Alþýðublaðið Sunnudagsblað - 05.07.1936, Blaðsíða 2

2
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
íslenzkir saynaþœttir:
Manndauðinn 1 Svinavallakoti 1825.
ÉG, Erlendur Áínason, er
fæddur í Hofstaöaseli í Við-
víkurhreppi 26. júní 1810. Faðir
minn var Árni, sonur Jóns fjórö-
ungslæknis Péturssonar. Frá
Hofstaðaseli fluttist ég með for-
eldrum mínum að Skuggabjörg-
um í Deildardal í Hofssókn. Það-
an fór ég á þrettánda ári aö
Bjarnastaðagerði, fremsta bænum
í Unadal að vestanverðu, til
ekkju, er Hólmfríður hét Bjarna-
dóttir. Þar var ég i þrjú ár, og
þar fékk ég ýmislegt að reyna.
í þeim dal er bær, sem Hraun
heitir; þar bjó þá bóndi, sem
Dagur hét, og kona hans Dóm-
hildur. EigandFþeirrar jarðar var
N. faktor á Hofsós. Byggingar-
skilmálarnir milli Ðags og N.
voru þeir, að Dagur átti aö
greiða tíu sauði að hausti til, og
það strax þegar þeir komu af
fjalli; en vegna þess að betra
land var hinum megin árinnar,
tók Dagur þar tvær jarðir, Svína-
velli og Svínavallakot. Þessir bæ-
ir voru næstir við Bjarnastaða-
gerði, þar sem ég átti heima,
en nokkuð langt á milli. Um
göngurnar var bezta tíð og fram
eftir hau.tinu, en vegna þess að
báðar jaröirnar voru niðurnídd-
ar, því aö þar höföu búið
iátæk'.ingar þá frestaöi Dag-
ur bóndi aö reka sauðina ofan í
kaupstaðinn nokkuð fram yfir
hinn tiltekna tíma, en safnaði að
sér mönnum og fór að koma upp
nýjum húsatóftum fyrra part
vikunnar; en undir helgina ætl-
aði hann i kaupstað og ljúka
svo við húsabygginguna ' eftir
helgina. —- Á föstudaginn fóru
Katfib ætlt.
Það er vandi
að gera kaffi
vinum til
hæfis, svo að
hinn rétti
kaffikeimur
haldi sér.
Þetta hefir
G. S. kaffi-
bætir tekist.
Munið að
biðja næst
um G. S.
kaffibæti.
Hann svíkur
engan.
Beynið sjáif.
Bejmslan er
ólýgnust.
Frásðgn sú, er hér birtist, er skráð af Erlendi
Árnasyni, Garðar í N. Dak. U. S. 2. apríl 1896,
en hann var vikapiltnr á næsta bæ við Svína-
vallakot, er atburðir þessir gerðust. Um þetta
leyti var Jön Espólín sýslumaður í Skagafjarðar-
sýslu og rannsakaði hann þetta mál. Var það
almenningstru, að eitrun sú, er um getur i frá-
sögninni og olli manndauðanum, væri af völdum
faktorsins á Hofsós, en læknar álíta, að um
slátureitrun (botuiismus) hafi verið að læða.
þau hjónin, Dagur og Dómhild-
ur, með sauðina í kaupstaðinn.
Þá var N. orðinn reiður og sagði,
að sauðirnir hefðu horast þenna
tíma, sem ekki gat verið, því að
það var öndvegistíð. Ot úr þessu
rifust þeir Dagur og N.; svo gekk
N. inn í búð sína, en Dagur tók
til að slátra sauðunum. I bygg-
ingarskihnálunum var það, að
Dagur fengi slátrið og gærurnar.
Konan Dómhildur var að þvo
innan úr í ánni, sem rennur fast
við bæinn, en Dagur var að fara
innan í seinustu kindina í gálg-
anum, — vegna þess að hann
flutti blóðið heim, þá lét hann
það kólna í tveimur ílátum, —
þá kemur N. út úr búðinni og
segir: „Þú þarft víst salt í blóð-
ið, Dagur.“ — og kastaði ein-
hverju hvítu í blóðilátin. Sáu það
nokkrir menn, en Dagur leit ekki
við og gegndi N. engu; hvort
aö hefir verið af því, aö hann
hafi ekki heyrt til N., eður hitt,
að hann hafi ekki gegnt sökum
miskliðar þeirra, vita menn ekki,
en tvenns konar salt var til, hvítt
og fint, og grátt í stykkjum og
miklu sterkara. Þegar N. kastaði
í blóðið, hvíslaði vinnumaður
hans að öðrum manni, er stóð
hjá honum: „Skal hann nú ætla
að drepa Dag og fólkið hans?“
— Á föstudagskvöldið héldu þau
hjónin heim með slátrið.
Alaugardagsmorgun-
INN för konan að sjóða
slátur, með vinnukonu, er Sig-
ríður hét, (einhver með fallegri
stúlkum, sem ég hefi séð). Heim-
ilisfólkið var: Jón Guðmundsson,
um fimmtugt; unglingsmáður, er
Jónas hét, á átjánda ári, og tvö
börn, Jón og Guðfinna, hann á
áttunda ári, en hún á fimmta.
Á sunnudaginn ætluðu þau hjón-
in í kynnisför vestur að Skeggja-
stöðum í Húnavatnssýslu. Dóm-
hildur var notaleg og góð hús-
móðir við fólk sitt. í rökkrinu,
þegar hún var búin að sjóöa.
slátrið, kom hún míeð langa inti
í ausu og gaf fólkinu bita; börn-
in voru sofnuö. Um leið og hún
rétti fólkinu, sagði hún: „Mér
er svo ónotalegt, og hefir verið
seinni partinn. í Qag, að mér hefir
aldrei verið eins undarlega ilt
á æfi minni.“ — og svo lagði
hún sig upp í rúm. Jönas og
Sigríður voru bæði háttuð, svo
að ekki voru á flakki nema Dag-
ur bóndi og Jón. Hún biður Jón
að fara og útvega sér vatn úr
læk, sem rann fast við bæinn, en
áður en Jón kom með vatnið,
biður hún bónda að hjálpa sér
úr fötunum, því að hún muni
deyja, hún finni að hún geti ekki
afborið þessar kvalir; kvelst hún
þá mjög af velgjuköstum. I 'þessu
ráðaleysi sendir Dagur Jön eftir
séra Páli Erlendssyni á Brúar-
landi. Veðrið var hið inndælasta
og blakti eigi hár á höfði, en
svo var þá þreifandi dimt, að
Jón fann ekkert hross og varð að
fara gangandi. Hann kom aó
Enni, um hálftima ferð frá Svína-
vallakoti, og ætlaði þar upp á
baðstofuglugga, en komst það
ekki, því að þá var hann orð-
inn svo veikur og farinn að fá
uppsölu, en hljóð hans heyrðust
inn, og var hann borinn inn í
rúm. Svo var helt ofan í hann
mörk af spenavolgri nýmjólk, en
hann seldi henni upp með kvöl-
um miklum. Síöan var sótt mjólk
í sama ílátið og helt ofan i hann,
en það fór á sömu leið, að hann
seldi henni upp; samt minkuðu
þá kvalirnar og hann féll í dá,
svo að menn héldu hann dauðan.
— Þegar Jón Guðmundsson var
farinn, vakti Dagur Jón son sinn
og sendi hann suður að Bjarna-
staðagerði að sækja Sigurð, er
þar var vinnumaður. Svaf ég til
fóta gamals manns, föður Sig-
urðar þess, er sóttur var. Gluggi
var yfir rúminu á hjörum, og
vaknaði ég við það, aö ég heyrði
grát inn um gluggann og að þar
var barn eða unglingur. Ég opn-
aði gluggann, fór út á vegginn
1 og þekti að þar var kominn Jón
litli í Svínavallakoti; var hann
með boð frá föður sínum til Sig-
urðar um að koma þangað; sagöi
Jón litli, að móðir sín væri að
deyja. Allir vöknuðu í baðstof-
unni; Sigurður sagði mér að
klæða mig og fara með sér, en
drengurinn Var eftir um nóttina.
— Þegar við komuin inn I baö-
stofuna á Svínavallakoti, var
konan í andarslitrunum; það var
hryggileg sjón, og af því, sem
upp úr henni hafði komið, var
megnasta ólykt i baðstofunni
Þegar hún var liðin, bað Dagur
okkur að bera líkið út í kofa,
er var utarlega á hlaðinu; þar
inni var viðurinn í byggingarnar.
Við bárum líkið út, en Dagur tök
lampa og ætlaði aö lýsa okkur;
þó komst hann ekki lengra en í
bæjardyrnar; þar hné hann niður
og var með litlu lífsmarki, er viö
komum iil baka. Sigurður tók
hann og bar hann inn, en ég bar
Ijósið, og eftir litla stund var
hann einnig liðið lík. Bárum viA
hann i sama kofann.
Í^EGAR við komuin inn frú
þessu, var Jónas farinn að
veina ineð uppsölu og dö að'
kalla á sömu stundu; bárum við
hann einnig í sama kofann.
Veðrið var gott, en myrkrið svo
mikið, að ég man vart eftir ööru
eins. Ég datt um eitthvað á leið-
inni inn; var það sporaskja, og
hélt ég á henni inn með mér. Þá
var Sigríður sest upp með veini
og uppsölu eins og hitt fólkiö.
Sigurði fór nú ekki að lítast á.
Sagði ég þá, þótt ég væri bam
Frh. á 6. síðu.
Alþýðubrauðgerðin,
Laugavegi 61. Sími 1606.
Seljum okkar viðurkendu
brauð og kökur með sama
lága verðinu:
Rúgbrauð á 40 aura.
Nomiaibrauð á 40 aura.
Franskbrauð heil á 40 aiu.
— hálf á 20 au.
SúrbrauÖ hœil á 30 aura.
— hálf á 15 aura.
Vlnarbrauð á 10 aura.
Kökux alls konar, rjóml og
ís. Sendum um allan bæ.
Pantlð t eíma 1606.
Brauðgerðarhús:
Reykjavík, Hafnar-
firði, Keflavík.