Alþýðublaðið - 19.02.1944, Síða 4

4
ALPYPUBLAÐIÐ
Laugarda^ur 19. febrúar 1944
j Útgelazuli: Alþýðnflokkurinn.
Bitstjóri: Stefán Pétnrsson.
Ritstjórn og afgreiðsla í Al-
þýðuhúsinu við Hverfisgötu.
Slmar ritstjórnar: 4901 og 4902.
Símar afgreiðslu: 4900 og 4906.
Verð í lausasölu 40 aur*.
Alþýðuprentsmiðjari h.l
A. J. Johnson:
Sundrungar-
sýkillinn.
FORSPRAKKAE, kommún-
ista hafa orðið ókvæða við
heirri frétt, að samkomulag hafi
tekizt með Alþýðuflokknum,
Framsóknarflokknum og Sjálf-
stæðisflokknum síðastliðinn laug
ardag um afgreiðslu skilnaðar-
imálsins og lýðveldisstjómar-
skrárinnar á þessu þingi. Það er
ekki þannig að skilja, að sú frétt
hafi komið flatt upp á þá, því
að þeir vissu um allar viðræður,
sem til þess leiddu, og áttu þæði
og eiga enn kost á að vera með
í fþví. En þeir ibara vildu ekkert
samkomulag um málið, þrátt fyr
ir allt sitt hjal um nauðsyn þjóð
areiningar í því; þeir reyndu á
öllum stigum viðræðnanna að
spilla því, og hafa bersýnilega
ekki enn gefið upp alia von um,
að þeim geti tekizt það.
*
' Þjóðviljinn brígzlar nú dag-
lega þessum flokkum sitt á hvað
fyrir samkomulagið.
Viið Framsóknarflokkinn og
Sj álfstæðisflokkinn segir hann,
að þeir hafi „rofið samkomulag
lýðveldisflokkanna" fyrir
„bræðing við nokkra Alþýðu-
flokksleiðtoga“, eins og hann orð
ar það, og að „lýðveldisnefndin
sé þar með úr sögunni“. Flokk-
ur Þjóðviljans hefir meira að
segja tilkymit Framsóknar
flokknum og Sjálfstæðisflokkn-
um þetta bréflega.
En samtímis því, að hann
brígzlar þessinn tveimur flokk-
<um um að hafa gert sig seka um
„afslátt og svik“ með samkomu-
laginu við Alþýðuflokkinn á
ilaugardaginn, reynir hann að
æsa Alþýðuflokkinn upp gegn
samkomulaginu með þeim frýj-
unarorðum, að hann sé með því
„að gefazt skilyrðislaust upp“ í
skilnaðar- og lýðveldismálinu!
*
Hvernig Þjóðviljinn ætlar les
endum sínum að fá nokkurn
botn í slíkum brígzlyrðum og
frýjunarorðum á báða bóga
hlýtur hugsandi mönnum að
vera ráðgáta. En sennilega hugs
ar Þjóðviljinn ekki mikið um
samkvæmnina í orðum sín-
um. — Hitt er honum ber-
sýnilega miklu meira atriði,
ef takast mætti, að kynda undir
elda sundrungarinnar á ný og
koma í veg fyrir, að samkomu-
lagið um skilnaðarmálið og lýð-
veldisstjórnarskrána yrði hald-
ið.
Með slíkri framkomu sann-
ar Þjóðviljinn það, sem marga
hefir að vísu lengi grunað, að
það er hvorki sjálfstæði þjóð-
arinnar, né eining hennar um
það, sem fyrir forsprökkum
kommúnista vakir í skilnaðar-
og lýðveldismálinu, heldur hitt,
að nota bæði þessi viðkvæmu
mál til þess, að auka sundur-
þykkju og ófrið með þjóðinni,
sjálfum sér til pólitísks fram-
dráttar. Og svo vel þóttust þeir
vera á veg kómnir að slíku
marki, að þeir ná nú ekki upp
í nefið á sér fyrir vonbrigðum
og vonzku yfir því, að útlit skuli
vera fyrir, að samkomulag og
friður takizt að endingu um mál
áð.
Lýðveldisstjórnarskráin:
Kjör og vald forsetans.
Alþýðublaðinu hefir borizt eft
irfarandi innlegg í umræðum
ar xun lýðveldisstjómar-
skrána:
ALÞINGI er setzt að nýju á
rökstóla — eftir örstutt
hlé — til þess að taka til með-
ferðar og samþykkja m. a. lýð-
veldisstjórnarskrá, sem í raun og
veru ætti að vera verkefni sér-
staks þjóðfundar. Er þess ósk-
andi, að á þessu yrði önnur og
hetri handbrögð, en á störfum
þ'ess að undanförnu (sbr. dýrtíð-
armálin, fjármálin o. fl.). En
strax ber þó heldur skugga á,
að stjórnarskráfrumvarp milli-
þinganefndar skuli vera lagt fyr-
ir þingið — og það af stjórn-
inni — óbreytt. Það plagg hefir
þó marga og mikla ágalla, og
hafa ýmsir á það hent, en eng-
inn befcur en hr. Jónas Guð-
mundsson í greinum sínum í
Vísi. Kæmi til þess að frumv.
yrði samþykkt í aðalatriðum í
þessari mynd, á þjóðin tvímæla-
laust að fella það. Stjórnin hefir
að vísu boðað breytingar, en
margur mundi hafa óskað eftir
því, að hún hefði gert þær breyt
ingar við frv., áður en hún flutti
það inn í iþingið, fyrst hún vildi
flytja það sjálf.
í umræðum þeim sem orðið
hafa um lýðveldisstjórnarskrána
— ég hefi séð — hefir mig
furðað á einu, sem sé því, að eng
inn hefir á það drepið, að við
ættum að snúa okkar lýðveldis-
stjórnarskrá — að svo miklu
leyti sem við á — eftir fullkomn
ustu lýðveldisstjórnarskrá sem
til er, og hefir gefizt svo vel, að
í öllum höfuðatriðum mun hún
hafa staðið óbreytt í um 170 ár,
en það er stjómarskrá Bandaríkj
anna. og hvað hún hefir reynst
vel, er fyrst og fremst því að
þakka, hver mikið vald forset-
anum er gefið í henni, pg hve
hann er óháður þinginu! Ég held
að það væri ástáeða fyrir okkur
að íhuga þetta á þessum tíma-
mótum og reyna á þann hátt
að komast út úr því ófremdar-
ástandi, er hér ríkir. Eins og
flestum er vafalaust kunnugt, er
forseti Bandaríkjanna kosinn af
þjóðinni, þ. e. a. s. að þjóðin kýs
sér sérstaka kjörmenn, og þeir
kjósa svo forsetann.
Að sjálfsögðu á okkar for-
seti að vera þjóðkjörin, og
munu nú flestir álíta að svo eigi
að vefa, sbr. meðal annars rit-
stjórnargreinar í blöðunum. En
í okkar fámenna þjóðfélagi, í
landi kunningsskaparins, mundi
það vera heppilegra, að hann
væri kosinn beint af þjóðinni.
Ef kjörmenn væru kosndr hér,
er hætía á, að kosningin gæti
eins snúist um iþá, eins og for-
setaefnið, og flokksáhrifum yrði
hægara að koma við. Ef þjóðin
fengi sjálf að velja forsetann
heinlínis mundi margur kjósand
inn losa sig»undan öllum flokka-
áróðri, og kjósa forsetaefnið þó
það væri ekki af hans flokki, ef
hann hefði á því álit, og bæri
til þess fullt traust. Ég er t. d.
þess fullviss, að hefði átt að
kjósa hér forseta á síéari árum
Jóns Þorlákssonar og hann verið
í kjöri, hefði hann fengið at-
kvæði úr andstæðingaflokkun-
um, og í engum .vafa er ég um
það, að ríkisstjórinn hr. Sveinn
Björnsson fær atkvæði úr öll-
um flokfcum við forsetakjör.
—* Flokksbundinn kjörmaður
(og þeir yrðu flokksbundnir)
mundi ekki hvika frá forseta-
efni flokks síns, hvort sem það
væri æskilegt eða ekki. —
II.
í Bandaríkjunum er kosinn
varaforseti jafnframt forseta.
Tekur hann við störfum forset-
ans, ef hann deyr eða forfallast
á einhvern hátt — yfir þann
tíma sem eftir er af kjörtíma-
foilinu, en það er 4 ár. Roose-
velt eldri, forseti, tók t. d. við
forsetastörfum upphaflega sem
varaforseti, á miðju kjörtíma-
bili, er Wen Mc Kinley forseti
andaðist. Varaforseti Banda-
ríkjanna er sjálfkjörinn for-
seti öldungadeildar þingsins,
(efri deildar).
Ákvæði frv. milliþingaefndar
innar, hvernig fara skuli um
vald forseta ef hann deyr eða
forfallast (að fela það forsætis-
ráðherra, forseta Sameinaðs
Alþingis, og forseta hæstarétt-
ar) virðist vera mjög óheppilegt.
Þessum embættismönum á alls
ekki að fela forsetavald, sízt þó
forseta hæstaréttar, og með því
blanda saman umboðsvaldi og
dómsvaldi, sem aldrei má koma
fyrir. Hvor hinna hefir sitt á-
kveðna verksvið, sem vafasamt
er að samrýmist forsetastörfum,
þó annað gæti ekki komið til.
Það liggur nærri að ætla, að
þessi hugmynd sé sótt 133 ár
aftur í tímann, er Trampe greiíi
skipaði þrjá æðstu embættis-
menn landsins til þess að gegna
stiftamtmannsembættinu, er þá
var æðsta embætti í landinu, og
hann vildi losna við, til þess að
geta flutt héðan alfarinn.
Ef horfið yrði að því ráði, að
þjóðin kjósi forsetann, sem lík-
legt má telja, og því fyrirkomu-
lagi haldið að kjósa strax forseta
(ef forseti deyr eða forfallast)
hvenær sem er, á kjörtímabil-
inu, væri ekki um annað að ræða
en efna til kosninga. En það
er mikil fyrirhöfn og kostnaðar-
söm — og óþörf. Með forseta
á að vera varaforseta, er tekur
viðforsetastörfum í áðurgreind-
um tilfellum, fyrir þann tíma,
sem eftir er af kjörtímabilinu.
Eðlilegast er, að varaíorseti sé
kosinn af þjóðinni samtímis for-
setanum. Þó mætti hugsa sér
annað fyrirkomulag á þessu, sem
sé það, að í stjórnarskránni væri
sVo fyrir mælt, að ákveðinn em
bættismoður þjóðarinnar sé vara
forseti, og væri enginn líklegri
til þess, en elzti maður í laga-
deild Háskólans. Sá maður hlýt
ur æfinlega að vera lærður vel,
með mikla reynslu og þekkingu.
Um kjörgengi hans til Alþingis,
yrði að gilda sömu reglur og um
forseta, og náttúrlega yrði hann
að yfirgefa embætti sitt, meðan
hann gegndi forsetastörfum. Sá
einn annmarki er á þessu, að
ekki væri víst að varaforseti
hefði sömu stefnu í þjóðmálum
og forseti hefði haft, en varla
er þó líklegt að varaforseti
færi að skipta um ráðuneyti, eða
gera mikil pólitísk umhrot þann
tíma, er hann sæti að völdum.
III.
Forseti Bandaríkjanna velur
sjálfur ráðuneyti sitt, og situr
það kjörtímabil hans án þess að
þingið geti við því haggað. Þetta
skapar afarmikla festu í stjórn-
arfarið. Flokkar geta ekki þotið
upp til þess að verzla sér til
hagsbóta, kaupa sér atkvæði,
með því að styðja stjórn eða
fella. í Bandaríkjunum hafa
'heldur aldrei verið nema tveir
flokkar sem áhrif hafa haft í
stjórmálunum, samveldismenn,
og sérveldismen. Að vísu hafa
fleiri flokkar verið stofnaðir, en
þeir hafa aldrei nað þeim vexti,
að þeir hefðu nokkur áhrif.
Þessu var dálítið öðru vísi hátt-
að í Frakklandi og Þýzkalandi,
áður en einræðið tók þar völdin.
í þessum löndum fjölgaði flokk-
unum jafnt og þétt, enda fór
stjórnarfarið stöðugt versnandi,
unz lýðveldið hrundi í rústir í
foáðum löndunum.
Þetta sama fyrirkomulag um
stjórnarval ættum við að taka
upp. Það mundi fljótlega hafa
þau áhrif, að hér yrði aðeins
tveir flokkar (eins og í Banda-
ríkjunum), sem nokkpr áhrif
hefðu, hægfara og róttækir, eða
atvinnurekendur og launþegar.
Forsetinn mundi bráðlega telj-
ast til annars hvors flokksins,
og veldi hann iþá menn í ráðu-
neytið úr iþeim flokki, er svo
styddi hann og ráðuneytið á
bingi. Þó kemur það fyrir að
forseti Bandaríkjanna velur ráð-
herra úr andstöðuflokki sumum,
t. d. eru tveir helztu ráðherr-
arnir í stjórn Roosevelts forseta
Anglýsingar,
sem birtast eigfa í
Albýðublaði»»,
verða að vesa
komnartil Augiýs-
ingaskrifstofunBar
í Alþýðuhúskmi,
(gengið inn frá
Hverfisgötu)
Eyrir ki. 7 að kTðbtt.
Siml 4908.
(hermála- og flotamála), sam-
veldismenn. Meðan eðlileg
flokkaskipting væri að komast
á hér undir .þessu fyrirkomulaffi
mundi forsetinn velja ráðuneyti
úr tveimur eða fleiri flokkum,,
er svo styddu hann og stjóm
hans á þinginu.
IV.
Forseti Bandaríkjanna hefir
víðtækt synjunarvald. Til þess
að lög öðlist gildi, sem hann hef-
ir synjað staðfestingar, þarf að
leggja þau fyrir þingið á ný, og
fá þar samiþykki % hluta þing-
manna í hvorri þingdeild. Þetta
mun sjaldan fást, svo synjun
hans er endanleg. í sumar, eir
leið kom fregn um það, að Roose
velt forseti hefði synjað 600 lög-
Fram. á 6. siðu.
Hinir flokkarnir mættu allir
töluvert af þessari reynslu læra.
Sundrungarsýkillinn í sjálf-
stæðismálinu, hinn erlendi und-
irróðursflokkur hér á landi, er
ibúinn að eitra það mál nóg, þó
að úr þessu yrði séð við vélráð-
um hans.
SÚ TILKYNNING, sem
stjórn Dagsbrúnar gaf út
í fyrradag, að hún hefði stofn-
að 100 manna ,,eftirlitslið“ í
þeim tilgangi meðal annars að
hafa vinsamlega samvinnu við
j lögreglu Reykjavíkur um eft-
| irlit með framkvæmd ákvæða
• vinnulöggjafarinnar og ákvarð-
í ana félagsins, ef til vinnustöðv-
| unar kemur, hefir vakið mikla
í athygli og þegar sætt alvarlegri
I gagnrýni í sumum blöðum höf-
| uðstaðarins.
Vísir skrifar í aðalritstjórn-
argrein sinni í gær:
„Stjórn Verkamannafélagsins
j „Dagsbrún“ tilkynnir í gær í
t blaði sínu, Þjóðviljanum, að stofn-
; að hafi verið hundrað manna ,lög-
| reglulið“ innan félagsins, og jafn-
I framt hafi lögreglustjóranum í
i Reykjavík verið send tilkynning
| þar um. Sagt er að hundraðshöfð-
5 ingi liðsins sé liðþjálfi svo sem
ýmsir menn hafa áður verið, sem
hátt hafa komizt, enda mun storm
! sveit þessari ætlað að hefja hann
til nokkurra valda og metorða.
j Stjórn Dagsbrúnar lætur þess
getið í tilkynningu sinni til lög-
reglustjóra, að ætlun herliðs þessa
sé, að hafa vinsamleg viðskipti ein
við bæjarlögregluna og samvinnu
um eftirlit við framkvæmd á-
kvæða vinnulöggjafarinnar og á-
1 kvarðana félagsins varðandi vænt
j anlegt verkfall. Virðist í því geta
falizt vísbending um að hugsan-
legt sé að félagið þurfi að upp-
fylla vinnulöggjöfina með sérstakri
lagasetningu af sinni hálfu, enda
kveðst félagstjórnin hafa í hyggju
að skrásetja nöfn þeirra manna,
er kynnu að gerast brotlegir við
ákvarðanir félagsins, en vafalaust
ber að skilja þetta svo að lögreglu
Dagsbrúnar sé heimilt að láta
fram fara húsrannsóknir á vinnu-
stöðvum, án sérstaks úrskurðar,
og mun ákvæði þetta vera sett til
uppfyllingar stjórnarskránni, eða
öllu frekar til breytingar á henni.
Stjórnarskráin hefir inni að halda
friðhelgisákvæði, sem vel gætu
brotið í bága við ákvarðanir Dags-
brúnar, en þá á lögreglulið Reykja
víkurbæjar að sjá svo um að Dags-
brún komi vilja sínum fram, hvað
sem ákvæðum stjórnskipunarlag-
anna kann að líða.
Hér mun vera um algert nýmæli
að ræða og ekki ómerkilegt. Er
ekki að efa að löggæzla öll fari.
vel úr hendi af hálfu félagsins,
enda hefir maður verið skipaður
fremstur í stjórn liðsins, sem hlot-
ið hefir nokkurra þjálfun og'
skólagöngu í ráðstjórnarríkjunum.
Lögreglustjóranum í Reykjavík
mun hafa borizt bréf Dagsbrúnar
nokkru eftir að það var birt í
Þjóðviljanum. Er ekki kunnugt
um hversu hann hefir brugðist við
tilkynningunni, en vafalaust er
löggæzlunni það mikill styrkur að
fá slíkan aðila til samstarfs, sem
annars vegar vill halda uppi lög-
um og reglu, en er hins vegar
bær um að setja ný lög og nýjar
reglur, þar sem þess þarf með, og
vinnulöggjöfin eða stjórnarskráin
reynast ekki „þénanleg til síns
brúks.“ Ekki sakar þá það að
stjórn Dagsbrúnar kveðst reiðu-
búin til að tvöfalda liðið, ef þess
gerist þörf... “.
Þannig farast Vísi orð í til-
efni af þessari liðstofnun. Tónn-
inn í skrifum Morgunblaðsins
er öllu alvarlegri, þótt inni-
haldið sé það sama. Það skrif-
ar í aðalritstjórnargrein sinni
í gær:
„Stjórn Dagsbrúnar hlýtur að
vera ljóst, að samkvæmt gildandi
lögum er lögreglunni bannað að
hafa önnur afskipti af vinnudeil-
um en þau, að halda uppi friði
og afstýra skemmdum, meiðslum
og vandræðum. Vitanlega er það
hin opinbera lögregla, sem þetta
Fram. á 6. síðu.