðasta atriði málsins að
umtalsefni í ritstjórnargrein,
þar sem farið er hörðum og þó
ekki nema maklegum orðum
um slíka misnotkun ríkisfyrir-
tækja. En þar við bætir hann
eftirfarandi orðum um ríkis-
rekstur yfirleitt, sem rétt er
að talca til ofurlítið nánari at-
hugunar:
„Þessar staðreyndir ættu að
gera öllum landslýð ljóst, að í
baráttunni milli stóratvinnu-
rekendavaldsins og launastétt
anna er það ekki aðalatriðið,
hvort fleiri eða færri fyrir
tæki eru rekin af ríkinu,' held-
ur hitt, í hvers höndum ríkis-
valdið er. Sé ríkisvaldið í
höndum stórframleiðenda, eru
fyrirtækin jafnvel hættulegri
vopn í baráttunni gegn launa-
stéttunum heldur en fyrirtæki
einstaklinga. Það er því meira
en vafasöm stjórnmálastefna,
að berjast fyrir ríkisrekstri
innan auðvaldsþjóðfélags.“
Svo segir Þjóðviljinn. Og
vissulega neitar enginn því, að
gagnsemi ríkisreksturs fyrir
verkalýðinn og launastéttirnar
yfirleitt velti fyrst og fremst
á því, hver með ríkisvaldið
fer. En hitt er meira en barna-
skapur, sem menn sízt skyldu
búast við af þeim, sem þykjast
vera sósíalistar og það meira
að segja marxistar, að verka-
lýðurinn megi ekki berjast fyr
ir ríkisrekstri í auðvaldsþjóð-
félagi af því, að hætta geti ver-
ið á, áð hin ríkisreknu fyrir-
tæki verði vopn í höndum at-
vinnurekendavaldsins á móti
honum. Slík skoðun er álíka
afturhaldssöm og heimskuleg
og andúðin gegn vélunum,
þegar þær voru að ryðja sér til
rúms fyrir fleiri mannsöldrum,
og einstakir skýjaglópar, sem
vildu vera ógurlegir byltingar-
menn, hvöttu verkamennina til
þess, að brjóta vélarnar og
hindra alla vélavinnu af því að
vélarnar væru vopn í höndum
MAÍtGT SKEÐUR MEÐ
ÞJÓÐ YORRI, varð kunn-
ingja mínum að orði, þegar til-
kynnt var, að hér skyldí hefjast
hreinlætisvika — sumir vildu
hafa það mánuð og enn aðrir
hreinlætisár Og sjá, blaðamenn
irnir stóðu í hring, og göptu og
gleyptu í sig hvert orð, sem um
þetta mál var sagt — þeir voru
sjáanlega í vandræðum með
fréttir. Og sjá, blöðin þeirra
létu boð út ganga, að nú skyldi
gengið milli bols og höfuðs á
öllum óþverra, jafnt í húsagörð-
um sem á húsþökum — sá and-
legi þó undanþeginn — og
sektum og jafnvel fangelsi beitt
af lögreglustjóra, ef boðum
sendimanna hans væri ekki
hlýtt. Blöðin vegsömuðu rögg-
semina og þeir hreinlátu
sögðu „amen hallelúja“ — en
hinir skítugu fóru í burt, af
ótta við að fá sekt.
En vikan leið; þeir. hreinlátu
biðu og sáu enga breytingu —
og þeir, sem fóru í burt, biðu eft
ir því, að eftir því væri tekið,
hversu hreinir þeir væru, rusla-
hrúgurnar í hirium ýmsu húsa-
görðum eftir því, að þær væru
skoðaðar, og ryðblettir á húsa-
þökum eftir því að verða skrap-
aðir og málaðir, eða að minnsta
kosti umtalaðir — en ekkert
skeði — enginn sagði neitt.
Lögreglustjórinn þagði, en hélt
sínar skotæfingar inni í Vatna-
görðum meðan borgararnir
sváfu. En húsagarðarnir biðu
þess með óþreyju að einhver
með æðri og betri smekk en
eigendur þeirra litu á þá í náð,
og aumkuðust yfir óþverrann í
þeim. Og blaðamennirnir þögðu
— steinþögðu. Þeir höfðu feng-
ið smáfrétt.
Og ryðið á gamla Franska
spítalanum og húseignum bæj-
arins þar í kring ók sér af á-
nægju, og hver ryðblettur sagði
við annan: „Við getum haldið
áfram okkar starfi, við sem er-
um í þjónustu þess opinbera,
bæjarins — og hreinlætisvika
og málning nær því ekki til
okkar“. En skúrarnir — við
Sjávarborg, gamla geðveikra-
hælið með járnrimlunum fyrir
gluggunum, sem einnig mun
vera eign bæjarins — hneigðu
sig til samþykkis, en einstöku
maðkur gægðist upp úr óhreins-
aðri öskutunnu einstaklings,
eins og vildi hann spyrja: „Er
þetta virkilega satt?“ En inni í
Vatnagörðum hvað við, „tikk,
takk, tikk, tikk,“ um leið og
hleypt var af riflum og skamm-
byssum lögreglunnar, og þeim
heitið dauðanum og djöflinum,
sem ekki hittu nógu vel, hvað
sem öðru liði í þeirra starfi.
Og nóttin ríkti með sinni kyrrð,
og hinir friðsælu borgarar
Reykjavíkur sváfu í öruggri
vissu um góða vernd þeirra,
sem voru inni í Vatnagörðum.
Maðkarnir í öskutunnunurri
fóru á kreik og óhreinindahrúg-
urnar eins og brostu í kampinn,
prentvélarnar skröltu, en blöð-
in þögðu.
En sólarlagið í Reykjavík
bætir margt upp og sólarupp-
rásin einnig — og hvað er ekki
hægt að una við, þegar alltaf er
sól? Og þó að útrænan fylli
stundum vit borgaranna af ó-
þverra af götunum og úr húsá-
görðum, þá kemur þó saltvatns
bíll borgarstjórans og dreiíir
sjó um göturnar. — Hann var
inni í Höfðahverfi um daginn.
Auk þess: Einstaklingsframtak-
ið lifi — jafnt í blíðu sem í
stríðu, jafnt í hreinlæti sem í
óþverra!
II.
Hér er það ekkert
LAUNUNGARMÁL, að
ég á tík, að sjálfsögðu er hún
ekki í bænum — hún er hinu-
megin landamæranna — eins
hjá mér eins og öðrum, nema
þegar hún stelst í bæinn. Ég
hef enga vinnukonu og konan
mín er hrædd við hunda, svo
ég verð sjálfur að leiða tíkina,
þegar hún fer á reglulegan
göngutúr — já til þess að fá
appetit eins og danskurinn seg-
ir.
Tíkina hef ég nefnt „Pólitík“,
hún gat heitið það rétt eins og
hvað annað, hreint ekki síður
en hundur konu einnar í Hafn-
arfirði, sem ég varð samferða í
strætisvagni skömmu eftir
komu ítölsku flugvélanna hérna
um árið, hét Balbo. „Komdu
hérna, Balbo minn“, sagði kon-
an. Við í strætisvagninum litum
í kringum okkur og datt strax
í hug, að Balbo sálugi mark-
skálkur væri meðal okkar. En
er að var gáð, togaði konan í
lítinn ósélegan hund er sjálfsagt
var í kynnisferð í bænum, og
sagði: „Komdu hérna, Balbo
atvinnurekenda og gætu þrýst
niður kaupinu eða gert verka-
mennina með öllu atvinnu-
lausa. Nú dettur engum lengur
í hug, að halda slíkri vitleysu
fram. Verkamennirnir eru í
dag hvergi andstæðingar vél-
anna, heldur keppa þeir að því,
að fá völdin yfir þeim til þess
að geta byggt á þeim hið nýja
og betra þjóðfélag, sem þeir
berjast fyrir.
Og sama er að segja um rík-
rekstur stóriðjunnar á okkar
dögum. Hann er stórt skref í
áttina til þess þjóðfélags, sem
koma skal, þó að verkalýður-
inn hafi hans ekki full not fyrr
en hann hefir fengið ríkisvald-
ið í sínar hendur. Það þarf
því meira en litla glópsku til
af flokki, sem telur, sig vera
verkamannaflokk, að vera and-
vígur ríkisrekstri, þó í auð-
valdsþjóðfélagi sé. Það er ó-
neitanlega dálítið einkenni-
legur sósíalistaflokkur. En við
hinu skyldu menn aftur á móti
búast: að hann sýndi einhvern
vilja á því, að ná ríkisvaldinu
í hendur verkalýðsins.
*
En hvað hefur flokkur Þjóð-
viljans gert til þess? Það er al-
veg rétt, að þýðing ríkisrekst-
ursins fyrir verkalýðinn velt-
ur fyrst og fremst á því, hvort
hann hefur ríkisvaldið í sín-
um höndum eða ekki. En átti
ekki flokkur Þjóðviljans kost á
því í vetur, að taka þátt 1
stjórnarmyndun þar sem verka
íýðsflokkarnir, hann ,og Al-
þýðuflokkurinn, hefðu verið í
hreinum meirihluta? Ef sú
stjórn hefði verið mynduð, —
hefði vissulega aldrei til þess
komið, að síldarverksmiðjur
ríkisins hefðu verið misnotað-
ar til þess að lækka bræðslu-
síldarverðið og vega á þann
hátt að hagsmunum sjómanna
og launastéttarina yfirleitt. En
flokkur Þjóðviljans skaut sér
bara undan því að vera með í
slíkri stjórnarmyndun. Hann
sá sér meiri hag í því, að halda
áfram að vera ábyrgðarlaus
lýðskrumsflokkur, en að
tryggja verkalýðnum úrslita-
áhrif á ríkisvaldið!
Hverjum er því um að kenna,
að ríkisvaldið er nú ekki í
höndum verkalýðsins og að
ríkisrekin fyrirtæki eru nú i
notuð til að vega að hagsmun-
um hans — nema flokki Þjóð-
viljans sjálfs eða réttara sagt
þeim vitringum, sem honum
stjórna?
Beztn kJðtkaHpln
Fyrst um sinn seljum vér vænt og ágætlega verkað
stórhöggið, saltað dilkakjöt fyrir kr. 5,00 — fimm krón-
i
ur — kílóið, enda sé tekið minnst Vz skrokkur (þ. e.
6—8 kg.) og kaupandi sæki kjötið hingað á staðinn.
Ffistiisil Herðnbreið,
Fríkirkjuvegi 7.
V
V
V
s
V
X
%
V
s
5
%
V
s
s
V
minn.Balbo, vertu nú þægur“.
En það var um hana „Pólitík“
mína, sem ég ætlaði að tala.
Þegar við erum saman ein tvö,
tala ég stundum við hana sem
væri hún mennskur maður.
Það er talsverð tilbreyting í því,
hún andmælir engu, skammast
aldrei og er alltaf á sama máli
og ég. Hugsið þið ykkur hvað
það er huggulegt!! Enginn á-
greiningur, ekkert rifrildi, eng-
ar stefnur, aðeins ég með vitið,
og svo hún Pólitík, sem er á
sama máli og ég og segir bara
voff — voff.
Ég segi við Pólitík:
„Þú veizt, að það er stríð og
sjómennirnir okkar sigla um
hættusvæðin — þar sem iðu-
lega eru kafbátar og flugvélar,
sem reyna að granda þeim. Hafa
unnið á mörgum góðum dreng.
Þú veizt, að þetta illþýði, sem
einkis svífst hefur einnig komið
hingað upp að landinu og gjört
slík hið sama. Þú veizt samt
kannske ekki, að litlar eða engar
ráðstafanir hafa verið gerðar af
stjórnarvöldum landsins til
þess að búa skipin þann veg út
að þau gætu varið sig fyrir þess
um óvinum. Þau hafa sum úr-
eltar byssur — ekki öll, sem í
daglegu tali eru nefndar „kollu-
byssur“, og fáir hafa æfingu í
að fara með þær, hvað þá vold-
ugri byssur, sem sannarlega er
tími til kominn að skipin fái,
ásamt öðrum nauðsynlegum út-
búnaði. En ekkert skeður, og
sjómennirnir láta lífið fyrir kúl-
um morðvarganna. Þú veizt það
líka, að á meðan þetta hefur
gerzt á sjónum og stjórn eftir
stjórn hefir horft á þetta að-
gerðarlaus, hafa nýtízku vopn
verið flutt inn í landið handa
lögreglu Reykjavíkur, að vísu
í tiltölulega smáum stíl, og lög-
reglan æfð í vopnaburði og það
af nauðsyn og eðlilegum ástæð-
um samkvæmt umsögn lögreglu
stjórans.
Þú ert þess fullviss, þótt þú
Frh. á ö. síðu.
TÍMINN gerir í aðalritstjórn
, argrein sinni á þriðju-
daginn hina yiðurkenndu nauð-
syn aukinnar samvinnu og
skipulagningar á sviði atvinnu-
lífsins eftir styrjöldina að um-
talsefni. Þar segir meðal ann-
ars:
„Forráðamenn Bandamanna
tala nú mjög um það, að eftir
þessa styrjöld beri að tryggja al-
menning gegn skorti og öryggis-
leysi, sem fylgir ónógri og óstöð-
ugri atvinnu. Hermennirnir, sem
nú hætta lífi sínu og þola marg-
víslegar ógnir, verði að finna að
þeir hafi barizt til einhvers.
Stjórnskipulag, sem veiti mönn-
um málfrelsi og kosningarétt sé
að sönnu mikils virði, en þó sé
það ekki fullnægjandi, ef mikill
þorri manna þarf stöðugt að kvíða
komandi degi vegna fátæktar og
öryggisleysis.
En þessu tvennu, atvinnuöryggi
og útrýmingu skorts, verður ekki
náð nema skipulaginu sé stór-
kostlega breytt.
Það skipulag, sem ríkt hefir að
undanförnu í heiminum, sam-
keppnissskipulagið, hefir sannað
að það getur ekki fullnægt þess-
um kröfum hins komandi tíma.
Samkeppnisskipulagið miðar
ekki að því að tryggja jafna og
örugga atvinnu. Eigendur stórat-
vinnutækjanna reka þau ekki
fyrst og fremst til að veita at-
vinnu, heldur til þess að græða á
þeim. Þegar erfiðlega gengur,
draga þeir að sér hendina, tak-
marka reksturinn eða hætta hon-
um. Þess vegna geta menn strax
gert sér það ljóst, að þótt eigend-
ur ýmsra stórfyrirtækja safni
sjóðum nú, er það engin trygging
fyrir atvinnu, þegar erfiðleikar
taka að aukast. Þeir munu þá
hætta rekstrinum til þess að geta
notað hina stóru sjóði í persónu-
legar þarfir.
Þetta er þó ekki eini galli sam-
keppnisskipulagsins eða einka-
reksturs stóratvinnufyrirtækja.
Einn er sá, að gangi einhverri at-
vinnugrein vel nokkurn tíma,
keppast allir við að komast í hana
og nauðsynlegri atvinnugreinar
verða að búa við fjármagnsleysi
og verkafólksskort og dragast
saman. Þegar atvinnugrein þessi
er orðin ofhlaðin, byrjar hrunið,
og þá er oft erfitt að hverfa aftur
til atvinnugreina þeirra, sem
vanræktar þöfðu verið meðan vel-
gengnin ríkti í umræddri atvinnu-
grein. Þess vegna myndast at-
vinnuleysi af þessum ástæðum.
Slíka þróun hafa menn nú ljós-
lega fyrir augum hér á landi.
Síðast en ’ekki sízt ber að
nefna það, að samkeppnisskipu-
lagið skapar hinn ranglátasta
efnamun og orsakar háskasamleg
stéttaátök í þjóðfélaginu. Annars
vegar verður fámenn stétt yfir-
gangssamra gróðamanna, en hins
vegar fjölmenn stétt meira og
minna illa staddra og óánægðra
öreiga.
Það, sem hér hefir verið sagt,
má sanna með þúsundum og millj-
ónum dæma úr sögu undanfar-
inna áratuga. Vegna þeirrar
reýnslu lýsa líka forráðamenn
Bandamanna yfir því, að eftir
styrjöldina verið að breyta til og
'koma á þeim skipulagsumbótum,
er tryggja atvinnuöryggið og
forða mönnuin frá skorti.“
Og enn skrifar Tíminn:
„Þessar hreytingar þurfa ekki
síður að koma hér á íslandi en
annars staðar.
Ef íslendingar ætla að berjast
gegn skorti óg tryggja öllum at-
vinnu, er breyting á rekstri stór-
fyrirtækjanna fyrsta og nauðsyn-
legasta sporið. Rekstur þeirra má
ekki byggjast á hagnaðarvonum
Frih. á 6. síðu.