Alþýðublaðið - 21.10.1943, Qupperneq 5

Fimmtudagur 21. október 1943
ALÞYÐUBLAÐIÐ
EG gekk niður landgöngu-
brúna og Helena beið mín
fyrir neðan. Ég spurði: „Hvern-
ig er Nýja Sjáland?"
Helena hrasaði um gangstétt
ina. Hún á vanda til þess að
taka ekki eftir gangstéttabrún-
unum. Hún hrópaði undrandi:
„Ég bjóst ekki við því að sjá
jþig fyrr en eftir stríð. Verzlun
arflotinn hefir þá sínar góðu
hliðar, þegar allt kemur til alls,
er það ekki? Það er heppilegt,
að ég á eftir nokkra frídaga í
verksmiðjunni. Þú vissir ekki,
að ég er í vopnaverksmiðju,
var það?“
Helena í vopnaverksmiðju.
Jæja, ég hafði tekið eftir stórri
fyrirsögn: „Tíundi hver Nýja-
Sjáliandsbúi undir vopnum.“
Það hlaut að þurfa mikinn
hluta hinna til þess að fram-
leiða þau.
„Skipstjóranum líkar vel að
koma til Nýja Sjálarids, vegna
þess, að hann veit, að á meðan
kona hans er á léið að frjósa í
hel í Bloomsbury, getur hann lif
að hér í vellystingum og borð-
að ferskjur og rjóma,“ sagði ég.
„Rjómi er ófáanlegur og
ferskjur hefi ég ekki séð í háa
herrans tíð. Grænmeti er sjald
gæft. Og verðlagið — ó, drott-
inn minn dýri, verðlagið.“
Við héldum áleiðis til testof-
unnar okkar. Fyrir fjórum ár-
um hafði hún dálitla hljómsveit
og smábrauð, sem bráðnuðu í
munninum á manni. Við báðum
um te. Te er þjóðardrykkur Ný-
sjálendinga. Þegar það kom,
setti Helena upp óánægjusvip
yfir ljósleitum straumnum úr
ketilstútnum,
„Það er skammtað. Eins og
.allt annað. Eins og klæðnaður,
sykur og olía.“
Ég minnist hinna þriggja
stóru málsverða, sem nýsjá-
lenzka húsmóðirin var vön að
framréiða á degi hverjum, —
steikt kindakjöt, kökur, heit
smábrauð, hvítsíld á vissum árs
tímum og við sérstök tækifæri
þykk, græn toheroasúpa. Nýsjá
lending finnst hann svelta, ef
hann fær ekki þrjár stórar mál
tíðir á dag, og auk þess kökur
með teinu.
„Segðu ekki meira. Þetta er
•eins í Englandi.“
„Én ég hefi ekkert sagt þér
•enn. Hér er ákaflega mikil
skipulagning á allri vinnu, al-
veg eins og í Englandi. Við
megum ekki ferðast lengra en
hundrað mílur frá heimkynn-
um okkar með járnbrautarlest-
um eða almenningsvögnum.
Hlutir eins og silkisokkar og
andlitskrem eru farnir veg allr-
ar veraldar.“
„Hundrað mílna hámark?“
sagði ég, „en þú kemur frá Pal-
merston North, er það ekki, og
það eru næstum 400 mílur, ef
nokkuð vantar þá á það.“
Hún leit upp glettnisleg á
svipinn. „Ég notaði pretti. Hen-
are, — hann er foringi í land-
hernum, — var á hraðri ferð
hingað í embættiserindum.
Hann átti að framkvæma eftir-
lit á nokkrum stöðum í baka-
'leiðinni og hann flutti mig
hingað. Hann er indæll náungi,
ínnfæddur að uppruna, auðvit-
að. Allir hinna innfæddu vina
hans eru í hernum. Það var
sagt í blöðunum um daginn, að
um helmingur þeirra, sem eru
af ættum frumbyggjanna, hefðu
gengið í herinn. Það er prýði-
legt, finnst þér það ekki?“
Hún var mjög áhugasöm.
Hún var táknræn fyrir þá kyn-
slóð Nýsjálendinga, sem var
fædd nógu fljótt eftir braut-
ryðjendatímabilið, til þess að
hafa heyrt sögur, um forfeður,
sem synt höfðu í land frá hval-
veiðaskipum, til þess að berj-
ast í frumbyggjastyrjöldunum.
Ég hafði líka heyrt sögurnar
á fyrsta ferðalagi mínu, þegar
gestrisni mætti mér þar hvar-
vetna. Fólk sagði: „Menn okkar
hafa átt ágæta daga hjá ykkur.
Forsætisráðherra Nýja- Sjálands.
Á mynd þessari sést Peter Fraser, forsætisráðherra Nýja-Sjálands, er hann kom í heimsókn
til Bandaríkjanna eigi alls fyrir löngu. Er hann að heilsa Halifax lávarði. sendiherra Breta,
en að baki honum stendur Cordell Hull, utanríkismálaráðherra Bandaríkjanna. Maðurinn er
stendur Fraser til hægri handar er Nash, sendiherra Nýja-Sjálands í Bandaríkjunum. í Nýja
Sjálandi hefir Alþýðuflokkurinn farið með völd frá því fyrir stríð, og hefir óvíða verið um
að ræða meiri framfarir á vettvangi félagsmála síðustu árin en einmitt þar í landi.
Nýja Sjáland
Landið með lægsta ung-
barnadauðann.
ÞAÐ hefir oft verið talað
um Nýja-Sjáland í frétt
iinum, síðan stríðið hófst,
eylandið suður af Ástralíu,
með hina hraustu hermenn
og framtakssömu 'þjóð, þar
sem jafnaðarmenn hafa ár-
um saman verið við völd og
skapað meira félagslegt ör-
yggi, en þekkt er annarsstað-
ar í heiminum, þegar Norður
lönd eru undari skilin.
Þessi grein um Nýja-Sjá-
land er eftir brezka blaðar-
manninn Alan Burgess og
þýdd er upp úr „The English
Digest.“
Við erum ykkur þakklát fyrir
það.“
❖
Svona eru Nýsjálendingar.
Veglyndir, gestrisnir. Stundum
kannske dálítið óumburðar-
lyndir í gagnrýni, sem ekki er
neitt undarlegt, þegar þess er
gætt, hvílíka erfiðleika þeir
hafa orðið að yfirstíga, til þess
að byggja ríki sitt upp á hundr
að árum. Þeir byggðu það upp
með aðeins nokkur hundruð
þúsundum brezkra nýlendu-
manna og afkomenda þeirra.
Jafnvel enn í dag kemst 13A
milljón manna ekki langt áleið-
is í að nema til fullnustu land,
sem er á stærð við Bretlands-
eyjar. ,
Ég hitti Henare daginn eftir.
Forfeður hans hafa ef til vill
barizt vel með spjótum og öx-
um og verið hrifnir af hörunds
flúri, en Henare, með mjólkur-
kaffilitu húðina og flata nefið,
hafði stundað nám í Te Aute
Colledge og talaði lýtalausa
ensku.
Viðifórum yfir sporbrautirn-
ar og eftir langa, svarta vegin-
um til suðurs, og Helena sagði
gagnstætt rökréttri hugsun: „Ég
vildi, að við værum að berjast
við frumbyggjana núna í stað-
inn fyrir Þjóðverja og Japana.
Þið vitið, að þeir voru beztu ó-
vinirnir. Einu sinni, þegar þeir
voru að berjast við Englend-
inga við Gata Pan í Turanga,
stöðvuðu þeir orrustuna og
sendu vistir og vatn til and-
stæðinganna.“
*
Stjórnir Nýja Sjálands hafa
alltaf haft áhuga á félagslegum
umbótum. Fimm daga, fjörutíu
stunda vinnuvika, var algengt
fyrirbrigði fyrir stríð. Þeir
settu alþýðutryggingalög í lík-
ingu við tillögur Beveridge
þegar árið 1938. Þeir hafa ung-
barnavernd, sem hefir eftirlit
með ungbörnum bæði fyrir og
eftir fæðingu og í mörg ár hefir
mæðra- og ungbarnadauði þar
í landi verið, lægstur í heimi.
Það er lýðræði í fyllstu merk-
ingu þess orðs. Jafnvel fyrir
stríð var þar lagður mjög hár
skattur á háar tekjur, til heilla
fyrir þjóðarheildina.
*
Helena sagði einu sinni, að
einfaldasta leiðin til þess að
gera sér grein fyrir því, hvern-
ig Nýja Sjáland liti út, væri að
hugsa sér tvö bjúgu lögð frá
norðri til suðurs. Það efra dá-
lítið kramið um miðjuna og
skyldi það tákna nyrðri eyjuna,
en hitt það syðra. Borgin Auck-
land er nyrzt á Norðureyjunni
en Wellington, höfuðborgin,
syðst. Christchurch og Dunedin
eru með næstum sama milli-
bili á Suðureyjunni. Þetta eru
nútímaborgir í vexti.
Henare brosti. „Við skulmn
vera í Rotura í kvöld,“ sagði
harm.
Ég á skemmtilegar endur-
minningar frá Rotura. Þegar ég
heimsótti Nýja Sjáland fyrst á
friðartímunum, var það aðal-
skemmtistaðurinn. Það sauð
skemmtilega í hverunum og gos
hverir gusu upp í brennisteins-
þrungið loftið. Heitir leðjupoll
ar gerðu dálítinn hávaða, er
gutlaði í þeim. Fjörlegir, inn-
fæddir leiðsögumenn, fylgdu
okkur, og voru með ýmis tákn
og bendingar og höguðu sér á
svo frumstæðan hátt, að okkur
var nóg boðið að sjá þá í kvik-
myndahúsinu um kvöldið í nú-
tímaklæðnaði.
„Þú veizt það,“ sagði Helena,
„strax þegar stríðinu er lokið
og ég er laus úr þessari vopna-
verksmiðju og eldvarnaliði og
öllu slíku þá ætla ég að fara til
Suðureyjarinnar og klífa upp á
Cook-fjall, jafnvel þó að það
geri út af við mig.“
Cook-fjall er yfir 12000 feta
hátt, og er eins og risavaxinn
toppur úr snjó og gljáandi ís,
sem gnæfir langtum hærra en
Suðuralpafjallahryggurinn.
„Það mun gera það,“ sagði ég.
ij:
Svona eru nýsjálenzku kon-
urnar. Þær klæðast samkvæmt
sömu tízku, sjá sömu kvikmynd
ir, lesa sömu skáldsögurnar og
nota sömu fegrunarmeðul og
kynsystur þeirra í Englandi og
Ameríku. Þær búa í timbur-
húsi með bárujárnsþaki, kæli-
skáp, þvottavél og raflýsingu.
Þær hafa sína kvennaklúbba,
bridgeklúbba og félagssamkom
ur. En þegar þær koma í heim-
sókn á bóndabæinn, eru þær
eins líklegar til þess að fara á
hestbak og hjálpa til við að
smala sauðfénu og jafnvel
hjálpa til við rúnínguna. Þær
líta á hina villtu náttúru eins
og hvern annan sjálfsagðan
hlut.
*
Nýja Sjáland hefir svo fjöl-
breytt landfræðileg skilyrði, að
þar vaxa allar tegundir jurta-
gróðurs, frá hitabeltisjurtum
nyrzt, til jurta tempraða beltis-
ins syðst í landinu. Landið er
enn ónumið á mörgum stöðum.
Frh. á 6. síðu.
Útvarp á hverju einasta íslenzku heimili. Virkasta
menningarstofnun þjóðarinnar. Nýungar í dagskránni
og efnisvalið.
SAMA DAGINN og formaður út
varpsráðs kallaði blaðamenn á
fund sinn og- skýrði þeim frá fyrir-
hugaðri vetrardagskrá, skrifaði ég
pistil minn um útvarpið og vetur-
inn. Það skrifaði ég áður en ég
heyrði upplýsingar formanns út-
varpsráðs og fékk að vita, að út-
varpshlustendur eru orðnir á 25.
þúsundið. Yfirleítt varð ég ánægð
ur með þær breytingar, sem út-
varpsráð hefir ákveðið að gera á
vetrardagskránni, þó að vel megi
að vísu koma með gagnrýni.
ÖLLUM ER LJÓST, að útvarpið
er orðið mesta menningartæki þjóð
arinnar, og þegar það er komið
inn á hvert einasta heimili í land-
inu og hvert mannsbarn hefir tæki
færi til þess að hlusta á það, sem
það flytur, verður mönnum Ijós-
ara, hve stórkostlega þýðingu það
hefir, að vandað sé til efnis þess
og að ekkert sé til sparað að hafa
það sem bezt og við flestra hæfi.
MEÐAN ALLT HÆKKAÐI í
landinu stóð afnotagjald útvarps-
ins lengi í stað. Það er sjaldgæft
að menn heimti að eitthvað sé
hækkað, en ég man eftir því, að
ég fékk á þeim tíma bréf um það,
að nauðsyn væri á því að hækka
afnotagjaldið. Þessar kröfur voru
aðeins sprottnar af því að menn
vildu ekki láta búa þannig að þess-
ari stoiiym, að hún yrði að horfa
í hvern eyri við efnisval sitt í dag-
skrána, en hún þótti oft bera þess
merki, að mjög yrði að spara.
. . SVO HÆKKAÐI GJALDIÐ
upp í 50 krónur, en það hækkaði
ekki í neinu hlutfalli við annað,
verð nauðsynja, kaup o .s. frv.
Hver var ástæðan til þess? Það
var ætlunin að hækka afnotagjald
ið um helming, eða upp í 60 krón-
ur, en fjárveitinganefnd alþingis
skar 10 krónur af — og það mun-
ar ríkisútvarpið um allt að 250
þúsundum króna á þessu ári.
í FYRRA námu afnotagjöldin,
en þá var afnotagjaldið 30 krónur,
samtals 629 þúsundum króna, en
allt dagskrárefnið — að undan-
skyldum aðeins launum fastráð-
inna hljóðfæraleikara — kostaði
■ aði aðeins rúmar 108 þúsundir
| Framhald á 6. síðu.