Alþýðublaðið - 02.02.1944, Blaðsíða 6

B
ALÞYPUBLAÐIO
MiSvikudagur 2. febrúar 1944.
Fallíettur,
svartar,
hvitar,
rauðar,
silfraðar,
gylltar,
koparlitaðar,
grænar,
bláar.
H.TOFT
SköMrðnstlg ð Siai 1035
Sigurgeir.Sigurjónssönr
hœstarettarmálaflutningsmaður
Skrifstofutími 10-12 og 1—6.
Aðalstrœti 8 Sími 1043'
Viðhorfin ð Balk-
ansbaga.
Frh. af 5. síðu.
til vill hefir verið nauðsynleg
og óhjákvæmileg, hefir Joar í
landi átt sér stað ekki óáþekk
bróun þeirri, sem hófst í Frakk-
landi eftir byltinguna 1789.
Enda þótt margir Grikkir hafi
litla velþóknun á hinni rússn-
esku stefnu og anda, er því ekki
að neita, að þar í Rússlandi hef-
ir mikil breyting á orðið, og
þjóðin má sín í flestum efnum
mun meira en áður var. Og svo
ber heldur ekki að gleyma því,
að þegar setzt verður á rökstóla
og friðarmálin tekin til af-
greiðslu, mun áhrifa Breta og
Bandaríkjamanria einnig mjög
gæta.
Grikkja bíða mörg og merk
verkefni eftir styrjöldina. Við
verðum að efna til góðrar sam-
vinnu og sambúðar við hinar
slafnesku grannþjóðir okkar í
norðri, þar sem áhrifa Rússa
mun sennilega að nokkru gæta.
En jafnframt ber okkur að taka
tillit til þess, að við erum sigl-
ingaþjóð eins og leiðir af legu
lands okkar við Miðjarðarhafið.
Við höfum alltaf mátt okkar
mikils sem siglingaþjóð eins og
bezt sést á því, að verzlunar-
floti okkar siglir um öll heims-
ins höf á friðartímum sem ófrið
artímum. Við verðum að efla
og treysta aðstöðu okkar sem
verzlunar- og sigiingarþjóð eftir
stríð. Það hlýtur svo að verða
til þess, að við munum hafa
mikil viðskipti við Bretland og
Bandaríkin. En við munum
þarfnast hvatningar og hjálpar.
Næstu árin eftir stríð munum
við mjög þarfnast skilnings og
bróðurlegrar aðstoðar til þess
að græða sár þau, sem land okk-
ar og þjóð hefir hlotið af völd-
um innrásarinnar og hinnar
þýzku nýskipunar, sem mun
okkur lengi rík í minni. Sama
máli gegnir auðvitað um aðrar
hemumdar þjóðir Evrópu, en
hver er sjálfum sér næstur.
Ég er þeirrar skoðunar, að
smáþjóðirnar muni leggja
mikla áherzlu á það að vinna
saman eftir stríð *að því að
skapa sér farsæla og auðnuríka
framtíð. Þær munu skipa sér
saman í sveit og efna til giftu-
ríkrar samvinnu. Grikkir munu
ekki skorast hjá slíkri þátttöku.
Þeir munu þvert á móti vilja
hafa forgöngu um það, að mál-
um verði þannig skipað á Balk-
anskaga. Smáþjóðunum er slíkt
þrýn þörf, knýjandi nauðsyn.
Verði unnt að skipa málum
þann veg, að þjóðirnar vinni
saman í friði og eindrægni, mun
auðið reynast að skapa nýjan
og þetri heim, þar sem allir
menn og konur fá notið öryggis
og farsældar, hamingju og
heilla.
Framhald af 4. sfdn:
Halldör Kiljan og Islandsklukkan.
ur í kennslubókum, en eru svo
furðuleg, að trauðla komast
mestu ýkjusögur þjóðsagna og
fornaldarsagna í hálfkvisti við
þær.
Nokkuð hefir verið skrifað og
ibirt almenningi um hagi okkar
og sögu á 17. og 18. öld, en enn
þá er langt frá því, að fræði-
menn okkar hafi blásið því lífi
í lýsingar sínar á högum og hátt
um á þessu'm öldum, að allur
þorri manna hafi gert sér þá
grein fyrir kjörum þjóðarinnar
í þann tíð, að nokkuð nálgist
hið raunverulega. Einokunar
verzlunin bjó þannig að öllum
iþorra landsmanna, að fjöldi
manns hafði aðeins einhverja
mataróveru, þegar þezt lét, en
hins vegar hin lélegustu húsa-
kynni og menningarskilyrði öll
hið ytra að sama skapi. En þá er
að þrengdi sérstaklega, vetur
voru harðir, hafísinn lá við
larid að vori til eða eldfjöll
spjóu ösku, sem eyðilagði gróð-
urinn vítt um héruð, fóru tug-
þúsundir á vergang og þúsund-
ir létust úr sjúkdómum eða
hungri. Af hendi hinnar dönsku
stjónarvalda var ekkert að gagni
gert til bjargar, heldur voru
hinum dönsku möngurum feng-
in í hendur til fulltingis sér og
frekari fyrirgreiðslu svo ein-
stök kúgunarlög, að slíks eru fá
dæmi, og yfirleitt svo samvizku
lipur íslenzk og dönsk yfirvöld,
að þau gátu orðið þénanleg verk
færi. Við iþetta bættist svo
hörmuleg harka hinna almennu
refsilaga og hið frámunalegasta
réttleysi. í andlegum efnum var
aðbúðin litlu skárri. Þar ríkti
trú á alls konar kynjaverur og
hindurvitni, og yfir sveif brenni
steinsreykur óttans við eilífa út
skúfun. sem á sló daufum
ibjarma frá kyndlum íslenzkra
rímna og sagna og ljómanum af
geislabaug hins krossfesta
Krists, er stafaði frá sálmum
Hallgríms og síðar blaðsíðum í
postillu Vídalíns. Samtímis
reistu svo einokunarkaupmenn
hallir í Kaupmannahöfn, keyptu
sér titla og völd, 'hóldu óhófs-
veizlur og lifðu í hinu mesta
íbílffi. Hver, sem annars hefir
hæfileika til að setja sér fyrir
sjónir kjör þjóðarinnar á þess-
um öldum og það hróplega rang
læti ,sem hún var beitt, hlýtur
að fyllast skelfingu, hryllingi
og heift, en þó ekki síður dá
þrek og seiglu íslenzkrar al-
þýðu. þá ótrúlegu og því nær
óskiljanlegu seiglu, sem ekkert
hugsanlegt fékk bugað. Mér hef
ir stundum í þessu samþandi
dottið 1 hug sagan af kerling-
inni fjórdrepnu þó að sá væri
hinn mikli og mátki munur, að
kerlingin virkilega lét lífið við
fyrsta tilræðið af fjórum, sem
hvert eitt hefði nægt til að leiða
hana til bana, en íslenzka þjóð-
inlifði af hverja hörmung, and-
lega og líkamlega, þó að nærri
stappaði því, einu sinni, að út-
för hennar væri gerð á hinum
józku lyngbeiðum. Og nú.' þá
er hin íslenzka þjóð hefir kastað
ellibelgnum, þegar hún hefir
heinlínis gengið 1 endurnýjungu
lífdaganna, þykir mér það bæði
gagnlegt og vel við eigandi að
hin uppvaxandi kynslóð og síð-
an hinar komandi kynnist í ljós-
lifandi myndum þeim ógnum,
þeirri eymd og því himinhróp-
andi umkomuleysi og réttleysi,
sem forfeður hennar áttu við að
búa. Eftir slika kynningu ætti
hún að kunna að meta afrek
þeirra, sem hafa skapað henni
núverandi aðstöðu, ætti að
kunna betur að meta frelsi þjóð
arinnar til að ráða sjálf sínum
málum, ætti að finna frekar en
nú til ábyrgðar sinnar og skynja
ljósar þá möguleika, sem nú eru
framundan með ^þeirri tækni.
því frelsi til athafna og þeirri
heilbrigði og menningu, sem nú
er fyrir hendi.
Hér er svo komin íslands-
klukkan, bók eftir Halldór
Kiljan Laxness, trúlega fyrra
bindi af tveimur — eða kannske
það fyrsta af mörgum. Þar er
sagt frá Jóni bónda og fiski-
manni Hreggviðssyni á Rein á
Akranesi, alþýðumanni, sem var
hrjáður og hýddur, síðan dæmd
ur af lífi án sannana, flúði til
útlanda og hraktist þar frá einni
plágu til annarar, grófgerður.
en ódrepandi, kveðandi sín
rímnaerindi. Um hin sögulegu
drög að þessari skáldsögu hefir
Jóhann Gunnar Ólafsson, bæj-
arfógeti á ísafirði og fræðimað-
ur, ritað prýðilega skýra grein
í tímaritið iHelgafell.
Við hittum Jón fyrst, þá er
hann sem ákærður snærisþjófur
og dómsbíðandi fangi er í fylgd
með kongsböðlinum og hjálpar-
maður hans við að nó niður,
brjóta og flytja til valdaseturs-
ins Bessastaða frá Þingvöllum,
fornu frelsis- og réttarsetri ís-
lendinga, klukku þá. sem hékk
á lögréttuhúsinu og notuð var
til að hringja txl dóma, og þessi
klukka var þá hin eina sam-
eign hinnar íslenzku þjóðar.
Síðan kynnumst við heimili
hans, þar sem býr í örmu hreysi
heilbrigt fólk og holdsveikt, því
næst róttarfarinu, siðferði em-
bættismanna og góðbænda, svo
og böðuls og almúga, þá heim-
sókn tiginna gesta á heimili
Jóns, gistum valdasetið Bessa-
staði og hittum þar meðal ann-
arra Hólmfast þann Guðmunds-
son. sem dæmdur var til húð-
láts fyrir að hafa selt fjóra fiska
fyrir snærisspotta í Hafnarfirði
ístað Keflaviíkur, komum síðan
í Skálholt og á Þingvöll og fylgj-
um Jóni á flótta undan böðuls-
öxinni, -hittum -Snora á Húsa-
felli, skáldið og aflraunamann-
inn, iðkanda þeirra íþrótta, sem
íslendingar lengst hafa dáð, og
síðan er það utanförin. Sögunni,
— eða þessu bindi hennar —
lýkur svo í Kaupmannahöfn,
þar sem Jón Hreggviðsson leitar
á fund Árna Arnæusar, fræði-
manns og handritasafnara, sem
hefir orðið að fórna hamingju
sinni — berandi ást í brjósti til
íslenzkrar lögmannsdóttur — til
að fá varðveitt handritasöfn sín
og haldið söfnun sinni áfram, —
orðið að kvænast forríkri og
fáránlegri andstyggilegri
danskri kvensnift, — en hjá
Arnæusi, þ. e. Árna Magnús-
syni, hittum við með Jóni Hregg
viðssyni nafna hans, Guðmunds
son, Grinvicenis, ímynd raun-
vísinda þeirrar tíðar, og kenn-
u-m þar þegar Grunnavíkur-Jón.
lítt dulbúinn.
Hvílík þjáning, hvílík nekt
mannlegt getu- og umkomu-
leysis kemur ekki fram í þessari
bók, hvílíkar . himinhrópandi
andstæður eru okkur þar ekki
sýndar! Getum við hugsað okk-
ur meiri fátækt en íslendinga
sem samfélags á þessum tíma
og nokkuð táknrænna fyrir af-
nám alls skynsamlegs réttar-
fars er það. að dómklukkan af
lögréttuhúsinu sé brotin af
böðli kóngs og burt flutt, flutt
til að verða svo sem einn lítill
steinn í endurreisn erlendrar
borgar auðs og stríðsmanna,
aðals og kónglegrar hirðar?
Getur gleggra tákn þess, hve
hörmulega var. séð fyrir þjóð-
inni af hinum erlendu valdhöf-
um ein einmitt það, að Jón
Hreggviðsson er upphaflega
kærður fyrir að hafa stolið sér
snæri í handfæri og Hólmfastur
dæmdur til húðláts, fyrir að
kaupa sér í færi í Hafnarfirði,
þá er hann fái ekki slíkan varn-
ing í Keflavík — en svo var
hins vegar enginn skortur á
brennivíni? Getum við hugsað
okkur meira réttleysi alþýðunn
ar og meiri spillingu allrar rétt-
armeðvitundar og alls mann-
dóms en þá, sem kemur fram í
dómunum yfir þessum tveimur
blásnauðu alþýðumönnum —
eða meiri skort mannúðar og
menningar en þann er birtist í
því, að holdsveikir aumingjar
og fábjánar hafast við í hinum
örgustu hreysum innan um
heilbrigt fólk, samtímis þeirri
staðreynd, að fyrir fé íslenzkr-
ar alþýðu eru byggðar hallir úti
í Kaupmannahöfn? Er hægt að
ímynda sér mun meira skerandi
andstæður en þær, sem við sjá-
um, þá er hinn tigni hópur
manna kemur að Rein í holds-
veikrabælið, fábjánahreysið, hí-
býli rustamennisins Jóns Hregg
viðssonar, og verður okkur fyr-
ir sjónir settur mikið hörmu-
legri andlegur ömurleiki en sá,
er sýnir sig í meðferð og mati
okkar dýrustu, svo að segja
einustu menningarverðmæta,
þá er það kemur í ljós, að Árni
Magnússon fihnur brot út dýr-
mæto handriti á rúmbotni
gömlu konunnar, móður Jóns?
Er okkur víða annars staðar
sýnt átakanlegra dæmi íslenzks
umkomuleysis en það, sem kem
ur þarna fram í fjárhagslegri
vangetu drengskapar- og þjóð-
ræknismannsins, hins óþreyt-
andi Árna Magnússonar — eða
í hinu, að hin unga lögmanns-
dóttir verður að gera lífláts-
fangann Jón Hreggviðsson að
hinu eina haldreipi hamingju-
vona sinna í þessari tilveru?
Og svo á Þingvöllum, unaðs-
lega vornótt: annars vegar
heilög ró, hins vegar enduróm-
ur axarhögganna, þar sem ver-
ið er að kurla hrís í bálköst,
annars vegar hinn tigni Öxar-
árfoss, hvítblár í húmlausri nótt
inni, hins vegar Drekkingarhyl-
ur, annarsvegar allt hið ang-
andi og gróandi, hins vegar
höggstofn og gálgi!
En til var það með hinni ís-
lenzku þjóð, sem engir mangar-
ar,; okrarar, embættissvikarar,
þjoðníðingar, tignir eða ótignir
böðlar fengu grandað í gálga, á
báli, á höggstofni eða í drekk-
ingarhyl neinnar Almannagjár.
Það var ást móður til sonar,
þarna gömlu konunnar, móður
Jóns Hreggviðssonar, sem legg-
ur land undir fót, fer á hrakn-
ingum vestan frá Rein á Akra-
ne&i og austur í Skálholt, ef
það mætti verða syni hennar
til bjargar. Það er ást konu á
manni, þarna tiginnar konu, er
elskar hinn göfgasta, sem hún
þekkir, heldur þann versta en
hinn næstbezta, segir hún við
föður sinn, lögmanninn. Það er
seiglan hinnar rímnaraulandi
íslenzku alþýðu, þarna hins
grófgerða Pontusrímnakveð-
anda, Jóns Hreggviðssonar. Það
er hreysti- og skáldskaparlund
einstakra þeirra manna, er
standa mitt á meðal alþýðunn-
ar, en bera höfuð hærra en
fjöldinn, þarna Snorra prests á
Húsafelli. Það er óseðjandi, en
gersamlega ógagnrýnin hnýsni
og fróðleiksfýsn nokkurra si-
spyrjandi og sískrifandi sona
hinna afskekktustu víkna.
þarna Jóns Grunnvíkings. Og
loks er það þrekelja, drengskap-
ur, réttsýni og fórnarlund
stakra stórmenna, þarna Árna
Magnússonar, sem gerður er ó-
gleymanlegur í þessari bók og
auk sinna ómetanlegu afreka í
þágu íslenzkrar sögu og bók-
mennta hefir sem málsvari
hinnar eilífu og ómútanlegu
réttvísi unnið fyrir daga
Voltaires svipuð -afrek og hann
á hinu sama sviði.
\
íslandsklukkan er, eins og
öll mikil skáldverk, sannmann-
leg og sanníslenzk í senn. Hún
er táknræn, en hún er samt
raunhæfari en hún hefði getað
orðið, ef hún hefði verið skrif-
uð sem raunsæisskáldverk, því
Odýrl!!
Gardínutau frá kr. 1,50
Sirs 1,85
Léreft, mislit 2,00
Tvisttau 2,00
Kjólatau 6,50
Fóður 3,50
Silkisokkar 5,50
Barnabuxur 7,50
Verzlunin Dyngja
Laugavegi 25.
Fóðraðir
! kven-skinnhanskar \
n.ýkomnir.
VERZUJNIN
að þar sem í skáldsögu, skrif-
aðri samkvæmt uppskrift venju
l«gra raunsæisskálda, hlyti að
skjótast undan fjöldi þeirra
smáu atvika, sem æskileg væru
til að gefa nokkurn veginn við-
hlítandi heildarmynd, spennir
hún nú yfir geipivítt svið, án
þess að eyður séu í myndina
eða nauðsynlegum áhrifum
glatað. Einmitt það, hvernig
tökum höfundurinn hefir tekið
verkefnið, gerir honum möou-
legt að gefa sögunni jafnmikið
áhrifavald og jafnvíðtækt gildi
og hún hefir.
Stíll Laxness nýtur sín þarna
til fulls, f jarrænn og „furðu-
kenndur, en þó allt í einu við
nánari athugun undarlega nær-
tækur og efninu samfelldur,
kuldalegur og stuttaralegur
stundum, en þó áður en varir
búinn að skapa hin innilegustu
áhrif, skrúfaður og að því er
virðist ankannalegur, en þó
túlkandi okkur allt í hinu ein-
faldasta og eðlilegasta sauiræmi
við raunverulegar hugmyndir
okkár um tímana, fólkið og eig-
indi þeirra og þess, skrúðmikill,
en þó gefandi lifandi myndir
hins nöturlegasta, ömurlegasta,
óhugnanlegasta. Óg hin djúpa
hneigð Laxness og hæfileiki til
notkunar hinum ýmsu afbrigð-
um dökkra lita í málum manna
og þjóðlífs nýtur sín þarna til
fulls við hinn feiknkennda
bjarma frá fortíðarinnar bál-
köstum í eiginlegri og óeigin-
legri merkingu. Og . . . . og
skyndilega eygjum við svo
mynd eftir mynd eins og á
feiknstóru tjaldi, og við áttum
okkur ekki fyrst á þessum undr-
um: Rjúkandi bæir og borgir,
dauðir menn og konur, mis-
þyrmdir menn og konur, hlekkj
aðir menn og konur, allt Sveip-
að bjarma frá eldum haturs,
heiftar og dýrslegrar villi-
mennsku. Og loks sjáum við há-
sæti harðstjóraris, þar sem böðl-
ar standa til beggja handa með
blóðugar svipur og eld eyði-
leggingar og blik blóðþorstans í
augum ...
Sama nú og þá — og „hvort
er þá nokkuð sem vinnst?“
En Halldór Kiljan Laxness
og allir aðrir: Hvort verður þá
klukka íslands brotin og í burtu
færð öðru sinni, og hvert þá og
af hvers þjónustusamlegum
böðlum?
Guðm. Gíslason Hagalín.