Alþýðublaðið - 30.01.1944, Qupperneq 6

ALÞYÐUBLAÐIÐ
Suunudagur 30. janúar 1944.
Frægir leikarar.
Feður rauða hersins.
| ■ : '
Á myndinni sjást þeir Humphrey Bogart og Peter Lorre, sem
munu kunnir íslenzkum bíógestum fyrir leik sinn í glæpa-
raannamyndum. Með þeim er franskur sjóliðsforingi.
Útvarpið og dagskrá þess.
Frh. af 4. síðu.
höndum, og auk þess ætti við
og við að fá presta utan úr
landi, til að flytja messur t. d.
þegar þeir eru hér á ferð.
Það sem að hér hefir verið
sagt, ber ekki að skilja svo, að
ég sé sérstaklega að amast við
prestunum sem aðallega hafa
flutt útvarpsmessurnar. Allir
flytja þeir mál sitt með prýði,
en ræðurnar eru upp og ofan
eins og eðlilegt er, og mundi
verða hjá öðrum. Það ber að
skilja aðeins á þá lund, að al-
þjóðarstofnun eins og útvarpið
er, verður að meta menn og
stefnur alveg að jöfnu. Þegar
útvarpskórinn væri tekínn til
starfa, gætu sumar messurnar
farið fram í útvarpssal ef þurfa
þætti, eins og gert var eitt sinn.
— Æskilegt væri, að við út-
varpsmessurnar væri dálítið
meiri tilbreytni í sálmasöng en
verið hefir, t. d. að nýjir sálmar
væru sungnir og ný sálmalög
kynnt. Hvort tveggja er til, en
of lítið um hönd haft. Meðan
að svo er getur þetta ekki orð-
ið eign þjóðarinnar. Ég hlusta
mjög oft á útvarpsmessurnar,
en aldrei hefi ég þar heyrt
sunginn fegursta sálminn sem
ég kann um Krist, „Þú Kristur
bróðir allra ert“, eftir Jón
skáld Magnússon, eða sálm
Davíðs skálds frá Fagraskógi á
föstudaginn langa. „Eg kveikti
á kertum mínum“ sem einnig
er gullfállegur. Við báða þessa
sálma eru til fögur lög eftir
íslendinga, og það fleiri en eitt
eða tvö. Og aldrei hefi ég heyrt
sungið við messu hið prýðilega
lag ísólfs Pálssonar við sálm-
inn „Gakk inn í herrans helgi-
dóm“. Svona mætti halda
áfram að telja. — Hin kirkju-
legu rit flytja stundum sálma
og andleg ljóð, svo sem vera
ber, en þau þurfa einnig að
flytja lögin er við eiga, séu þau
til, svo þetta komi að betri og
fyllri notum, en jafnnær hefi
ég farið, er ég hefi knúð á þær
dyr. Eitt lag í hefti sem kostar
ca. 70—80 kr. (auk pappírs)
ætti þó ekki að setja neitt rit
á höfuðið.
Nú er bezt að taka þráðinn
upp aftur.
Vel mundi það þegið af mörg
úm að erindaflutningur væri
faeldur meiri en er, ekki sízt
sögulegt efnis og þá fyrst og
fremst úr okkar eigin sögu.
Fyrirlestraflokkamir sem þeir
hafa flutt Árni próf. Pálsson,
dr. Páll Eggert Ólafsson og
Brynleifur menntaskólakennari
Tobíasson (o. fl.) vom áreiðan-
lega vel þegnir. Svona erinda-
flokkum þarf að halda áfram af
fullum krafti. Nóg er efnið til
— og nóg af mönnum líka til
að ílytja þá. Vél mætti t. d.
hugsa sér, að hinn nýi prófess-
ir í sögu við Háskólann gæti
þar orðið liðtækur maður. Þá
er og mikill fengur í sérstök-
um erindum, um merka staði,
menn eða atburði eins og t. d.
erindi Bernh. alþm. Stefánsson-
ar um Flugumýrarbrennu, og
Ólafs próf. Lárussonar um sögu
Laugarness sem bæði voru hin
ágætustu. Ættu þeir oftar að
láta til sín heyra. Mig hefir
lengi m. a. langað til að heyra
Ólaf Lárusson flytja erindi um
Loft ríka, þann stórmerka
höfðingja, sem er ættfaðir allr-
ar þjóðarinnar, Hér vil ég
skjóta því inn í, að í erindi
Bernharðs kom fram dálítið
annar og sannsögulegri skiln-
ingur á Gissuri jarli, en hjá
ungu leikritaskáldi í leikriti um
Gissur er flutt var næsta kvöld
á eftir,.þar sem of mikil til-
hneiging kom fram í þá átt, að
gera hlut Gissurar sem verstan
(sbr. samtalið við prestinn í
Reykholti). Maður sem beztu
sagnfræðingar telja að sé höf-
undur að gamla sáttmála, á
ekki skilið slíka útreið,--er
hann hefir legið í gröf sinni
hátt á sjöundu öld. —
Nokkurra manna sakna ég, er
oft komu í útvarpið áður, en
nú aldrei, eins og t. d. Guð-
brandar Jónssonar. Hann var
bæði hugkvæmur um efni og
prýðilegur fyrirlesari. Þess
sakna ég einnig, að hætt er að
útvarpa svokölluðum skóla
kvöldum. Þau juku á fjöL
breýtni og kenndu ungu fólki
að koma fram í útvarpi, örfuðu
samkeppni milli skólanna í
ræðulist og meðferð ljóða og
laga. Útvarp frá héraðamótum
var oft gott, og mun hafa verið
vinsælt út um byggðir landsins.
Ég hefi nú drepið á nokkur
atriði útvarpinu viðvíkjandi —
og ég veit að um sum þeirra a.
m. k. tala ég fyrir munn margra
— og vænti, að þau verði tekin
til athugunar og yfirvegunar
hjá þeim sem völdin hafa.
*
Þegar grein þessi hafði legið
í 15 daga hjá dagblaðinu Vísi
án þess að vera birt -— ætið
borið víð rúmleysi, þó ýmis-
legt hafi birst í blaðinu sem er
ritað löngu síðar — tók ég hana
aftur, .og bið Alþbl. að birta
hana. Þessi framkoma ritstjóm
arinnar í minn garð, er líklega
verðlaun frá hennar hálfu til
mín fyrir það, að ég hefi keypt
blaðið og lesið frá uphafi, eða
Frh. af 5. síðu.
Hann hæddi hinar nýju her-
reglur með því að látast fram-
fylgja þeim af ákaía. Allt voru
þetta skringileg mótmæh gegn
afnámi herskipulagsins, sem Po
temkin hafði komið á
En Suvorov þekkti betur en
nokkur annar skapgerð rúss-
neska hermannsins, hins þrælk-
aða bónda í einkennisbúningn-
um. Persónulega hafði hann
sömu andúð á reglunum og her-
maður hefir, eftir að honum
hefir verið refsað fyrir að
brjóta þær, og þetta flutti ýfir-
hershöfðingann og skyttulið-
ann hvorn nær öðrum. Gaman-
semi hans og fíflalæti, sem hent
var gaman að við hiæðina, voru
skilin af hinum óbreytta her-
manni og voru ein af leiðunum
til þess að hafa áhrif á hann.
Hinn litli yfirhershöíðingi, sem
lék fíflið, vissi hvemig hann
átti að þjálfa menn sína. Hann
þjálfaði þá upp í það, sem eng-
inn hefði búizt við af þessum
gamla, gamansama manni meö
hanagalið: Hann þjálfaði upp
hjá þeim hetjuskap. Hann vissi,
að ekkert annað gat gert bar-
dagamenn úr hinni grau hjörð
rússneskra hermanna.
Kerfisbundin þjálfun í hetju
skap í rússneska hernum á rót
sína að rekja til daga Suvor-
ovs. Bolsévíkkarnir hafa notað
aðferðir borgarastyrjaldarinn-
ar, og nú nýlega hafa þeir tekið
upp aðferðir gamla, rússneska
hersins, til þess að draga fram
hetjuskap hjá hverjum ein-
taklingi, að svo miklu leyti, sem
það er mögulegt. Fyrir þeám er
sigur í hernaðaraðgerðum
summan af hetjuafrekum ein-
staklinganna. Það er því auð-
skilið hvers vegna þeir völdu
Suvorov sem einn af aðalspá-
mönnum Rússa í hernaðarhugs-
unarhætti.
Val bolsévíkka á Kutusov
yfirhershöfðingja sem mikii-
menni í sögu Rússlands, kemur
vel hedm við áróðurslínu þeirra.
Mikhail Kutusov (1745—1813)
var aðalherstjórnandi Rússa í
fransk-rússneska stríðinu 1812.
Rússneskar bókmenntir hafa
dregið upp mynd af honum
sem farlama gamalmenni. Þetta
er jafn falskt og upphafning
bolsévíkka á honum í tölu mik-
ilmenna. Kutusov hefir ekki
látið eftir sig neitt í sambandi
við rússneska herinn né skipu-
lagningu hans. Eins og Suvorov
var hann í herþjónustu á þeim
tíma, sem Potemkin var að gefa
her sínum lögun. Hinn sigur-
sæli andstæðingur Napoleons
var yfirstéttarmaður, eins og
þeir, sem blómguðust á dögum
Katrínar II., herramaður roko-
ko-tímabilsins. Það er eitt hið
einkennilegasta af viðburðum
sögunnar, að Kutusov, maður
átjándu aldairinnar, skyldi sigra
Napoleon, hetju nítjándu aldar-
innar. En Kutusov var líka
dæmi um hið rússneska fjöl-
lyndi. Þar sem hann var fæddur
greifi og varð síðar prins, þá
kunni hann alla siði hins rúss-
neska fyrirmanns, þótt hann
hefði líka til að bera slægð hins
rússneska bónda, sem hinn eðli-
legi yfirdrepsskapur hans sýndi
bezt. Ef til vili var það vegna
þess, að hann var gamall mað-
ur, sem á dögum Potemkins
hafði lifað lífi, sem hafði að
bjóða ótakmarkaða reynslu og
tilbreytingu, — af því, að fortíð
hans hafði fært honum svo
mikla þekkingu, — að hann
varð einn af hinum fáu rúss-
nesku hershöfðingjum, sem
gætti hófs. Hann var ef til vill
sá eini þeirra, sem alltaf hélt
sig innan takmarka möguleik-
anna, og innan þeirra sýndi
hann getu sína.
Áætlunin um baráttuna 1812
hafði verið gerð áður en hann
tók við stjóm. Útlendingur,
nokkuð yfir 30 ár, og ætíð frem
um sýnt því velvilja en hitt.
A. J. 3.
Barclay de Tolly að nafni,
stjórnaði fyrst rússnesku her-
sveitunum, en varð að láta af
störfum vegna ofbeldis almenn-
ings. Og það var erfiður biti að
kyngja, einkum fyrir yfirstétt-
ina, að með því að framfvlgja
þessari baráttuáæltun, urðu
Rússar að láta undan síga án
þess að leggja til orrustu. Það
varð að fórna Barclay de Tolly
á altari almenningsálitins. Þar
sem gætni var nauðsynleg, til
þess að átælunin tækist, þá var
Kutusov fær um að vinna þetta
verk betur, sem var að þakka
hinu rússneska skapferli hans,
því hann gat treyst á sjálfs-
stjórn sína, sem hann hafði svo
áhrif á hermenn sína með. Þessi
vitri öldungur var kosinn af
bolsévíkkum til þess að vera
eitt tákn hins hetjulega forföð-
ur rússneska hersins í dag, af
því að hann hafði leyst eitt af
hinum mestu vandamálum, sem
mæta hernum nú: Það eæ að
hafa djúptæk, sálræn áhnif til
aga, sem hið meðfædda, rúss-
neska stjórnleysi fyrirlítur.
Hafa verið höfð svipuð áhrif
á persónuleika einstaklinganna
síðan byltingin varð? Aðeins að
vissu marki. Hæfileikar Trot-
skys til þess að skipuleggja her,
voru mjög miklir. Eftir að hafa
starfað árum saman sem eríend
ur fréttaritari fyrir stórt, rúss-
neskt blað, hafði hann auðvitað
tileinkað sér mikla stjórmnála-
þekkingu. Með kænskulegri hag
nýtingu þeirrasr þekkingar, tókst
honum að fá til þjónustu í
Rauða hernum hvern einasta af
hinum beztu herforingjum inn-
an rússneska ríldsins. Trotsky
kunni líka þá list að beita per-
sónuleika sínum og umkringja
sjálfan sig eins konar dýrðar-
ljóma. í borgarastyrjöldinni var
hann mjög vinsæll innan hers-
ins og að minnsta kosti leit út
fyrir, að hann væri það, sem
siðferðisþrek hersins valt á. Hin
raunverulega skipulagning var
ekki framkvæmd af honum,
heldur af hinum lærðu herfor-
ingjum, sem gátu beitt hæfileik-
um sínum til hins ýtrasta, eftir
að vera lausir við höft og þving-
anir hins gamla, rússneska em-
bættismannavalds.
Trotsky var ekki herfræð-
ingur. í raun og veru hafði ekki
verið undirbúin nein hemaðar-
áætlun fyrir borgarastyrjöld-
ina. Allar aðgerðir voru fram-
kvæmdar undirbúningslaust.
Mánuði áður en það skeði, hafði
Mamontov hershöfðingi ekki
hugmynd um, að hann mundi
ráðast á Moskva með riddara-
sveitum sínum. Og það var
þessi riddaraliðsárás, sem fyrst
varð til þess að gefa bolsévíkk-
um þá hugmynd að stofna sínar
eigin riddaraliðssveitir. Hvort
sem um var að ræða orrustuna
um Tsaritsyn (nú Stalingrad),
bardagana á Krím, eða hvað
annað, sem vera skyldi, þá urðu
allar áætlanir til um leið og
þurfti að framkvæma þær vegna
atburða, sem ekki höfðu verið
séðir fyrir. En hin frumlega
herstjórn og aðferðir, sem til
urðu í borgarastyrjöldinni,
komu til með að hafa varanleg
áhrif á hina vandlega undirbúnu
stofnun Rauða hersins. Tveim-
ur áratugum sednna voru hin
dreifðu heimildarrit um borg-
arastyrjöldina grafin upp og
athuguð. Nútíma herstjórn og
aðferðir Rauða hersins — víg-
stöðvahemaður og smáskærur
sameinað — er árangurinn.
Eftirmaður Trotskys, Mikhail
Frunze, var ekki mjög mikilf eng
leg persóna. Hann hefir eldii
látið eftir sig nein merki í skipu
lagi hersins. Það er of snemmt
að dæma um verk Voroshilovs
sem yfirmanns hersins. En Tuk-
hachvesky hafði, þar til hann
komst í andstöðu, mest áhrif
allra hershöfðingja á vöxt
Rauða hersins. Rit hans, „Bylt-
ing og herstjórn“, hefir skapað
hernaðarlag sjónarmið fjölda
rússneskra herforingja.
átti frumkvæðið að hinná „ame-
rísku“ vélamenningu innan hers
ins. Hann var höfundur að hinu
nýja skipulagi hersins á víg-
velli. Og loks var hann einn af
þeim, sem skipulögðu liðsfor-
ingjasveitirnar. Eini herforing-
inn, sem hægt er að nefna í
sömu andrá og Tukhachevsky,
er Blucher marskálkur, sem
skipulagði varnir Rússlands í
Asíu. Á þessum landamærum,
sem voru viðburðaríkust áður
en yfirstandandi styrjöld hcfst,
voru þeir þrír herir, sem fengið
höfðu eldskírn sína í Mansjúríu
árið 1928. Þeir voru skipulagðir
með það fyrir augum, að geta
séð algerlega fyrir sér sjálfir, á
þeim stað, sem þeir voru. Vara-
birgðir þeirra voru allar í Aust-
ur-Ásíu. Vopnaiðnaður þeirra
var í nágrenninu. Þeir hafa
einnig sínar eigin eldsneytis-
birgðir á Kamchatka. Þeim er
séð fyrir matvælum af hernað-
ar-akuryrkjuskipulaginu í Aust
ur-Asíu.
Það var hin einkenniléga
harmsaga þessara tveggja
manna — Tukhachevskys og
Bluchers —, að hinn miskunn-
arlausi hugsunarháttur bylting-
arinnar neyddi þá fyrst til and-
stöðu, og gerði síðar meir alveg
út af við annan þeirra og lam-
aði hinn.
„DaloriDiú, skáli-
saga Dorsteios Stef-
áossooar, keoior ót
á islenzko.
/I RIÐ 1941 komu út í
Danmörku fyrsta skáld
saga nýs íslenzks rithöfimd-
ar, Þorsteins Stefánssonar,
frá Fáskrúðsfirði.
Fékk skáldsaga þessi mjög
góða dóma í dönskum blöðmn
og hefir þeirra nokkuð verið
getið hér.
Þorsteinn Stefánsson er ung-
ur maður, sem dvalið hefir í
Danmörku í nokkur ár. Hann
hefir stundað margs konar störf,
en ritstörf meðfram og hafa
stuttar sögur eftir hann birzt í
dönskum blöðum og tímarit-
um.
„Dalurinn“ var fyrsta stóra
skáldsagan hans — og með
henni vann hann góðan sigur.
Fékk hann til dæmis fyrir
hana H. C. Andersens-verðlaun
in fyrir 1941.
Ákveðið er að þessi skáldsaga
komi út á íslenzku á þessu ári
og gefur ,,Fjallkonuútgáfan“
hana út. Þýðandirm er Friðjón
Stefánsson, bróðir skáldsins. Er
bókin um 16 arkir að stærð.
Þá hefir Þorsteinn Stefánsson
lokið við nýja skáldsögu, sem
nú er í prentun hjá Gyldendal.
Fjallar hún um líf íslendinga í
Danmörku.
HANNES Á HORNINU
Frh. af 5. síðw.
þó umhverfið og eru til óprýðis“.
„ÞÁ VEKUR ÞAÐ og undrun,
að byggingarnefnd skuli leyfa að
byggð séu stórhýsi úr steini með
fjölda íbúða sem raunverulega
hafa ekkert bað, því að það getur
ekki kallast bað, þó að í snyrti-
klefa sé sturta, sem ef notuð er,
spýtir vatninu út um allt her-
bergið, og ekki nóg með það, held-
ur og næstliggjandi ganga eða
forstofur".
„SEGJA MÁ að hver plágan
„Já, svaraði ég, „nú fer myrkra-
baklóðum. Æfinlega skemma þeir
bjóði annari heim“, sagði maður
við mig í gær, „fyrst rottan er
farin að valda rafmagnsleysi". —
höfðinginn bráðum að bölva mein-
dýraeyðinum.“
Hannes á hornmu.
Aðalfunður Dagsbrúnar
verður haldinn í Iðnó annað
Ujmjjfcvöld kl. 8.39.