Alþýðublaðið - 13.02.1944, Blaðsíða 4

ALÞyPUBUÐlP
Simnudagur 13. febrnar 1944.
Árni G. Eylands:
t u r I e i ð i r.
FYRIR ÞINGINU liggur nú tillaga til þingsályktunar
um að veita á þessu ári 2 milljónir til Krísuvíkurveg-
arins. Er tillagan flutt af sex þingmönnum úr þremur flokk-
um, Alþýðuflokknum, Framsóknarflokknum og Kommún-
istaflokknum.
Um málið hafa þegar orðið nokkrar blaðaumræður, og er
eftirfarandi grein skrifuð í tilefni af þeim. Höfundur henn-
ar, Árni G. Eylands forstjóri, hefir frá því fyrsta verið í
fremstu röð þeirra, sem barizt hafa fyrir Krísuvíkurveginum.
4
Otgef&ndi: AlþýSuflokkurinn.
Ritstjóri: Stefán Pétursson.
Kitstjórn og afgreiðsla í AI-
þýðuhúsinu við Hverfisgötu.
Símar ritstjórnar: 4901 og 4902.
Sfmar afgreiðslu: 4900 og 4906.
Verð í lausasölu 40 aura.
Alþýðuprentsmiðjan h.f.
Samt tl sfg.
Bæjarstjórnaríhald-
IÐ í REYKJAVÍK er enn
samt við sig. Við afgreiðslu fjár-
hagsáætlunarinnar fyrir yfir-
standandi ár á fundi bæjar-
stjórnar á föstudagsnóttina
tókst því að fella eða svæfa
flestar veigamestu breytingar-
•tillögur Alþýðuflokksins. Fellt
var að skora á alþingi að nema
úr lögum útsvarsfrelsi hátekn-
anna, þeirra, sem umfram eru
200 þúsundir króna. Fellt var,
að skora á niðurjöfnunarnefnd
að leggja rífleg útsvör á eigna-
■aukninguna síðan stráðið hófst.
Fellt var að leggja stríðsgróða-
skattinn í framkvæmdasjóð,
nema það, sem umfram yrði 1
milljón. Fellt var, að bærinn
tæki rekstur strætisvagnanna í
sínar hendur. Og vísað var til
bæjarráðs, þ. e. a. s. svæft um
óákveðinn tíma, að hefjast
handa um byggingu 50—75
nýrra éins og tveggja herbergja
íbúða á vegum bæjarins.
. *
Með slíkri afgreiðslu fjár-
hagsáætlunarinnar hefir íhald-
inu tekizt að koma í veg fyrir
iþað, að bærinn notaði sér það
veltiár, sem enn er af völdum
ófriðarins, nema að óverulegu
leyti til þess að búa sig undir
erfiðleikana eftir stríðið. Hús-
næðisvandræðin eiga áfram að
liggja eins og martröð á íbúum
hÖfuðstaðarins. En útsvörin
eiga þeir að fá að greiða í fullu
samræmi við veltiárið og vel
það. Heildarupphæð þeirra á að
hækka upp í 25 milljónir, úr 19
miHjónum síðastliðið ár!
Og sem sagt: Það eru hvorki
hátekjiumajr né hin gífurlega
eignaaukning einstakra manna
síðan stríðið hófstl sem er ætl-
að að bera þessa ægilegu út-
svarsbyrði það er efnalitlum
og efnalausum almenningi höf-
uðstaðarins ætlað að gera eins
og áður. Þannig vill íhaldið
hafa það, um það verður ekki
villzt, því annars hefði það ekki
igreitt atkvæði gegn þeirri til-
lögu Alþýðuflokksins, að skora
á alþingi, að afnema útsvars-
frelsi háteknanna, þeirra, sem
umfram eru 200 þúsundir króna,
og á niðurjöfnunarnefnd, að
haga niðurjöfnun útsvaranna
í ár þannig, að verulegur hluti
þeirra yrði greiddur af hinni
gífurlegu eignaaukningu síðan
stríðið hófst.
❖
Þessi afstaða bæjarstjórnar-
íhaldsins til útsvarsálagningar-
innar og niðurjöfnunarinnar er
að vísu ekki ný, enda- kemur
hún varla rnörgum á óvart. En
að Kinu munu menn spyrja,
hversvegria bæjarfulltrúar
kommúnista hafi setið hjá við
atkvæðagreiðsluna um þessa
tillögu Aiþýðuflokksins.
Blað kommúnista hefir ein-
mitt undanfamar vikur verið
að fullvissa lesendur sína um
það, að flokki þess væri svo á-
fram um, að fá samþykktan
eignaaukaskatt á alþingi. En er
það ekki ein leiðin til þess að
skattleggja eignaaukninguna, að
leggja rífleg útsvör á hana? Er
það ékki meira að segja bein-
asta leiðin til þess, að skatt-
flU5
I.
IÐ höfum löngum verið á-
hlaupamenn íslendingar
og gjarnt til þess að gleyma
ókomnum erfiðleikum. Höfum
oft eigi gáð þess fyrir veiðum
að fá heyjanna, eins og sagt
var um Hrafna-Flóka, og á
það við á æði mörgum sviðum.
Fyrir nokkrum árum síðan var
mikil umræða um leiðirnar er
tengt geta saman hinar víðáttu
miklu sveitir á Suðurlands-
undirlendinu annarsvegar og
Reykjavík, Hafnarfjörð og
byggðir ,,vestanfjalls“ hinsveg-
ar. Þá var ákveðið að leggja
hinn svokallaða Krísuvíkurveg
sem þrautaleið og unnið að því
um stund, með allmiklum á-
tökum, þó ekki væru þau neitt
áberandi mikið skipuleg, né
bæru vott um það að alvara
væri á ferðum um að leysa
heilt verk af hendi til fullra
f ramtíðarnyt j a.
Svo kom stríðið með Breta-
vinnu og ástandsauð, og allir
aðilar: stjórnarvöld, forráða-
menn um vegamál, þingmenn
Sunnlendinga og, að því er virð
ist, bændurnir sjálfir á Suður-
landsundirlendinu gleymdu
því að fannir gæti lagt á leiðir
hátt á fjöllum uppi. Ennfrem-
ur var treyst á ameríska menn
og vélar þeirra, að ryðja leiðir
fyrir bíla íslenzkra manna og
fjósagötur fyrir Reykvíkinga
að ná sér í mjólkursopann.
„En vitið kom aftur að
morgni til mín“, og nú eru
menn að vaka við þær stað-
reyndir, að undanfarin auðsár
hefir leiðin austur ekki verið
Dætt að öðru en því, að lítill
vegarspotti innan við Elliðaár
ér ómerkilega malbikaður og
beygjurnar í Kömbum hálf-
lagaðar. Enn fennir í fjöll um
hávetur, og Ameríkumenn
hafa öllu meiri áhuga fyrir
ýmsu öðru, er gera þarf bæði á
austur- og vesturhveli jarðar,
en að glíma við snjóruðning
fyrir okkur á vonlausum vetr-
arvegi, á Hellisheiði.
Og nú á eitthvað að gera. En
fyrst þarf að rífast um það, og
jafnvel að breiða yfir mistök
og sinnuleysi nýliðinna ára
með því að ranghverfa stað-
reyndum og nota mistökin sem
sönnunargögn fyrir því, sem er
.gagnstætt við það sem þau
sýna. Það virðist ekki ætla að
lánast að hefja nú aftur fram-
kvæmdir þar sem fyrr var frá
horfið, og reyna að vinna að
einhverju leyti upp þá leiðu
töf, sem orðin er, án þess að
tvístíga eithvað fyrst í mál-
inu.
Blöðin hafa flutt nokkrar
greinar um þessi vegamál.
Benda þær til þess að enn séu
menn, er ætli sér í fullri alvöru
að reyna að hindra það, að
haldið verði( áfram að leggja
veg um Krísuvík. Gefur það
auga leið, að ekki sé það „ástand
ið“ eitt, sem hefir valdið því,
að vegagerð þessi hefir verið
lögð jafn meinlega á hilluna
undanfarin ár, eins og raun er
á orðin, pg síðar skal vikið að.
Úr því að þannig er ástatt, mun
ekki afleiðis að víkja enn að
Krísuvíkur-leiðinni og öðrum
austurleiðum. Full vitneskja.
almennings um sem flest við-
víkjandi þessu máli ætti að
vera nokkurt aðhald fyrir þá,
er vilja eyða eðlilegri lausn
þess, án þess þó að geta bent á
nein önnur úrræði en þau,
sem lakari eru og öllum verri.
lagning hennar gæti orðið til
þess að létta eitthvað skattbyrð
ina á baki almennings? Og hvers
vegna greiddu kommúnistar þá
ekki atkvæði með tillögu Alþýðu
II.
Fyrir framan mig hefi ég
þessar nýlegu greinar um leið-
ina austur: í Alþýðublaðinu 28.
jan.: Leiðin austur um Krísu-
vík. 1 Morgunblaðinu 1. febr.
tvær greinar: Suðurlandsveg-
arvillan, eftir Vigfús Guð-
mundsson frá Engey, og rit-
stjórnargrein, Samgönguleiðin
austur. Og ennfremur, í Vísi 2.
febr. Krísuvíkurvegurinn eftir
Kjartan Sveinsson.
Fyrsta og síðasta greinin
mæla eindregið með Krísuvík-
urleiðinni, og skal því ekki
víkja neitt að því, en reynt að
forðast að endurtaka það, sem
þar er sagt. Um greinar Morg-
unblaðsins gegnir öðru máli;
verður ekki komist hjá því að
athuga þær nokkuð, þótt aðal-
tilgangúr minn sé raunar að
draga fram ýmislegt varðandi
þetta samgöngumál, sem ekki
er vikið að í hinum nefndu
greinum, hvorki með eða á
móti.
Allar umræður um Krísuvík-
urleiðina eru frá upphafi mið-
aðar við það og þannig til
komnar, að í ráðagerðum vega-
verkfræðinga, tillögum vega-
málastjóra og í lögum nr. 25,
27. júní 1932, um vegagerð um
Þrengslin, er ákveðið gert ráð
fyrir því, að aðalleiðirnar aust-
ur þurfi að vera tvær. Þ. e. einn
aðal vegur, skemmstu leið um
Hellisheiði, og auk þess vetrar-
vegur, sem nota megi, þegár
Hellisheiði er ófær, sem af
fornri og nýrri reynslu er Ijóst
að getur verið oft og lengi á
hverjum vetri, nema að hvort-
tveggja sé, að varanleg veður-
farsbreyting sé gengin í garð
hér á landi, svo að það sem áð-
ur voru taldir venjulegir vetur
komi ekki framar, og að lagð-
ur verði sá vegur. yfir hgiðina
og alla leið niður fyrir Lækj-
arbotna vestan heiðar, er sé það
mannvirki, að hæð og frágangi,
að slíks séu engin dæmi á Norð
urlöndum og þótt víðar sé leit-
að.
í lögunum frá 1932 er ákveð-
ið að vetrarvegurinn skuli liggja
,,af Suðurlandsvegi í Svína-
hrauni um svonefnd Þrengsli
nálægt Kolviðarhóli austur í
Ölves að vegamótum Suður-
landsbrautar nálægt Hvera-
gerði.“
Þessi lausn málsins þótti þó
mörgum dómbærum mönnum
eigi álitlegri en svo, að málið
var tekið upp að nýju 1936 og að
lögum gert að leggja heldur
veg frá Hafnarfirði um Krísu-
vík og Selvog austur í Ölves.
Formælendur þessarar breyt
ingar ályktuðu þannig í stuttu
máli sagt:
Þeir vetur geta að sjálf-
sögðu komið, að allar leiðir
verði ófærar bílum nema með
miklum tilkostnaði við að
ryðja snjó af vegum. En ef
flokksins þar að lútandi í bæjar
stjórn? Það skyldi þó aldrei
vera, að áhugi kommúnista fyr-
ir eignaaukaskatti væri ekki al-
veg eins mikill og af er látið?
leggja skal og halda við tveim-
ur vegum á milli austursveita
og Reykjavíkur, er fullkomið
óráð að þeir séu það hátt til
fialla, að síórmikil hæíta sé á
að þeir teppisí báðir af snjóa-
lögum, ef verulegan vetur ger-
ir. Ef lagður er nýr vegur, til
öryggis, svo að samgöngur
teppist ekki, í öllu viðráðán-
legu veðurfari, verður sá veg-
ur að leggjast þar, sem álitleg-
ast er og vissast, þótt leiðin
lengist verulega.
Þar við bættust þau rök fyrir
Krísuvíkurleiðinni, að sá vegur
er æskilegur vegna náttúru-
gæða — jarðhita og ræktunar-
lands í Krísuvík og vegna
byggðar í Selvogi og víðar.
Það getur farið saman að leysa
vegarþörf s veglausra sveita,
opna leið fjölmennis að miklum
ónotuðum náttúrugæðum og fá
vel viðunandi þrautaleið fyrir
vetrarsamgöngur á milli Suð-
landsundirlendisins og Reykja-
EREIN SIGURÐAR GUÐ-
MUNDSSONAR, skóla-
meistara, um skilnaðarmálið,
„Bíðendur eiga byr, en bráðir
andróða“, sem birtist í Alþýðu-
blaðinu á föstudaginn, hefir
vakið mikla athygli og fengið
hinar beztu undirtektir meðal
hugsandi manna, enda má vel
marka á ummælum í aðalrit-
stjórnargrein Vísis í gær, að
hraðskilnaðarmönnum verður
rakafátt, þegar á hana er
minnzt. Vísir skrifar:
„Einn af merkustu skólamönn-
um hér á landi ritar nú nýlega
hugleiðingar um sjálfstæðismálið,
og birtir þær í Alþýðublaðinu.
Margt er vel sagt í greininni, en
annað talandi tákn þess hvernig
ekki á að hugsa í sambandi við
þetta mál. Fullyrðing þessari til
sönnunar skulu eftirfarandi um-
mæli tilfærð án þess að nokkuð sé
undandregið né inn skotið: „Verið
getur að sumir' séu öruggir um,
að þjóð vor ynni mál sittt á lög-
fræðilega vísu, ef því væri skotið
til gerðardóms. Hitt veit þó al-
þjóð, að löglærða menn greinir al-
varlega á um riftingarrétt vorn.
Og því má ekki gleyma, að það er
eins konar „vis major“, er veldur
því að vanefndir hafa orðið af
Dana hálfu í fullnægingu samn-
ingsins frá 1918, ef hægt er með
réttu að kalla slíkt vanefndir. En
„líf er eftir þetta líf“, var mælt
forðum. Þótt það væri mikils vert
að vér ynnum mál vort fyrir gerð-
ardómi, er til réttur ofar þeim
rétti“.
Við þessi orð Sigurðar skóla-
meistara, gerir Vísir eftirfar-
andi athugasemd:
„Ofangreind ummæli eru ekki
ólaglega sögð, en átakanlega hugs-
víkur og annara bæja við sunn-
anverðan Faxaflóa.
Þetta voru rökin; þess vegna
var Krísuvíkurleiðin valin, og
þessum rökum hefir enn eigi
verið hnekkt það ég til veit,
þótt framkvæmdir hafi tafizt
langt fram yfir það, sem vera
þurfti, og það mest af óeðli-
legum ástæðum, svo að þann
skaða verður dýrt að bæta.
I ritstjórnargreininni í Morg-
unblaðinu 1. febr. er haldið
fast við þá lausn málsins, sem
felst í lögunum frá 1932: aðal-
vegur yfir Hellisheiði og vetr-
arvegur um Þrengslin. Það er
talinn óbærilegur skattur, að
fara Krísuvíkurleiðina, þegar
Hellisheiði er ófær o. s. frv.
Talað er um Krisuvíkurdellu,
um „að ýmsir þingmenn hafi
fengið Krísuvíkur-kast“ og þar
fram eftir götunum. Þá er full-
yrt, að vegur um Þrengslin
„myndi gera samgöngurnar
austur öruggar“, og loks er
jafnvel dregin fram sú hálf-
velgju-úppástunga frá 1931, að
gera Þrengslaveginn að aðal-
leið austur, þegar fram í sækir,
en halda við (!!) Hellisheiðar-
vegi fyrst um sinn. („a. m. k.
fyrst um sinn“). Þetta er „hinn
eini rétti grundvöllur.“
Nú er hin fyrirhugaða
Þrengslaleið a. m. k. 10 km.
lengri en vegurinn um Hellis-
heiði. Mér virðist því, að það
séu hálfgerð þrengda-rök að
telja, ef til vill, hið eina rétta,
að lengja allar samgöngur og
alía flutninga, allan ársins
hring um 10 km. (= 17% af
núverandi vegalengd austur),
en telja óbærilegan skatt að
fara allt að 40 km. krók með
flutningana stuttan tíma árlega
einmitt þegar flutningar og um-
ferð er minnst. En meðal ann-
ara orða, er ekki ástæða til þess
uö. Má í rauninni segja, að slík
orð færi betur í annarra munni en
íslendinga. Svo mikið kapp er lagt
á að sannfæra þjóðina um rétt-
leysi hennar, að jafnvel er fullyrt
að þótt hún ynni mál sitt fyrir
gerðardómi, væri það rangt með
því að til „er réttur ofar þeim
rétti“, og hann er réttur Dana til
yfirráða og íhlutunar um íslenzk
mál. Heyr á endemi. Eiga íslend-
ingar þá engan rétt til algjörs og
óskerts sjálfstæðis, — eiga þeir
ekki'rétt á að stjórna sér sjálfir?
Sé nokkur réttur til er það rétt-
ur íslenzku þjóðarinnar, seœ ann-
arra þjóða, til slíkrar sjálfbjargar
og sjálfstjórnar eigin mála, en sé
nokkur óréttur til er það yfirráð
og íhlutun annarra þjó'5 um ís-
lenzk málefni. Yfirráð og forrétt-
inda aðstaða Dana verður að víkja
fyrir hinum íslenika rétti til sjálf-
ræðis. Það er allt og sumt og hinn
æðsti réttur, hvað sem öllum úr-
skurðum væntanlegs gerðardóms
kynni að líða. En þá er íslenzkur
málstaður og íslenzkur réttur illa
gleymdur og illa i geymdur, ef slík
ummæli eiga að koma fram átölu-
laust. Þau þurfá út af fyrir sig
ekki að vera jafnt illa meint og
þau eru illa sögð, en enginn kemst
nær en orðunum.“
Þannig farast Vísi orð. Þau
ummæli Sigurðar skólameist-
ara, að til sé „réttur ofar þeim
rétti“, sem gerðardómur myndi
dæma eftir, leggur hann þannig
út, að átt sé við „rétt Dana til
yfirráða og íhlutunar um ís-
lenzk mál.“ Og þetta kallar
Vísir að komast nærri orðun-
um! Skyldi ekki einhver hugsa,
að um slík skrif Vísis væri hægt
að segja með töluvert meira
Fram. á 6. síðu.
(Frh. á 6. síðu.)