Alþýðublaðið - 21.11.1943, Blaðsíða 4

V
ALÞYÐUBLA3IÐ
Sunnudagur 21. nóvember 1942:
(MJnjÖubUMÍ)
Útgefandi: Alþýðuflokkurinn.
Ritstjóri: Stefán Pétursson.
Ritstjórn og afgreiðsla í Al-
þýðuhúsinu við Hverfisgötu.
Símar ritstjórnar: 4901 og
4902.
Símar afgreiðslu: 4900 og
4906.
Verð í lausasölu 4G aura.
Alþýðuprentsmiðjan h.f.
TveDnsbonar sið-
ferðishngmpdir.
JÓN ÁRNASON, fram-
kvæmdastjóri við Sam-
toa:nd íslenzkra samvinnufé-
laga, hefir nú gert alvöru úr
þeirri hótun sinni, að höfða
mál á hendur blöðum höfuðstað-
arins út af ummælum þeirra
um urðun kjötsins suður í
Hafnarfjarðarhrauni, og byrj-
að á því að stefna Alþýðublað-
inu fyrir „meiðyrði“.
' Frásagnir blaðanna af þessu
kjöthneyksli og sá eftirmáli, er
þær hafa féngið í stefnu Jóns
Árnasonar á hendur Alþýðu-
blaðinu, eru aldarfarslýsing,
sem á það skilið, að ekki falli
í gleymsku. Hún sýnir, að á tím-
um, þegar hungursneyð var víðs
vegar um heim, var hugsunar-
leysið og ábyrgðarleysið á svo
háu stigi, hér úti á íslandi, að
kjöt var fyrir langa geymslu
látið skemmast og verða óætt í
tonnatali og því síðan fleygt
úti á víðavangi. En því var svo
sem heldur ekki til að dreifa,
að ekki væri nægilegur mark-
aður fyrir það innanlands, ef
hægt hefði verið að fá kjötið
við því verði, að almenningur
gæti veitt sér það. En það
hindruðu Sambandið og kjöt-
verðlagsnefnd í bróðurlegri
einingu. Þau vildu heldur láta
kjötið skemmast og verða ó-
ætt, en að selja það við skap-
legu verði. Og þessvegna varð
að endingu að flytja það suð-
ur í Hafnarfjarðarhraun og
urða það þar.
Sem betur fer verður ekki
sagt, að íslendigar væru orðnir
svo siðferðislega sljóir á þess-
um tímum, að þeir skömmuðust
sín ekki fyrir hönd þjóðarinn-
ar, þegar þetta hneyksli varð
kunnugt,. Mörg blöð höfuðstað-
arins fóru hörðum, en mak-
legum orðum um þá menn og
þær stofnanir, sem sök áttu á
svínaríinu og kröfðust þess, að
opinber rannsókn yrði látin fara
Æram á framferði þeirra. En þá
skeði það, að einn af forstjór-
um Sambandsins krafðizt opin-
berra rannsóknar í öðru skyni:
til að koma fram ábyrgð á hend-
ur þeim, sem hefðu fundið kjöt-
ið og skýrt frá urðun þess! Og
samtímis byrjaði hann að stefna
blöðunum fyrir meiðyrði!
Þessum þætti hneykslismáls-
ins er enn ekki lokið. En vissu-
lega verður það lærdómsríkt fyr
ir síðari kynslóðir að lesa, hvern
ig honum lauk.
Eitt er þó þegar víst: að á
þeim tímum, sem hér um ræðir,
var siðferðistilfinning vissra
forráðiamanna þjóðarinnar
komin niður á það stig, að þeir
töldu ekkert við það að athuga,
að kjöti væri fleygt í tonnatali
hér á landi, meðan milljónir
manna hungruðu úti um heim
og fjöldi fólks varð að neita
sér um kjöt hér hjá okkur, en
heimtuðu hinsvegar, að þeir,
sem ljóstruðu þessum þokkalega
verknaði upp eða átöldu hann,
yrðu dæmdir í sektir eða refs-
Tillðgur skipabyggingaraefndars
Skipasmíðastöð við Elliðaárvog.
REYKJAVÍKURHÖFN var
á sínum tíma fyrst og
fremst byggð með það fyrir
augum að sjá fiskiflotanum,
sem hér á heima, sem og til-
svarandi verzlunarflota og
verzlun fyrir bryggjum og upp
lagsmöguleikum. Vel má vera,
að hugsað hafi verið til skipa-
smíða og skipaviðgerða í sam-
bandi við hafnarbygginguna,
þegar hún var hafin, en þó að
frumkvöðla verksins muni sízt
hafa skort stórhug eða framsýni
hefir þá varla órað fyrir því,
að eftir þrjátíu ár yrðu komin
við höfnina uppfyllingar með
1000 metra löngum bryggjum.
sem stærstu skip, sem hér eru
í förum, geta lagzt við. Það er
nú líka á daginn komið, að að-
stæður fyrir bátaútveg, skipa-
smíðar og skipaviðgerðir hafa
mjög orðið útundan, þeim hef-
ir alls ekki verið ætlað þar
nauðsynlegt rúm. Og þegar til
lit er tekið til skipaeignar lands
manna, eins og hún er nú orð-
in, og þess að keppa verður að
því, að skipastóllinn aukist, að
skipin verði stærri og lands-
menn annist sjálfir smíði þeirra
og viðgerðir, þá er lítt að
furða, þó að þröngt verði fyrir
auga, þegar litazt er um innan
hafnarinnar eftir svæði fyrir
fullkomna skipasmíðastöð. Áð-
ur en stríðið skall á, voru
þrengslin af innlendum skipum
orðin svo mikil í höfninni og
eru enn, að þar má sjá dag-
lega skip tugum saman ýmist
til viðgerðar eða upplags eða
af öðrum ástæðum. Liggja þau
þar í einni kös, af lítinni for-
sjá, en brýnni nauðsyn, þegar
allra veðra er von.
Hér í bænum eru nokkur fyr
irtæki, sem annast skipavið-
gerðir. Þannig eru fimm drátt-
arbrautir í höfninni, þrjár fyr-
ir skip um 100 rúmlesta, ein
fyrir 600 rúmlesta skip og ein
fyrir allt að 1000 rúmlesta skip.
Þetta þýðir "það, að ekki er
hægt að taka á land önnur skip
Eimskipafélags íslands en Sel-
foss og ekkert erlent flutninga
skip, sem er stærra en Selfoss,
en það eru flest þeirra útlendu
flutningaskipa, sem hingað
koma. Því fer og fjarri, að þess
ar dráttarbrautir geti annað
viðgerðum á þeim skipum, sem
þær annars geta tekið upp.
Verða skipin oft að bíða vikum
og stundum mánuðum saman
eftir því að komast í viðgerð.
Þá er og landrými það, sem
brautirnar hafa, svo takmarkað
að ómöglegt er að koma krön-
um eða öðrum ökutækjum milli
þeirra. Er því aðstaðan til að-
gerða við skip á brautunum
mjög erfið og seinleg og verður
þar af leiðandi mun dýrari en
ella þyrfti að vera. Sama máli
gegnir um það, þegar skipin
eru til viðgerðar á floti. Við-
gerðirnar þurfa að eiga sér stað
þrátt fyrir það, þótt skipin
liggi annað, þriðja eða jafnvel
fjórða frá bryggju. Flutningur
á verkfærum og hlutum til við
gerðanna tekur því langan
tíma, og krönum oð öðrum
tækjm til að auðvelda verkin,
sem vinna á, verður venjulega
ekki við komið.
Ein plötusmiðja — Stálsmiðj
an — er í námunda við drátt-
arbrautirnar, en landrými fyr-
ir fleiri smiðjur og efnisgeymsl
ur er þar ekki til nema með
því að rífa niður heil húsa-
hverfi.
ingar af dómstólum landsins!
Með öðrum orðum: Það á ekki
að vera saknæmt að skemma
og kasta mat í tonnatali,heldur
hitt að segja frá því og gagn-
rýna það!
Hér skal engu um það spáð,
Vegna þeirra erfiðleika, sem |
hér hefir lýst verið, hafa skipa- .
eigendur oftsinnis orðið að leita
til annarra landa með skip sín
til viðgerðar þrátt fyrir þá erf- |
iðleika, sem því eru samfara.
Hurfu þannig milljónir króna
út úr landinu fyrir verk, sem
hægt hefði verið að inna af
hendi innan lands, ef nauðsyn-
leg skilyrði hefðu verið fyrir
hendi, og það einmitt á þeim
tíma, sem atvinnuleysi var hér
mest og árlega var varið stórfé
til atvinnubóta. ^
Þó að nokkuð rýmkist við
höfnina, þegar skip setuliðsins
fara héðan. má búast við, að
öðrum skipaviðkomum fjölgi
frá því, sem nú er. Einnig verð
ur að gera ráð fyrir því, að tog-
urum og öðrum fiskiskipum
fjölgi stórlega, og mun þá eigi
veita af höfninni til venjulegr-
ar afgreiðslu fyrir skip.
Hvað við kemur skipasmíð-
um og viðgerðum skipa, má
telja víst, að aðstaðan batni
ekki til muna, ef miðað er við
höfnina sem athafnasvæði,
vegna þess að ekki er nægilegt
rúm fyrir fleiri og stærri drátt
arbrautir og þurrkvíar og ekk-
ert rúm fyrir fleiri og full-
komnari skipasmiðjur í sam-
bandi við dráttarbrautirnar. Er
því auðsætt, að sagan endur-
tekur sig og allar — eða nálega
allar — smíðar stálskipa verða
keyptar frá útlöndum og veru-
legur hluti af viðgerðum skip-
anna einnig framkvæmdur þar.
Þegar gera skal tillögur um
fullkomna skipasmíðastöð, verð
ur allra fyrst að ákveða, á
hvern hátt skipin skuli tekin á
land, svo að hægt sé að kom-
ast að þeim á alla vegu. En til
þess eru þrjár aðferðir:
1. Þurrkvíar, þ. e., að skipun-
um er fleytt inn í vatnsheld
an bás, sem síðan er lokað
og vatninu að því búnu
dælt’ út úr honum.
2. Dráttarbrautir, þ. e., að skip
in eru dregin upp á vagni,
sem rennt er út í sjó.
3. Flotkvíar, þ. e., að flothylkj
um er hleypt undir skipin
og þeim síðan lyft upp með
því að dæla vatni úr flot-
hylkjunum.
Vér teljum, að flotkvíar séu
ekki heppilegar hér, aðallega
vegna ölduhreyfingar og hins
mikla mismunar á flóði og
fjöru. Varð nefndin sammála
um að heppilegri væru þurrkví-
ar og dráttarbrautir.
Lá þá næst fyrir að gera sér
ljóst, hvað þessi mannvirki
þurfa að vera stór til þess að
fullnægja þörfum íslenzka
skipaflotans á hverjum tíma.
Eitt aðalskilyrði þess, að útgerð
armenn leiti ekki með viðgerð-
ir á skipum sínum til útlanda,
er, að ekki þurfi að bíða eftir
að fá skipin tekin á land og að
viðgerðin geti gengið fljótt. En
þar sem það er venjan, að skip-
in koma mörg í einu til rann-
sóknar og viðgerðar á vertíða-
skiptum og þess háttar, er nauð
synlegt að hafa nóg af uppsát-
urstækjum. Annað meginatrið-
ið til þess að halda þessum iðn-
aði innan lands er, að nógu
margir fagmenn séu jafnan til
taks, er á þarf að halda, en til
þess þarf að tryggja þeim
mönnum stöðuga vinnu í fag-
inu, og verður það bezt gert
með smíði nýrra skipa.
Þriðja meginatriðið er það,
að skipaviðgerðir og nýsmíðar
hvernig dómstólarnir líta á
það mál. En þjóðin hefir þegar
fellt sinn dóm í því. Og þar
er það ekki Alþýðublaðið, held-
ur Jón Árnason sjálfur og sálu-
félagar hans, sem sakfelldir
hafa verið.
*
TILLÖGUR SKIFARYGGINGANEFNDAR tim full-
komna skipasmíðastöð við Elliðaárvog hafa vakið
stórkostlega athygli, enda er hér um að ræða virkilegt stór-
mál fyrir þjóðina.
Alþýðublaðið birtir hér álit og tillögur nefndarinnar,
sem hingað til hefir ekki verið birt annars staðar í heild
en í þingskjali. Rúmsins vegna eru aðeins nokkur inngangs-
orð og niðurlagsorð felld niður úr því.
í skipabygginganefnd eiga sæti eins og áður hefir ver-
ið frá skýrt: Pálmi Loftsson (formaður), Jón Axel Péturs-
son, Gísli Jónsson og Arnfinnur Jónssón.
skipa séu ekki dýrari hér en
erlendis. En til þess að svo
megi verða, þarf að skapa þess
um iðnaði jafngóð skilyrði hér
heima og þar. Þarf þá fyrst og
fremst góð hafnarskilyrði, nóg
af viðgerðarbryggjum og upp-
sáturstækjum og nægilegt land
rými upp frá þeim og við þau
(uppsáturstækin), svo að hægt
sé'að koma nýtízku tækjum og
vélum alls staðar að, þar sem
hægt er með því að flýta fyrir
og auðvelda vinnu. Enn fremur,
að nægilegt landrými sé fyrir
plötusmiðjur, vélsmiðjur, efnis
geymslur o. fl.
Eins og áður er getið eru
þær 5 dráttarbrautir, sem til
eru nú, svo langt frá því að
fullnægja þeim skipum, sem
þær geta tekið, að þau þurfa
að bíða langan tíma eftir að
komast þar að, eigendum þeirra
til tjóns, og engin tæki til að
taka skip Eimskipafél. íslands,
hvað þá heldur önnur stærri
verzlunarskip, sem hingað
koma. Er það út af fyrir sig
mikið menningarmál fyrir ísl.
þjóðina, að úr því verði bætt
hið bráðasta, enda mun 1 það
vera einsdæmi, að þjóö', sem
fæst jafnmikið við fiskveiðar
og siglingar og íslendingar,
skuli vera svo illa sett, að hún
geti ekki einu sinni tekið sín
eigin skip á land, hvað þá meir.
Nefndin lítur svo á, að til
þess að fullnægja þeim kröfum
um skipasmíðastöð, sem að
framan greinir, verði að koma
upp þéim mannvirkjum, er hér
segir:
1. Þurrkví fyrir skip, sem eru
allt að 6000 smál. d. w. Slík
þurkví mundi geta tekið til
Frh. á 6. síðu.
V ílSlR skrifar { forustugrein
í gær um byggingar í
Reykjavík. Kemmst blaðið að
þeirri niðurstöðu, a^S mörg af
úthverfum bæjarins séu vel
byggð og myndu sæma sér vel,
hvar í heimi sem væri, en öðru
máli gegni um eldri og dýrmæt-
ari hluta bæjarins. Blaðið skrif-
ar á þessa leið:
,,Sá bógur fylgir þó skamm-
rifi að dýrmætasti hluti bæjarins
má heita óbyggður, en úthverfin
aftur prýðilega úr garði gerð, og
stöðugt er unnið að frekari út-
þenslu frá ári til árs. Á það hefir
þráfalldlega verið bent hér í blað-
inu að um óeðlilega þróun væri
að ræða í þessum efnum. Bæri að
leggja á það megináherzlu að
byggja upp miðbæinn þannig að
hann svaraði nokkurnveginn til
þeirra krafa, sem eðlilegt er að
til hans verði gerðar sem verzl-
unar og athafna hverfis. Miðbæinn
svo að segja allan, og brekkurn-
ar beggja vegna við hann- þarf að
byggja upp að nýju, — því fyrr
því betra.“
Hér er vissulega hárrétt á
þessum málum haldið, enda víð-
ar verið hreyft en í Vísi. Eldri
hlutar Reykjavíkur eru nálega
óbyggðir, ef miðað er við, hvern
ig óhjákvæmilegt er talið að
byggja í borgum. í stað þess er
bærinn þaninn út um holt og
móta með ærnum tilkostn. í lagn
ingu gatna og holræsa. Sam-
tímis hefir svo ekki bæjarfé-
lagði ráð á að leggja viðunandi
götur í elztu hlutum bæjarins.
Margar þýðingarmiklar sam-
gönguleiðir í þessum bæjarhlut
um eru í litlu betra gsandi en
ruddir fjallvegir. Hér er um
svo furðulegfc öfugstreymi að
ræða, að f urð i gegnir að ekki
skuli fyrir löngu hafa verið haf-
izt handa um gag.igeröa nýskip-
un þessara má!a
*
Um það, hversu komið verði
við lausn þessara mála, segir
Vísir:
',,Það er augljóst að bærinn
verður frekar að láta til sín taka
um byggingarframkvæmdir en
verið hefir til þessa. Byggingar
þær, er einstaklingar reisa, verða
ávalt ósamstæðar,, sumar gerðar
af vanefnum og aðrar ekki, en
óhægt fyrir byggingarnefnd og
bæjarstjórn að standa gegn fram-
kvæmdum, sem eftir er æskt í
þessu efni. Því hefir verið stungið
upp á því hér í blaðinu, að bær-
inn keypti heil hverfi og byggði
upp að nýju, en seldi síðan svo
sem nú hefir gert verið í nýbygg-
ingum bæjarins á Melunum. Með
þessu móti skapaðist samræmi í
byggingum. Bærinn yrði fegurri,
stórfelld útgjöld spöruðust bæjar-
félaginu vegna óeðlilegrar út-
Iþenslu, en þær lóðir yrðu nytjað-
ára að fullu, sem inni í miðbæn-
um liggja. Á slíkum framkvæmd-
um ætti bærinn ekki að græða,
að öðru leyti en því, sem leiðir a£
sparnaði vegna götulagna og öllu
því, er þar til heyrir.“
Þetta virv''ist vera skynsam-
leg tillaga. Lt.ia mæfcti hugsa
sér, að stofnuð yrðu öflug bygg-
ingarfélög í því skyni, þar sem
bærinn leggði fram meiri hluta
fjármagnsins, svo að tryggt
væri, að hann hefði hér tögl og
hagldir. En eitt er víst: Plér er
um að ræða ákaflega brýnt
nauðsynjamál, sem alls ekki má
dragast íengi úr þessu að leyst
verði.