Alþýðublaðið Sunnudagsblað - 14.06.1936, Blaðsíða 2

2
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
Kappyaupid um auðœfi Asiu:
in til In
í gresn þeirri, sem hér ler á eftir, er skýrt Irá
desnsk-norska rannsóknorEeiðangriiium, s@m geri&ur
var út 1619, til |sess að finna sjóieið til Asiustranda.
S Seiðangri gxessum fórust 60 manns, en 3 komust af.
m w m m
JOIGI
EGAR Columbus lagði af
stað í rannsóknarför sína
árið 1492, þá var hann ekki a,ð
leita að nýju meginlandi. Hann
ætlaði að finna styttri og auð-
veldari leið til Indlands og Kína,
heldur en áður hafði verið far-
in, því að fram að þeim tíma
höfðu verið farnar lestarferðir
yfir Asíu. En miklar sagnir
gengu meðál Evrópumanna um
hin æfintýralegu auðæfi Ind-
lands og Kína, gull, silki, gim-
steina og krydd. Menn álitu líka
fyrst, að land það, er hann fann,
væri hluti af Indlandi. Þess
vegna voru hinir rauðu, viltu
íbúar þess kallaðir Indíánar.
En menn komust fljótt að
raun um það, að það var áður
óþekt land, sem Columbus hafði
fundið, og að þetta land hindr-
aði sjóleiðina til hinna ríku
Asíulanda.
Andspænis sjófarendum lá
eyðimörk, þar sem erfitt var að
koma auga á nokkur landgæði.
Spánverjar náðu að vísu á sitt
vald svæðum, eins og t. d. Perú
og Mexícó, þar sem mikið var
af gulli, en aðrar Evrópuþjóðir
höfðu ekkert fundið. Það eina,
sem þær gátu gert, var að liggja
fyrir spönsku gullflutningaskip-
unum, þegar þau. vcru á leið til
Spánar. En það var ekki til
skiftanna. Þá var meira vit í
því að stefna gróðavon sinni
til Asíulanda. ~
DN til þess að komast þang-
að varð að sigla fyrir Kap
Horn í Suður-Ameríku, eða
Góðravonarhöfða í Suður-
Afríku og báðar þessar leiðir
voru hættulegar og erviðar,
einkum var ervitt að geyma
vistir svo lengi, þegar skipverj-
arnir urðu að vera marga mán-
uði á sjó, án þess að koma til
lands. Betra var þó að fara sjó-
leiðina en landleiðina.
Það var þessi nauðsyn, sem
knúði menn til þess að leita
nýrrar leiðar, finna sund gegn-
um hið nýja meginland, svo að
fara mætti beina leið til Asíu.
Einn leiðangurinn eftir annan
var gerður út og var leitað að
sundi gegnum Ameríku í hverri
vík, hverjum firði og árós, sem
til var á austurströnd Ameríku.
Þegar franski landkönnuðurinn
Jacques C'artier fann St. Law-
rence-fljótið árið 1536 og komst
þangað sem Montreal liggur nú,
fræddu Indíánar hann á því, að
lítið eitt vestar væri stórt vatn
(Ontario-vatnið) Cartier var
þess óðar fullviss, að þetta væri
Kyrrahafið og þóttist hafa
fundið leiðina til Kína. En rétt
fyrir ofan Montreal voru nokkr-
ir fossar í ánni og komst hann
ekki lengra. Þessum fossum gaf
hann nafnið Lachine Rapids og
bera þeir það nafn enn í dag.
F^EGAR enski landkönnuður-
inn Henry Hudson, kom ár-
ið 1609 þangað, sem New York
liggur nú og sigldi upp eftir
fljótinu, sem ber nafn hans enn
í dag, þót£ist hann viss um, að
hann hefði fundið leiðina til
Kyrrahafsins. En þegar vonir
hans brugðust áleit hann að
leiðin hlyti að liggja í norður-
hluta Norður-Ameríku. Það var
sama leiðin og á 15. öld hafði'
fengið nafnið Norðvesturleiðin
og sjóhetjur Elisabetar drottn-
ingar leituðu sem ákafast að á
síðari hluta 15. aldar. Menn
eins og Frobisher, Davis og
Baffin höfðu síglt þar með
ströndum fram og nefndu lands-
hluta og sund sínum eigin nöfn-
um.
Árið 1610 fór Hudson á þess-
ar slóðir og fann þá Hudson-
flóann, — Hudson Bay, sem ber
hans nafn — þetta mikla inn-
haf, sem er á stærð við Mið-
, jarðarhafið og nær langt inn í
norðurhluta Kanada. Hann var
sannfærður um, að nú hefði
hann fundið leiðina og vildi
þegar í stað leita að sundinu
út í Kyrrahafið, en menn hans
neituðu að dvelja lengur þar í
kuldanum og gerðu uppreisn
gegn foringja sínum. Ásamt
syni sínum og nokkrum trygg-
um vinum var hann settur í lít-
inn bát og skilinn eftir, en menn
hans sigldu heim til Englands.
| TPP frá þessu lögðu menn
^ mikla áherzlu á að finna
Norðvesturleiðina og í 300 ár
var þetta aðalvandamál verzl-
unarpólitíkurinnar. En það var
ekki fyrr en á 20. öld að leiðin
fanst. Það var Norðmaðurinn
Roald Amundsen, sem sigldi á
litla skipinu ,,Gjöa“ á árunum
1903—1906 norður fyrir Kan-
ada og til Kyrrahafsins. En það
kom í Ijós, að leiðin var óhæf
til verzlunarsiglinga. Norðvest-
urleiðin hafði líka af öðrum or-
sökum tapað gildi sínu. Suez- og
Panamaskurðirnir höfðu nefni-
lega leyst vandamálið um styttri
og áhættuminni sjóleiðir til
Asíustranda.
FJNGAR rannsóknarferðir
hafa krafið jafn stórra
fórna og þær, sem farnar hafa
verið í því skyni að finna Norð-
vesturléfðina. Heilir leiðangrar,
mörg skip í hverjum, hafa týnst
í ísþokunni og aldrei komið aft-
ur, einö og t. d. leiðangur John
Franklins árið 1845. Það hefir
verið dýrt að læra að þekkja
þennan heim, sem við byggjurn.
En þegar minst er á leiðangra
þá, sem gerðir hafa verið út til
þess að finna siglingaleiðina til
Asíu, gleyma menn að öllum
jafnaði einum leiðangrinum, er
þó galt ekki hvað minst afhroð í
manntjóni og skipatjóni. Það
var leiðangur Jens Munk til
Hudsonfíóans 1619.
Á þessu tímabili var verzlun-
in við Asíu skipulögð og nefnd-
ust verzlunarfélögin í hinum
ýmsu löndum oftast „Austur-
indversku verzlunarfélögin."
Um þessar rnundir sat Kristján
fjórði. að völdum. Hann vildi
ekki sitja hjá í kapphlaupinu
um Asíuverzlunina.
Það var því stofnað danskt
„Austur-indverskt félag“, sem
átti að sjá um verzlunina við
Asíu. En þá kom aftur að
vandamálinu um sjóleiðina.
Árið 1619 bjó Kristján f jórði
út leiðangur, 2 skip, freigátuna
„Enhjörningen“ með 48 mönn-
um, og jaktina „Lamprenen“,
með 16 mönnum. Stjórnandi
leiðangursins var valinn Jens
Munk kapteinn í sjóliðinu. Hann
fekk skipun um það að finna
Norðvesturleiðina, til þess að
útvega „Austur-indverska fé-
laginu“ styttri leið á Asíumark-
aðina og jafnframt átti hann að
helga Kristjáni f jórða öll áður
ófundin lönd, sem yrðu. á vegi
hans.
OH
fENS MUNK var fæddur í
Noregi árið 1579. Faðir hans
var danskur aðalsmaður, Erik
Munk, sem hafði fengið lén hjá
Friðrik öðrum. Hann var skap-
harður maður og grófur í fram-
komu. Ilann kúgaði fólkið og
auðgaði sig á þess kostnað. En
þegar hann gerðist of nærgöng-
ull eignum konungs var friður-
inn úti. Meðal annars hjó hann
við í skógum konungs og seldi
fyrir sjálfan sig. Árið 1586 var
liann tekinn fastur og misti bú-
ið og allar eigur sínar. Hann
hengdi sig í fangelsinu og skildi
f jölskyldu sína eftir eignalausa.
Konan hans, Anna Bartholo-
meusdóttir, flutti ásamt börn-
um sínum til Fredrikstad, þar
sem hún bjó til dauðadags 1623.
Það er vafamál, hvort hún hefir
verið löglega gift Erik Munk.
Menn vita. mjög iítið um hana,
annað en það, að hún var dóttir
rakara, sem samkvæmt siðum
þeirra, tíma fékkst jafnframt
•við lækningar. Hún var því ekki
aðalborin og vegna þess erfðu
börnin ekki aðalstign föður síns.
Jens var aðeins 12 ára, þégar
hann fór að stunda sjómensku
og næstu 8 árin lifði hann rnjög
æfintýraríku lífi. Hann deildi
kjörum hirina fátæku farsveina.
Að lokum gerðist hann skóari
í Bahia í Brasilíu, en þar við
ströndina hafði skip hans far-
ist, en hann bjargast í land.
Kvöld nokkurt heyrði hann
af tilviljun, að verið var að ráð-
gera árás á nokkur skip frá
Niðurlöndum, sem lágu þar á
höfninni, og ræna hinum dýr-
mæta farmi þeirra.
í náttmyrkrinu synti hann
út til skipanna og varaði skip-
verja við hinni yfirvofandi
hættu. Skipin komust un'dan á
síðustu stundu og fluttu JenS
Munk með sér til Evrópu. Hann
var þá um tvítugt og orðinn
fullharðnaður.
En hann virtist laus við eigin-
leika föður síns. Hann naut ó-
skiftra vinsælda þeirra, sem.
voru undir hans stjórn og hann
var mjög skyldurækinn maður.
Fimm árum eftir áð hann
kom heim gerist hann skip-
stjóri á verzlunarskipi, sem
siglir með ströndum Noregs og
norður í Norðuríshaf. Hann fer
margar ferðir hingað til Is-
lands, Nova Zembla og Norður-
Frh. á 6. síðu.