Alþýðublaðið - 03.11.1943, Blaðsíða 4

«
ALÞYÐUBLAÐIÐ
Miðvikuaagur 3. nóv. 1943«.
i
QíkisstjórniD og sjálf
stæðismðlið.
EF menn hafa búizt við því,
tíkisstjórnin myndi í yiirlýs-
ingu sinni varðandi sjálfstæðis-
málið á alþingi í fyrradag taka
ákveðna afstöðu til þess ágrein-
ings, sem upp er kominn um
það, hvenær formlega skuli
gengið frá sambandsslitunum
við Dani og lýðveldið stofnað á
íslandi, þá hafa þeir orðið fyrir
vonbrigðum. Ríkisstjórnin tók
enga afstöðu til þess ágreinings.
Forsætisráðherrann tók það
réttilega fram, að allir flokkar
væru sammála um, að í grund-
vallaratriðum skyldi engin
breyting gerð frá þeirri skipun
á málum okkar, sem skapaðist
við það, að æðsta framkvæmda-
valdið og yfirstjórn utanríkis-
málanna var flutt inn í landið.
Það væri aðeins deilt um það,
tivort formleg samþykkt um
stofnun lýðveldisins skyldi gerð
nú, fyrir eða eftir áramót, eða
máske ekki fyrr en eftir 17.
maí 1944, eða hvort henni
skyldi frestað þar til styrjöld-
inni í Evrópu er lokið.
En í þessar deilur vill ríkis-
stjórnin ekki blanda sér. Hún
lýsti því aðeins yfir, að hún
myndi framkvæma ákvarðanir
alþingis um stofnun lýðveldis-
ins hvenær, sem þær yrðu
gerðar.
En þó að ríkisstjórnin tæki
þannig enga afstöðu til ágrein-
ingsins um það, hvenær form-
leg sambandsslit og lýðveldis-
stofnun skuli fara fram, var
með yfirlýsingu hennar alveg
tekið af skarið um annað: Það
verða engin stjórnarskipti út af
sjálfstæðismálinu. Þeir flokkar,
sem hafa gert sér vonir um, að
geta notað það mál til að steypa
núverandi stjórn og fleyta
sjálfum sér upp í valdastólinn í
hennar stað, verða að hasla
henni völl á einhverjum öðrum ,
vettvangi í því skyni.
Þetta er það nýja, sem við
vitum eftir yfirlýsingu ríkis- I
stjórnarinnar varðandi sjálf- j
stæðismálið, O'g það, sem lang-
samlega mesta athygli vakti í
sambandi við hana. Því að um
margar undanfarnar vikur hefir
ekki um annað meira verið tal-
að, en hið stöðuga makk ein-
stakra forystumanna Sjálfstæð-
isflokksins og Kommúnista-
flokksins um það, hvernig tak-
ast mætti að láta sjálfstæðis-
málið verða núverandi stjórn
að falli, þannig, að þeir gætu
náð völdunum í sínar hendur
og myndað sameiginlega stjórn
í hennar stað. Þetta ráðabrugg
er nú allt að engu orðið við yfir-
lýsingu stjórnarinnar um að
hún muni framkvæma ákvarð-
anir alþingis um stofnun lýð-
veldisins hvenær, sem þær
verða gerðar. Hinar sjálfkjörnu
sjálfstæðishetjur í miðstjórn-
um Sjálfstæðisflokksins og
Kommúnistaflokksins sitja eft
ir með sárt ennið. Stjórnin hef-
ir leikið á þær.
*
Það er svo allt annað mál, að
mikilli sannfæringu virðist held
ur ekki vera fyrir að fara hjá
núverandi ríkisstjórn varðandi
|Uþí|&nbUt$Íð
Útgefandi: AlþýSnflekkurinn.
Ritstjóri: Stefán Pétursson,
Ritstjórn og afgreiðsla í Al-
þýðuhúsinu við Hverfisgötu.
Símar ritstjómar: 4901 og
4902.
Símar afgreiðslu: 4900 og
4906.
Verð í lausasölu 4G aura.
Alþýðuprentsmiðjan h.f.
Arngrímur Kristjánsson :
af vinnulaunum
af flutningum“
Kemisk-hreinsun.
Fatapressun.
Fljót afgreiðsla.
P. W. Biering,
Traðarkotss. 3. Sími 5284.
(Við Hverfisgötu).
ALMENNINGUR tekur dag-
blöðin fegins hendi, þegar
svo ber undir, að þau birta
fregnir í ,,römmum“. í römm
um eru venjulega fregnir, sem
taldar eru að varði miklu, frá-
sagnir um eitt eða annað, sem
hefir gerst, eða er að gerast.
Stundum flytur ramminn mis
jafnar fregnir ,af framferði ein-
hvers náungans og þá er fregn-
in lesin af fjöldanum með æs-
ingakend og fjálgleik, því mörg
hver erum vér með því mark-
ind brend, að þótt vér ógjarnan
kærum oss um að verða bitbein
annara, þá þykja oss sjálfum
slíkar fregnir um náungann
næsta mjúkar undir tönn.
II.
Einn slíkur ramnii birtist í
dagblöðunum fyrir nokkrum
dögum síðan, fyrst í Vísi og
síðan í öllum hinum.
Efni rammans, að þessu sinni
var á þá leið, að grunur léki á
því að verktaki nokkur í opin-
berri þjónustu, hefði að því er
bezt verður skilið, undir hand-
arjaðri framkvæmdarstjórh
dregið sér efni sem var almenn
ings eign (þ. e. frá bæjarfélag-
inu).
En framkvæmdarstjóra þess-
um og verktaka, hafði verið trú-
að fyrir því að byggja nokkur
loftvarnarbyrgi úr sandi og
timbri, til öryggis fyrir almenn
ing.
Að þessu sinni hafði svo ó-
hönduglega tekist til, að í nið-
lag þessarar fregnar, yar annari
fregn hnýtt, sem var almenn eðl
is, og aðalfregninni raunvrulega
óviðkomndi.
Þar stóð, sem aukaatriði, að
verktakinn hefði verið ráðinn
með þeim kjörum að lionum
hejði borið 20 % af vinnu og 5%
af flufningi. Frá þessu atriði,
um samninga við verktaka var
skýrt, eins og hverjum öðrum
sjálfsögðum hlut.
III.
Nú verður oss á að spyrja; Er
það orðin almenn regla hjá
hinni opinberu framkvæmda-
stjórn, að íaka mann upp af götu
• sinni, er einhver segir að sé fær
um að halda kaupskrár og líta
eftir verki, og bjóða honum í
laun 20% af launum þeirra
manna , er hann ræður og
stjórnar og 5% af flutnings-
kostnaði á því efni er vinnu-
flokkurinn þarfnast?
Hvar erum vér nú staddir,
ef þessi regla um vinnu, stjórn
og launagreiðslur til verktaka á
að verða landlæg?
Vér fullyrðum að þetta fyrir-
komulag er hin opinbera fram-
kvæmdastjórn virðist aðhyllast
um of í verki, sé þjóðhættuleg
stefna, og skal nú rökstyðja
það nánar.
IV.
Þegar hinar miklu fram-
kvæmdir hins brezka setuliðs
hófust hér í landi var fjöldi ís-
lendinga ráðinn í hina svoköll-
setuliðsvinnu, sem kunnugt er.
Stjórn og vinnubrögð í þessari
setuliðsvinnu urðu brátt lands-
fræg á þá lund að hvorttveggja
væri lélegt úr hófi fram og af—
köst væru eftir því.
Þetta var einn þáttur ,ástands
málsins', er ýmsir höfðu áhyggj
ur út af, og það ekki af ástæðu-
lausu, þegar á það er litið að
fjöldi drengja, 14-16 ára, voru
þarna í fyrsta skipti undir
stjórn vandalaúsra, og það gat
orðið afdrifaríkt fyrir uppeldi
þeirra, hvort þeir nytu góðrar
og samviskusamrar verkstjórn-
ar eða ekki.
Því er ver, að í þessu efni
hefir þannig til tekist, að mörgu
mannsefni hefir frekar verið
spillt, en það bætt.
En undirrót spillingarinnar,
hinnar lélegu verkstjórnar og
slefarlegra, sviksamra vinnu-
bragða, var einmitt reglan um
greiðslu til verktakans.
V.
Ýmsir menn gerðust nú verk-
takar og tóku að sér að fram-
kvæma verk fyrir setuliðið, tóku
verkið ekki sem ákvæðisvinnu
(akkorð) heldur tóku að sér
stjórn þess og framkvæmd gegn
vissum prósentum af vinnulaun
um verkamanna þeirra er þeir
höfðu í þjónustu sinni, og enn
fremur gegn prósentu af kostn
aði við flutninga á efni, á sama
hátt og lýst er í þessu sérstaka
dæmi, er getið er um í upphafi
þessarar greinar.
Eitt dæmi vil ég tilgreina til
frekari skýringar á því hverng
fer, þegar framan greindri reglu
er fylgt, við framkvæmd verks.
Þegar á árinu 1940, sá brezka
setuliðsstjórriin sér ekki fært
annað, en flytja allmörg hús úr
Skerjafirði burt og endurbyggja
þau í öðru bæjarhverfi. íslenzk-
ur verktaki tók að sér fram-
kvæmd verksins. Það tók á ann-
að ár að flytja húsin og endur-
byggja þau. En húsin urðu 3 —4
sinnum dýrari en matsverð
þeirra var á staðnum, áður en
þau voru rifin, þrátt fyrir bað,
þótt tiltölulega lítinn efnivið
þyrfti að kaupa til endurbygg-
ingarinnar.
Þannig fór að þessu sinni,
þegar hinni óheilbrigðu reglu
var fylgt í samningum víð verk-
takann, og þannig er ekki
nema eðlilegt að fari í hverju
tilfelli, þegar þessari reglu er
fylgt. Því þegar að er gáð, eru
hagsmunir verktakans beinlínis
fólgnir í því að verkið gangi
seint og að margir menn flækist
hverjir fyrir öðrum við vinnuna
Verktakinn hefir prósentur af
hverju handtaki verkamannsins,
og hverju bílhlassi, sem flutt er,
en allt þetta er greitt í tíma-
vinnu.
Þótt verkið vérði dýrt, og það
óhæfilega dýrt, er það mál
þeirra sem greiða verkið.
En hver er það þá sem greið-
ir? Það er almenningur sem lát-
inn verður greiða hinn fyrsta
og síðasta eyri, hinn sami al-
menningur, sem vegna óstjórn-
ar og ills skipulags er látinn
slæpast við vinnuna.
Oss verður nú á að spyrja:
Er þessum greiðslumáta fylgt
að einhverju eða kannske að
öllu leyti í samningum milli
þess opinbera og hinna fjöl-
mörgu verktaka, er nú vinna
þau þýðingarmiklu atriði. sem
um er deilt í sjálfstæðismálinu.
Eða það skyldi maður að
minnsta kosti ætla, að hún
hefði annars látið afstöðu sína
mótast af einhverju öðru og
veigameira en því, á hvern hátt
hún gæti bezt tryggt, að fá að
vera áfram við völd, hvað svo
sem ákveðið og gert yrði.
að framkvæmd allra þeirra
miljónafyrirtækja, er bæjarfé-
lagið hefir með höndum.
Þetta er mál sem almenn-
ing varðar, og það er ekki til
mikils mælst, þótt hann vænti
svars í svo mikilsverðu máli.
Verði nú ekki staðar numið
á þessari óheillabraut, er af-
leiðingin auðsæ. Allar fram-
kvæmdir verða óeðlilega dýrar.
Vinnuafl heiðarlegra verka-
manna er metið á borð við
braskvöru og uppeldi og mann-
dómi hinnar unu verka-
mannastéttar er stefnt í voða.
29. okt. 1943
Arngrímur Kristjánsson
lUndirföt!
Náttkjólar frá 23.00.
Nátttreyjur 24.85.
Náttföt 31.00.
Grettisgötu 57.
BLAÐIÐ ÞJÓÐÓLFUR birti
í fyrradag grein eftir
Björn O. Björnsson, þar sem eið
rofsmálið svokallaða er gert að
umtalsefni og virðing alþingis
og raunar þjóðarinnar allrar í
sambandi við það. í greininni
segir meðal annrs:
„Svona er þá aldarhátturinn orð
inn með oss íslendingum. Á þetta
stig er ,,lýðræði“ vort komið. Og
svo samdauna er alþýða manna
orðin svívirðilegum orðaviðskipt-
um í stjórnmálalífinu íslenzka, að
ekki er að vita nema fólki finnist
þetta vera sem hvert annað „klippt
er það -—- skorið er það“ á þeim
vettvangi. En einhversstaðar verð-
ur að nema staðar. í hernaði eru
til lykilaðstöður þess eðlis, að nái
óviriurinn þeim, verður engin rönd
við honum reist úr því. Á alþjóð-
legu máli nefnast slíkir staðir
„strategiskir punktar". Það verður
að halda velli — eða falla. Hér er
um þess konar stað að ræða fyrir
sæmd og siðgæði í íslenzkum
stjórnmálum og á alþingi sérstak-
lega — með öllum þeim ófyrir-
sjáanlegu afleiðingum, sem slíku
fylgja. Hérna standa andspænis
hverir öðrum þrír áhrifaríkustu
trúnaðarmennirnir tveggja stærstu
þingflokkanna, tveir fyrrverandi
og nýlegir forsætisráðherrar og sá
þriðji ráðherra til margra ára á
sama tíma - formaður stærsta þing
flokksins andspænis tveimur að
almönnum næststærsta þingflokks
ins-----og hinir síðarnefndu lýsa
því yfir og færa að því ítarleg
rök, er eftir framsetningu beirra
að dæma sýnast óneitanlega mjög
sterk, að hinn fyrrnefndi sé eið-
rofi — drengskaparheit jafngildir,
sem kunnugt er, að lögum eiði —
— og hann aftur á móti neitar
því og stimplar þannig óbeinlínis
hina fyrrnefndu sem opinbera ó-
sannindamenn og mannorðsþjófa
af illkynjaðasta tagi.“
í áframhaldi af þessu skrif-
ar Björn O. Björnsson:
„Sé málum — sem vonandi er —
ekki í svo óskaplegt óefni komið,
þá verður að gera sér ljóst, að ef
hr. Ólafur Thors er ekki eiðrofi, þá
eru þeir hr. Eysteinn Jónsson og
hr. Hermann Jónasson opinberir
ósannindamenn og mannorðsþjóf-
ar af versta tagi og eiga ekki að
þolast á alþingi. Séu þeir það. hins-
vegar ekki, er hr. Ólafur Thors
eiðrofi og þá er það hann, sem
verður að leggja niður þing-
mennsku. En á meðan ekki er
skorið úr um það, hvor aðilinn er
sekur, eiga báðir að víkja af al-
þingi, og er þess að vænta, að
forseti sameinaðs þings hlutist til
um það, ef þeir gera það ekki
sjálfkrafa.“
Og enn skrifar Björn O.
Björnsson:
„Ekki verður við þetta mál skil-
izt svo, að minna ekki á, að gera
verður sér ljóst, að ekki getur hjá
því farið, að það hafi áhrif á álit
og aðstöðu þjóðar og ríkis út á
við, — nema skörulega sé við snú-
izt. Stórveldin, sem íslenzka þjóð-
in á, stundlega talað, allt undir,
fylgjast svo sem kunnugt er, ná-
kvæmlega með öllu, sem gerist i
landinu.
Vér erum nú í þann veginn að
skilja við samaðila að milliríkja-
samningi af mikilvægasta tagi.
Margir af þegnum þjóðfélagsins
óttast, að su aðferð til skilnaðarins,
sem fram að þessu hefir verið álit-
in eiga naest fylgi með alþingis-
mönnum, sé ekki að eins óheppi-
leg eins og á stendur, heldur jafri-
vel vafasöm frá réttarsjónarmiði.
Og það er greinilegt, að þær þjóð-
ir, er næstar oss standa, eru mjög;
næmar fyrir, hver verður endan-
leg afstaða vor í málinu. Hér skal
að öðru leyti ekki um það mál
rætt — að eins bent á, að það
mundi auka áhættu vora í því —
yrði lagt á tæpasta vaðið — ef
skilnaðurinn við sambandslaga-
samninginn fengi að bakgrunni
,,eiðrofs“ - málið orðið að „alþingis
málinu“. Þá mundi og varla þurfa
að sökum að spyrja í viðhorfi er-
lendra ríkja gagnvart íslenzka
ríkinu og íslenzku þjóðinni yfir-
leitt, sem fullábyrgum samnings-
aðila.“
V
Þetta eru alvarleg orð. En
er það ekki líka fullkomið al-
vörumál, að forystumenn í
stjórnmálum landsins skuli
liggja undir þeim áburði, að
vera eiðrofar án þess að geta
hreinsað sig og án þess að taka
sjálfsögðum afleiðingum af því
með því að hverfa með öllu
burt af stjórnmálasviðinu?
Hvað á þjóðin og hvað eiga
aðrar þjóðir að hugsa um slíkt
siðferði í stjórnmálum okkar?