Alþýðublaðið - 21.01.1944, Blaðsíða 4

4
ALÞYÐUBLAÐIÐ
Föstudagur 21. janúar 1944.
Otgefandi: Alþýðuflokkurinn.
Bitstjóri: Stefán Pétursson.
Ritstjórn og afgreiðsla í Al-
þýðuhúsinu við Hverfisgötu.
Símar ritstjórnar: 4901 og 4902.
Símar afgreiðslu: 4900 og 4906.
Verð í lausasölu 40 aura.
Alþýðuprentspiiðjan h.f.
Sigurður Einarsson:
Plðgur Ktyrkvibiaga.
ÞAÐ er mikið reynt á þolin-
mæði Reykvíkinga. Hend-
ing ræður því að kalla, hvort
þeir hafa rafmagn til notkunar
á heimilum sínum og til atyinnu
' reksturs, hvort vatn er í húsum,
hvort mjólk og mjólkurafurðir
eru iá markaðinum í hænum og
hvort hægt er að hita upp hí-
býli manna. Allt eru þetta hinar
frumstæðustu nauðsynjar, sem
leggja her meginkapp á að full-
nægja.
Lengi hefir rafmagnsskortur-
in sorfið að Reykvíkingum og
er enn allt við hið sama i þeim
efnum. Húsmæðurnar geta ekki
eldað mat handa heimisfólki
sínu. Menn sjá ekki til við vinnu
sína. Iðnaður og verksmiðju-
rekstur stöðvast að fullu tímum
saman og er rekin við harm-
kvæli, þó að eigi að heita að vél
arnar séu 1 gangi. Ekki er unnt
að segja. hversu gífurlegri upp
hæð iiemur allt það beina f jár-
hagstjón, sem rafmagnsskortur-
inn hefir va'ldið bæjarbúum, en
éreiðanlega nemur það tugmillj-
ónum, ef ekki hundruðum millj-
óna.
Hið óviðunandi ástand í mjólk
ursölunni er hverju mannsbarni
kunnugt, enda rækilega rætt í
blöðum bæjarins og manna á
meðal í byrjun þessa vetrar.
Margt veldur ófremdarástand-
inu í þeim efnum: Röng sjónar-
mið í mjólkurframleiðslunni,
stirðbusháttur í framkvæmdum
mjólkursölunnar, hvatvísleg
yfirstjórn þessara mála og skeyt
ingarleysi um öruggar samgöng-
ur milli höfuðstaðrins og Suður
láglendisins.
Yatnsleysið í Reykjavík hefir
um langa hríð valdið stórkost-
legum vandræðum. Meginhluta
dagsins sést ekki vatn í húsum
í stórum hverfum bæjarins. Bak
ar þetta íbúunum slík vandræði,
að nær ógerningur má heita að
búa við þau.
Doks er það hin langþráða
hitaveita. Heitavatnið er ekki
fyrr farið að streyma um bæinn,
en það skapar stórkostleg vand-
ræði fyrir ífoúana. Hitinn verður
af ákaflega skornum skammti.
Loks hverfur heita vatnið með
öllu. Það hefir allt streymt gegn
um greipar verkfræðinga, án
þess að sinna ætlunarverki sínu.
Og það er ekkert rafmagn til'að
dæla vatni í geymana að nýju.
Fólk situr skjálfandi í íbúðum
sínum í 12—17 stiga frosti og
óskar þess í hjarta sínu, að aldrei
hefði verið ráðizt í annað eins
glæfrafyrirtæki og hitaveitu fyr
ir Reykjavík.
,Þetta eru plágur Reykvíkinga.
Forráðamenn þeirra hafa sýnt
algert getuleysi í því að tryggja
þeim hinar frumstæðustu nauð-
synjar, sem ekki er hægt að afla
nema með félagslegu framtaki.
Reykjavík er rafmagnslaus borg
vatnslaus borg, upphitunarlaus
borg og mjólkurlaus borg.
Þetta eru ömurlegar staðreyndir
á öld tækninnar og hinna miklu
möguleika. Bænarandvörp og
neyðaróp þeirra manna, er sett-
ir hafa verið til að stýra þess-
um málefnum af hálfu borgar-
anna, bæta hér ekki úr skák.
Ósýnilegir flutningar.
Eg get átt von á því,
að einhverjum yðar hátt-
virtu hlustendur verði þetta er
indi að vonbrigðum. Þér hafið
ef til vill gert yður í hugarlund
að það fjallaði um einhverjar
spíritistiska leyndardóma og
þessháttar. En það er bezt að
láta vonbrigðin koma strax og
segja eins og er, •— að svo er
ekki. En það liggur í þessu
nafni dálítil glettni. Ég var
nefnilega ekki alveg viss um,
að geta komið erindinu að í út
varpið, — eins og pottinn var
búið, ef fyrirsögn þess bæri
ótvírætt vott, að það fjallaði
um raunhæf viðfangsefni, sem
vörðuðu framtíð og farsæld
lands og þjóðar og raunar
mannkynsins alls. Svo mér datt
það snjallræði í hug að skíra
það í höfuðið á einhverri mein-
lausri delli — sem er í góðu
gengi í landinu. Og það er svo
sem nóg af henni, — reyndar
ekki allri meinlausri. Þess
vegna heitir sem sagt erindið
ósýnilegir flutningar.
En nú skuluð þér ekki láta
yður til hugar koma, að hér
séu nein brögð í tafli. — Því
erindið er um ósýnilega flutn-
inga, ósýnilega flutninga, sem
hafa verið að fara fram hér á
landi og erlendis síðustu árin,
ósýnilega flutninga, sem eru að
fara fram þessa stundina og
munu halda áfram að fara fram
á komandi tímum — ósýnilega
flutninga, sem eru svo um-
fangsmiklir og hatrammir, að
við vitum ekki nema nú þegar
sé búið að flytja allt, sem okk-
ur kemur við og varðar, land
okkar, okkur sjálf, eigur okk-
ar, störf okkar, já skoðanir
okkar, viðhorf okkar, vonir okk
ar og sál á allt annan stað í
tilverunni, en þetta allt var á,
síðast þegar svo vel sá til sólar
í þessu gjörningaveðri styrjald
arinnar, að við gátum ákveðiö
þessa staði, eins og farmaður,
sem ákveður stað skips síns ó
hafinu.
Það eru þessir ‘ósýnilegu
flutningar, sem ég ætla að tala
ofurlítið um, — aðallega vegna
þess, að ég sé ekki að aðrir mér
snjallari ætli að verða til þess.
Kannske hafa þeir ekki tekið
neitt eftir því, að neitt væri að
gerast.
Ég held að styrjöldin sem nú
stendur yfir hafi ekki verið
nema nokkurra daga gömul
þegar ég varáði landsmenn við
því hér í útvarpinu, að vænta
nokkru sinni aftur hmr.a
„gömlu, góðu daga“. Þeir munu
aldrei koma. Sá heimur, sem
var fyrir september 1939 er jið
inn undir lok — og lífi kom-
andi ára verðum við að lifa í
veröld nýrra forma og nýrra
viðfangsefna, — eða deyja.
Og við þessu er ekkert að segja.
Hinir „gömlu, góðu dágar,‘“ eru
aldrei, og hafa aldrei verið góð-
ir, ef þeir urðu of gamlir. Krist
indómurinn í heimssniði, hinn
kaþólski kristindómur miðald-
anna, brauzt norður yfir Evrópu
á sinni tíð, sem allsherjar sið-
bætandi ög menntandi afl,
hann kristallaði þá í sér kjarna
menningarinnar og lífsfágunar
innar. En hann varð ,,gamall“
í _ forminu og það þurfti öll
hin geystu átök siðaskiptaaldar-
innar á vettvangi andans og
blóðugra vígvalla til þess að
brjóta viðjar hans af mannlegri
hugsun og samvisku. Þannig
.hefir þetta alltaf verið og hlýt-
ur að verða af því að lífið verð-
ur aldrei ,,gamalt;“ lífið er sí
ungt, það er vöxtur og verð-
andi, lögmál þess er breyting,
umsköpun, endursköpun — og
mmnmimn ....... ■ 111..1 ln i |
Þau geta aðeins orkað í þá átt
að auka lítilsvirðingarblandna
meðaumkun almennings með
þessum vesalings mönnum.
ERINDI það, sem hér
hirtist var flutt af Sig-
urði Einarssyni dósent í út-
varpið síðastliðin sunnudag.
Hefir Alþýðuhlaðið, með
því að því hafa borizt mörg
tilmæli um það, fengið það
frá höfundinum til hirting-
ar.
hrörnun og dauði. Þetta er lög-
mál náttúrunnar, lögmál mann
legs líkama, lögmál mannlegs
félagslífs og stofnana, þjóða og
ríkja. Og spurningin um það
hvort eitthvað er í vexti og
verðandi, eða í stöðnun og
hrörnun, er spurningin um líf
eða dauða, líka’ fyrir þjóðir og
félagsheildir. Þess vegna get ég
ekki varizt þeirri hugsun, að
það skipti óendanlega miklu
máli fyrir okkur að vita nokk-
ur deili á hinum ósýnilegu flutn
ingum, sem eru að fara fram á
öllum sviðum, vita hvað er ver
ið að flytja, og hvert. Og hvaða
öfl að því standa og hvert sleín
ir. Annars er hætt við að við
vöknum upp einn góðnn veður
dag í veröld, sem við þckkjum
ekki áttirnar í og villumst —.
norður og niður. Villa í heimi
lífsins og veruleikans táknar
alltaf það að taka stefnuna norð
ur og niður. Það er eins og það
séu ekki til aðrar áttir fyrir
villta menn— og villtar þjóðir.
Þessir ósýnilegu flulningar,
sem ég á við eru hin ægilegu
straumköst, sem orðið hafa í
veröldinni þessi síðustu fjÖgur
stríðsár — undir yfirborðinu.
Við sjáum ekki ennþá að neinu
verulegu leyti, hvað mikið hef-
ir verið flutt og er vecið að
fjytja til. — .Við getum aðeins
látið okkur gruna bað —
gruna stefnuna og hvað það er,
sem um er að ræða. Á hverjum
einasta degi eru að skapast. nið-
urstöður um örlög þjóða og ein
staklinga, sem eitt sinn munu
verða kveðnar upp í heyranda
hljóði, sem valdboð sigurveg-
aranna. Og á hverjum einasta
degi eru að skapast niðurstöð-
ur í huga einstaklinganna, sem
ekki fá að birtast í orði eða
athöfn, fyrr en herfjöturinn er
leystur af þjóðunum og orðið
aftur laust á hinum alþjóðlega
vettvangi. Þetta á bæði við um
ráðamennina og alþýðu manna.
Einnig þar eru að fara fram ó-
sýnilegir flutningar. Ráðamenn
irnir flytja landamæri nú þeg-
ar í huganum, sundra ríkjum,
leysa upp ríkjasambönd, steypa
upp önnur ný áhrifa og yfir-
drottnunarsvæði, afmá gömul
nöfn, af landabréfunum, og
gömul ríki og skapa önnur ny.
Allt á þetta eftir að koma fram
í dagsins Ijós. Ennþá er ekki
kominn tími þeirra til að tala.
Þeir verða að þegja — af hern-
aðarástæðum. Og alþýða manna,
hún endurmetur viðhorf sín og
skoðanir í eldi og reynslu þess-
ara ára. Iiún flytur til flokka-
takmörk, kastar fyrir borð
gömlum úreltum markmiðum,
setur upp önnur ný, útvelur í
huga sér nýja forustumenn,
dæmir aðra úr leik, endurmet-
ur verðmæti sín, hafnar ýmsu
því, sem fánýti, er hún naut áð-
ur og mat, skynjar ný lífsverð-
mæti, skapar sér ný baráttu-
markmið. Éf til vill fara hvergi
fram stórfelldari flutningar. en
.einmitt á þessu sviði. Og allt
á þetta sem enn er að miklu
leyti ósýnilegt og hulið í brjóst
um mannanna, allt á það eftir
að fá mál, þegar orðið er laust,
Það byrjar eins og blærinn, er
bylgju slær á rein, brýst svo
fram sem stormur svo hriktir
í grein. — í því veðri verður
engum stætt, sem ætlar að
spyrna á móti. Því að sá vilji,
sem stendur á bak við þá ó-
sýnilegu flutninga, er hertur í
eídi, blóði og fárum, angist,
andvökunóttum, striti, kvölum
og skelfingu. Þar verður hart
stál, sem soðið er í afli þessar-
ar styrjaldar, við megum eiga
von á því, og það mun kljúfa
skildi fortíðarinnar eins og
hálmviskur. En á meðan styrj-
öldin varir megum við ekki
vænta þess að neitt af þessu
komi fyllilega í ljós — svo
lengi mun oss hulið, hve stór-
kostlegir ósýnilegir flutningar
hér hafa átt sér stað. En það
skiptir nokkuð miklu að láta
sig gruna hvert stefnir.
Og slíkt hið sama mun verða
uppi á teningnum í heimi and-
ans, trúarbragðanna, bókmennt
anna, listanna, vísindanna, alls
staðar fara fram ósýnilegir
flutningar. Og þeir sem ekki
verða þeirra varir eða vilja
ekki verða það, munu vakna
upp utangarðs, þeir munu verða
eins og maður, sem sofið hefir
yfir sig í tjaldstað á eyðimörku,
lestin er farin, úlfaldinn hans
röltur á stað. Hann er einn —
þýðingarlaus frávillingur, á
auðninni, vígður dauðanum,
þegar dauðinn má. vera að því
að sinna honum. Hvað er hér
verið að flytja? Hvert stefnir?
Hvar mun komið í áfanga?
Hatursmenn lista, vísinda og
bókmennta um víða veröld,
bæði hér á landi og annars
sem birtast eiga í
Alþýðublaðinu,
verða að vera
komnar til Auglýs-
ingaskrifstofunnar
í Alpýðuhúsinu,
(gengið inn frá
Hverfisgötu)
fjrrir M. 7 að kvðldl.
Síml 4906.
staðar, munu láta sig það litlu
skipta. En eigi að síður er það
eitt af hinum miklu lífsspurs-
málum framtíðarinnar að vita
skyn á því. Það er spurningin
um það að verða eftir, fylgjast
með, eða vera í fararbroddi og
hafa vegsögn, í fyrsta lagi fyr-
ir sjálfum sér, ef vel lætur,
einnig fyrir öðrum, þeim til
heilla. Og þetta á ekki einungis
við um hin andlegu málin. Það
gildir um öll þau þrjú mál-
efnasvið, sem ég hefi nefnt,
hin hærri stjórnmál og athafna
mál og félagsmál. Úrkostirnir,
sem oss eru boðnir í sambandi
við hina ósýnilegu flutnihga á
öllum þessum sviðum eru alls
staðar þeir sömu: Að verða eft-
ir, fylgjast með eða hafa veg-
sögu. Hinn fyrsti er illur,annar
viðhlítandi hinn síðasti veg-
legur og mikils háttar. Það er
Frh. á 6. síðu.
ALLMIKIÐ hefir verið rætt
undanfarið um þjóðleik-
húsmálið — og eru menn væg-
ast sagt farnir að undra sig á
því, hve seint gengur að fá það
loforð efnt, að skila okkur hús-
inu. .
Nýlega birti Halldór Kiljan
Laxness allmikla gagnrýni á
þjóðleikhúsið, og taldi því
margt til foráttu. Þessu svarar
þjóðleikhússnefndin með grein
í Vísi í gær og segir þar:
,, . . . H. K. L. telur að Þjóðleik-
húsið bæti ekki úr þörf bæjarins í
sambandi við leiksýningar. Telur
hann, að bærinn hafi verið miklu
betur settur í þessu efni um alda-
mótin, þegar Iðnaðarmannahúsið
var byggt og byrjað að sýna þar
sjónleiki. Nú er það fjarstæða, að
ætlast til, að Þjóðleikhúsið bæti
úr allri húsþörf Reykjavíkurbæjar
vegna alls konar leikskemmtana í
bænum. En aðalatriðið í þessu
máli er það, að samkvæmt athug-
unum Helga Helgasonar verzlunar
stjóra um leikhússókn Reykvík-
inga í Iðnó um síðustu aldamót, er
þessu svo ólíkt farið, því, sem H.
K. L. telur, að eftir að Þjóðleik-
húsið er tekið í notkun, verður
næstum þrefalt meiri möguleiki á
að tryggja leikhússæti en var um
aldamót, eftir að Iðnaðarmanna-
húsið kom til sögunnar, þó að
miðað sé við það, að íbúafjöldi bæj
arins hafi áttfaldazt frá þeim tíma.
Auk þess verður að sjálfsögðu að
gera ráð fyrir því, að leiksýningar
haldi áfram í Iðnó, og að fleiri
byggingar verði reistar í þessu
augnamiði, eftir því sem fólks-
fjölgunin krefur.
H. K. L. virðist vilja láta öll á-
horfendasæti leikhússins verða
jafngóð, og á sama gólfi. Hann virð
ist blanda saman vönduðum leik-
húsum við fjölleikahús og aðra
þvílíka skemmtistaði. — Ástæðan
til þess að húsaineistarar og for-
stöðamenn leikhúsa hafa í tugi ára
og allt fram á þennan dag og í
öllum menntalöndum, byggt áhorf
enda- og áheyrenda-svið eftir
sömu reglu eins og gert er ráð fyr-
ir í Þjóðleikhúsinu, er engin'önnur
en sú, að þetta skipulag hefir
reynzt heppilegt til þess að leik-
gestirnir geti séð og heyrt sem
allra bezt allt, er fram fer á leik-
sviðinu.
H. K. L. fullyrðir, að áhorfendur
á öðrum palli í Þjóðleikhúsinu sjái
ekki nema litla rönd af leiksvið-
inu, en þetta er algerður misskiln-
ingur. Áhorfendur á þessum palli
sjá ’ekki aðeins yfir allt leiksviðið
heldur vegginn bak við það í
meira en 6.00 m. hæð frá gólfi.
H. K. L. talar um að í Þjóðleik-
húsinu sé of miklu rúmi eytt í
ganga, fatageymslur og hressingar
sal leikhúsgesta. Þetta er alrangt,
hvort serrí skipulag Þjóðleikhúss-
ins e_r borið saman við fyrirkomu-
lag beztu leikhúsa í Vesturlöndum
eða athugaðar kenningar kunn-
ustu fræðimanna um þessi efni.
Handbók Þjóðverja fyrir húsa-
meistara (Bauentwurfslehre 1936)
er eftir einn frægasta meistara
Þýzkalands, próf. Ernest Neufert.
Öll fyrrnefnd hlutföll í Þjóðleik-
húsinu, sem H. K. L. finnst athuga
vert við, eru í fyllsta samræmi við
þetta fræðirit, og kröfur merkustu
fræðimanna meðal stórþjóðanna.
H. K. L. fullyrðir að málarasal-
urinn í Þjóðleikhúsinu sé lágur
undir loft. Eftir alþjóðareglu eins
og' hún er sett fram í áðurnefndu
fræðiriti, þykir nóg að slíkir salir
séu 3.80 m. á hæð, en í Þjóðleik-
húsinu er hæðin frá gólfi til lofts
4.20 m.
Þá þykist H. K. L. vita það með
vissu, að í Þjóðleikhúsinu muni
varla vera um að ræða neitt rúm
Frh. á 7. síðu.