Alþýðublaðið - 01.02.1944, Blaðsíða 4

i
1
ALÞYÐUBLAÐIÐ
Þriðjudagur 1. feforáar 1944.
Jón Blöndal:
Dæmalaust
I.
fUþiíj&nblðMð
Otgefattdi: Alþýðuflokkurinn.
Ritstjóri: Stefán Pétursson.
Etitstjórn og afgreiðsla í Al-
þýðuhúsinu við Hverfisgðtu.
Símar ritstjórnar: 4901 og 4902.
Slmar afgreiðslu: 4900 og 4906.
Verð í lausasölu 40 aura.
Alþýðuprentsmiðjan h.f.
Reykshý á iHdu-
baldinu eða kvað ?
Blöð hraðskilnaðar-
LIÐSINS hafa verið til-
tölulega hógvær síðan bréf rík-
isstjóra til alþingis var birt —
þar til í gær; enda er það kunn-
ugt, að í innstu herbúðum þess
hefir síðan ríkt þvílíkt öng-
þveiti, að flestum fundum bæði
á alþingi og utan þess hefir orð-
ið að fresta af því, að forsprakk-
arnir vissu ekki, hvað til bragðs
skyldi taka. Þó er vitað, að þeir
haifa á þessum tíma snúið sér
til forystumanna Alþýðuflokks-
ins til þess að leita fyrir sér um
möguleika á samkomulagi um
skilnaðarmálið á alþingi, en Al-
þýðuflokkurinn hafði, sem
kunnugt er, þegar áður gert það
að skilyrði fyrir samkomulagi
um það mál, að skilnaðurinn
færi fram á grundvelli ótví-
ræðs réttar samfcvæmt sam-
bandslögunum og að gildis-
tökudagur lýðveldisstiórnar
skrárinnar yrði ekki ákveðinn
í henni sjálfri, löngu fyrirfram
eins og nú er ástatt í umheim-
inum.
❖
Með tilliti til þessarar tiltölu-
legu 'kyrrðar um skilnaðarmálið
síðan ibréf ríkisstjóra barst al-
þingi svo og þeirra samkomu-
lagsumleitana, sem nú standa
yfir, kann það, í fljótu bragði,
að valda nokkrum misskilningi,
að eitt af blöðum hraðskilnaðar-
liðsins, Þjóðviljinn, birti í gær
óvenju ruddalega og hrokafulla
ritstjórnargrein, þar sem yfir
því er hælzt, að „undanhalds-
liðið“, eins og það blað kallar
lögskilnaðarmenn, eigi nú ekki
nema um tvo kosti að velja:
„skilyrðislausa uppgjöf eða al-
geran áfellisdóm íþjóðarinnar.“
Það hefir nú aldrei vant-
að yfirlætið í blaðaskrif hrað-
skilnaðarliðsins þannig að þessi
tónn í ritstjórnargrein Þjóðvilj-
ans í gær þarf þess vegna ekki
að koma neinum óvart. En eins
og skilnaðarmálið stendur nú,
hefði það hins vegar ekki verið
óeðlilegt. að það blað hefði skrif-
að um það af ofurlítið meiri,
hógværð — í bili að minnsta
kosti. En allt hefir sínar ástæð-
ur -— einnig hin hrokafulla grein
Þjóðviljans í gær.
*
„Lýðveldið verður stofnað
17. júní,“ segir Þjóðviljinm
„Það verður ekki talað við
Dani.“ „Það verður ekki talað
við konunginn“, og „það verður
ekki skeytt um uppsagnarákvæð
in í sambandslögunum.“
SVö mörg eru þau digurbarka
iegu orð hins kommúnistíska
imálgagns, sem í þessu þykist
sjálfsagt geta gilt úr flokki talað
með því, að það er nú í banda-
lagi við Jónas frá Hriflu og
Ólaf Thors og undir þeirra vernd
arvæng. En svo verður því bara
á, að bæta við eftirfarandi játn-
ingu:
jJÞjóðaratkvæðagreiðslan fer
líklega fram síðari hluta maí-
mánaðar.“
Við iþessi orð verður mönnum
á að spyrja: Hvað kemur til?
Kvers vegna þurfti þá að kalla
EITT HIÐ dæmalausasta
plagg, sem fram hefir
komið í stjórnmálasögu lands-
ins var birt í ríkisútvarpinu
síðastliðið laugardagskvöld.
Plagg þetta á að vera svar
við bréfi ríkisstjórans til al-
þingis um þjóðfund og þeir sem
að svarinu standa, kalla sig „lýð
veldisnefnd“, en eru í rauninni
ekkert annað en utanþings áróð
ursnefnd 3 stjórnmálaflokka.
Þetta svar til æðsta manns
landsins er áreiðanlega einstætt
í sinni röð vegna innihalds síns,
þeirra fáheyrðu blekkinga, raka
fölsunar og útúrsnúninga, sem
beitt er gegn orðsendingu ríkis-
stjórans til alþingis.
Þetta er því dæmalausara,
sem í nefnd þessari eiga sæti
ekki aðeins helstu forystumenn
3 stærstu flokkana á alþingi,
heldur einnig forseti sameinaðs
alþingis og tveir af ráðherrum
landsins, þar af annar sjálfur
dómsmálaráðherrann, (sem jafn
framt er einn af dómurum
hæstaréttar), en því er marg-
lýst yfir að ráðherrar þessir
eins óg stjórnin í heild, sitji
ekki með stuðningi meirihluta
þings, heldur starfi á ábyrgð
ríkisstjórans sjálfs,, sem út-
nefndí þá, þegar alþingi brást
þeirri skyldu sinni að mynda
stjórn.
En eitt það furðulegasta í
málinu er þó það, að alþingi eða
sá meirihluti sem þar er ráð-
andi, telur það sæmandi vinnu-
brögð' gagnvart æðsta manni
landsins að senda frá sér slíkt
svar við orðsendingu hans, án
þess að hafa áður látið svo lítió
að ræða við hann til þess að
kynnast sjónarmiðum hans, áð-
ur en þeir fella hinn óskeikula
dóm yfir tillögum hans.
II.
Aðalniðurstaða áróðursnefnd
arinnar er sú, að tillaga rikis-
stjórans myndi, ef framkvæmd
yrði, hafa í för með sér ófyrir-
sjáanlega töf og truflun á „áætl-
unum“ þeirra eða, eins og þeir
orða það, „í meðferð skilnaðar-
málsins“.
Ríkisstjórinn hefir auðsjáan-
lega séð fyrir að reynt myndi
að afgreiða málið með þessari
viðbáru eða undir þessu yfir-
skyni og endar því bréf sitt á
eftirfarandi hátt:
„Ef einhver kynni að telja
að þjóðfundarkvaðning
mundi verða til þess að tef ja
afgreiðslu málsins um þörf
fram, hygg ég að svo þurfti
ekki að verða, ef gengið er
fljótt að verki. Enda mundi
alþingi nú geta undirbúið
málið enn vandlegar undir
fundinn en gert hefir veriö
til þessa. Mun ég fús að gera
nánari grein fyrir þessu, ef
nefndirnar telja rétt að sinna
framangreindri • hugmynd
minni, og ef þess yrði óskað.
Ég skal aðeins geta þess nú,
að ég geri ráð fyrir því, að
þjóðfundur geti hafa lokið
störfum sínum fyrir lok maí-
mánaðar næstkomandi11.
Hvað hugmyndir, sem menn
saman þingið ekki síðar en 10.
janúar til þess að af greiða skiln-
aðarmálið, ef iþjóðaratkvæða-
greiðslan á eftir allt ekki að fara
fram fyrr en í síðari hluta maí-
mánaðar? Það skyldi þó aldrei
vera, að hraðskilnaðarliðið væri
að ganga inn á þá skoðun og það
skilyrði Alþýðuflokksins, að
þjóðaratkvæðagreiðslan um
skilnaðinn verði að fara fram
eftir 19. maí, ef hún eigi að geta
talizt lögleg?
Og það skyldi þá jafnframt
ekki einnig vera skýringin á
hinni digurbarkalegu ritstjórnar
kynnu að hafa um þetta atriði
og hverja afstöðu, sem menn
kynnu að taka til þjóðfundar-
ins, þá hljóta allir siðmennt-
aðir menn að sjá; hvílíkur
dæmalaus skortur á háttvísi
það er, sem áróðursnefndin,
sem þykist tala í nafni þings-
ins, gerir sig seka í, þegar hún
lætur útvarpa fullyrðingum
sínum til þjóðarinnar um óhjá-
kvæmilega töf málsins, án þess
að alþingi hafi gefið ríkis-
stjóranum nokkurn kost á því
að færa rök að sínu máli, eins
og hann býðst til.
Menn hljóta að spyrja:
Hverskonar samsafn af mönn-
um eru eiginlega þessir 11
menn í áróðursnefndinni, lem
tekið hafa að sér að vera for-
sjón þjóðarinnar, og telja sig
upp yfir það hafna að ræða
við æðsta mann þjóðarinnar,
þegar hann kemur með mjög
athyglisverða tillögu til þess að
reyna að afstýra vandræðum,
og telja sig einnig upp yfir
það hafna, að gæta frumstæð-
ustu mannasiða í viðskiftum
sínum við þann mann, sem fal
ið hefir verið æðsta tignarsæti
þjóðarinnar?
III.
Ríkisstjóri segir svo í bréfi
sínu:
„Þjóðin hefir ekki verið
spurð þess sérstaklega enn,
hvern hátt hún óski að hafa
nú á þessu máli, niðurfelling
sambandssamningsins og
stofnun lýðveldis á íslandi,
eða henni á annan hátt gef-
inn kostur á því að láta í ljós
fyrirfram skoðun sína á þeim
málum. Þetta mun og ekki
almennt hafa verið rætt á
undirbúningsfundum undir
tvær síðustu alþingiskosn-
ingar, báðar á árinu 1942.
Þessa rödd þjóðarinnar
frjálsa og óbundna, virðist
mér vanta“.
Eins og kunnugt er hefir ris-
ið upp deilu um það, hvort
halda skuli uppsagnarákvæði
sambandslaganna eða brjóta
þau. Á þjóðin að fá nokkuð að
segja um það. hvernig sam-
bandslögin verði feld niður,
samkvæmt þeim tillögum, sem
fyrir liggja?
Nei, hún á aðeins að fá að
segja hvort sambandslögin
skuli úr gildi feld eða ekki.
Einnig hefir risið upp deila
um það hvort forsetinn skuli
kosinn af þinginu eða þjóð-
inni.
Á þjóðin að fá að segja álit
sitt um það, samkvæmt tillög-
um þeim sem fyrir liggja?
Nei, hún á aðeins að fá að
segja hvort hún vill samþykkja
þá lýðveldisstjórnarskrá, sem
þingmeirihlutanum þóknast að
leggja fyrir hana til samþykkt-
ar eða synjunar.
Þetta eða ekkert, segja valds
mennirnir á alþingi við þjóð-
ina. Hún á ekki að fá að segja
álit sitt „frjáls og óbundin.“
Þetta er hin einfalda merk-
ing í fyrrnefndum orðum ríkis-
stjórans. En hvernig túlka
höfðingjarnir á alþingi hana í
grein Þjóðviljans í gær, að hon-
um sé kunnugt um eitthvað þess
háttar og hafi af þeirri ástæðu
'þótt nauðsynlegt að þyrla upp
ofurlitlu reykskýi á undanhald-
inu, iþannig að minna bæri á iþví,
eins og herskip Mussolínis voru
vön að gera í viðureign sinni
við brezka flotann á Miðjarðar-
hafi?! Eða á hin skepnulega rit-
stjórnargerin Þjóðviljans máske
að greiða fyrir því samkomu-
lagi um skilnaðarmálið, sem
verið er að leita eftir?
Þetta mun allt koma í ljós
áður en langt líður.
plagg.
svari sínu. Þeir segja:
„Og með þessum hætti var
hverjum einasta kosningabær-
um manni í landinu sjálfum,
án milligöngu nokkurra um-
boðsmanna, hvort heldur á al-
þingi eða á þjóðfundi, falið að
kveða á um, hvora stjórnskip
unina hann vildi kjósa sér:
Hvort hann vildi enn una er-
lendri konungsstjórn, eða
hvort hann vildi koma á því
lýðveldi, sem íslenzka þjóðin
hefir um aldir þráð.
Þetta er svo einföld spurn-
ing, að henni getur hver ein-
asti íslendingur svarað orðs-
kviðalaust.“
En nú vita hinir vísu höf-
undar áróðursplaggsins ofur-
vel að íslendingar deila alls ekki
um það, hvort stofnað skuli lýð
veldi eða ekki; um það eru all-
ir sammála. Deilan er um allt
annað eins og að framan er
sýnt. Svar þeirra er því alger-
lega út í hött, það er útúrsnún-
ingur, eins og tíðkast í grein-
um óvönduðustu blaðamanna,
en ekki í bréfum til þjóðhöfð-
ingja frá mönnum í hæstu virð
ingarstöðum eins og flestir
þessara manna eru.
Og allt er plagg áróðurs-
nefndarinnar eftir þessu, þótt
ekki verða rakin að sinni, nema
fá atriði.
*
Ríkisstjóri segir í bréfi sínu:
„Það mundi í fyllra sam-
ræmi við frumreglur þjóð-
ræðisins, að þjóðinni gefist
"D LAÐIÐ ÍSLAND, sem kom
út í gær, birti grein eftir
Sigurð Þorsteinsson, sem nefn-
ist „Bróðurlegt orð“, og á vissu-
lega erindi til allra áður en að
nokkru verður hrapað í skiln-
aðarmálinu. Greinin er stutt og
skal því öll tekin upp hér. Hún
hljóðar þannig:
„Fyrir allmörgum árum var ég
eitt sinn að koma úr fiskiróðri í
brimveiðistöð. Veður var stillt, en
nokkur ólga í sjónum. Svo var
háttað á þessum stað, að tvö sund
voru aðallega notuð, eftir því, sem
bezt hentaði, en bæði voru athuga-
verð, þegar lágsjávað var, einkum
þó annað þeirra, og fórum við því
framhjá því að þessu sinni. Þegar
við komum að betra sundinu, sá-
um við þar mannlaust skip, fullt
af sjó, og var auðséð, að slys hafði
að höndum borið. Tveir bátar
lágu þar að leita „lags“. Formað-
ur okkar var mésti sjógarpur og
áreiðanlega meðal fremstu for-
manna. Hann spurði okkur ákveð-
ið, hvort við værum nokkuð
„hræddir“ út af slysinu, sem orð-
ið hefði. Kvað sér áríðandi að vita
það, því að ein ,,ár“ í höndum
hugleysingja gæti orðið orsök að
slýsi. Formenn bátanna, er við
sundið lágu, nefni ég Ó og P. Við
þóttumst vita, að Ó. ætti fyrstur
aðgang að sundinu, og spurði for-
maður okkar hann, hvort hann
hefði verið kominn að sundinu,
þegar slysið varð. Ó. kvað björg-
un hafa staðið yfir, þegar hann
kom, og að meiri hluta skipshafn-
ar mundi hafa verið bjargað. Því
næst talaði formaður okkar við P.,
sem sagði að sig furðaði á því að
slys hefði orðið. Sér virtist ekkert
athugavert við sjóinn og mundi
hafa haldið áfram, ef Ó. hefði
ekki „átt sundið“ á undan sér. For- .
maður okkar sagði, að réttara væri I
sem birtast eiga í
Alþýðublaðinu,
verða að vera
komnar til Auglýs-
ingaskrifstofunnar
í Alþýðuhúsinu,
(gengið inn frá
Hverfisgötu)
fyrir kl. 7 að kvöidí.
Sfmi 4906.
kostur á því að hafa áhrif á
afgreiðslu málsins, áður en
fullnaðarsamþykkt er gerð
um það á alþingi, en ef al-
þingi gerir fyrst samþykktir
sínar og þær samþykktir eru
síðan lagðar fyrir þjóðina
eingöngu til synjunar eða
samþykkis".
Hér virðist því ótvírætt gef-
ið til' kynna að aðaltakmark
þjóðfundarins sé að fá að heyra
rödd þjóðarinnar, tillögur
hennar, áður en alþinm tekur
sínar fullnaðarákvarðanir.
Vitanlega þarf á engan hátt að
falla frá þjóðaratkvæða-
greiðslu um málið að lokum,
eins og áróðursnefndin gerir
ráð fyrir í svarf sínu. Hvað
ríkisstjóri hefir hugsað sér um
það atriði, kemur ekki fram í
bréfi hans, enda alþingi frjálst
að ákveða aðra tilhögun eii þá,
Framhald á 6. síðu.
að bíða eftir nógu háum sjó, en
nú myndi vera komið að því. Því
næst spurði hann Ó., hvort hann
gerði kröfu til að leggja fyrstur
á sundið, og kvað Ó. nei við því.
Þá kallaði hann „lagið“, en aðvar-
aði Ó. að leggja ekki á sundið of
nærri sér. Við fórum inn úr sund-
inu „í hvelli“ og varð ekkert að
hjá okkur, Af bátnum, sem fyrir
slysinu varð, drukknuðu þrir
menn, en sjö varð bjargað. Ná-
lægt viku seinna kom P. að sund-
inu og enginn var þar fyrir, lagði
hann á það á illa hlöðnu skipi og
fékk hviku aftanyfir, sem tók hann
sjálfan og einn háseta út, og
drukknuðu báðir, öðrum var bjarg-
að. Orsök þessara slysa beggja var
hin sama, skipin voru illa hlaðin
og of grunnur sjór, en báðir for-
mennirnir duglegir og kappsamir
menn.
*
Þessi atvik, og mörg önnur svip-
uð, komu mér í hug, þegar ég
heyrði og sá herópið í fullveldis-
málinu: „Róið nú, íslendingar, nú
er lag!“. Mér datt þá í hug sú
spurning: Er þjóðarskútan okkar
íslendinga svo vel hlaðin, og er
nógu djúpur sjór fyrir hana, að
öllu sé óhætt, ef ólag, jafnvel þótt
lítið sé, skellur á henni? Merka
fræðimenn greinir nokkuð á um
það, hvort leiðin sé svo hrein, þ.
e. nægilega djúp, eins og á stend-
ur, svo öruggt sé að „leggja á
sundið“ að takmarkinu vissan dag.
Ég skial ekki blanda mér í þá
deilu, en ekki hefi ég getað sann-
færzt um, að leiðin séu hættulaus,
og hefi x talið hyggilegra að fylgja
reglu hins ágæta, gamla formanns,
að vera viss um næga sjávarhæð,
— leiðin sé hrein og örugg og allir
skipverjar með einum huga, þegar
landróðurinn er tekinn, og nota þá
Framhald á 6. síðu.