Alþýðublaðið - 06.04.1944, Blaðsíða 6

m w **>
Fimmtádagnr 6. apríl 1944
Einar G. Kvaran (til vinstri) og Stefán Hilmarsson (til hægri)
skylmast, en ;þjónar þeirra og systur reyna að skakka leikinn.
þ/: , Leikjkvöld Menntaskólans:
Hviklynda ekkjan eítir L. Holberg
NÚ á þessum síðustu tímum, á
dögum Alfreðs, BÖrs og
Gauts, hefur Menntaskólinn í
Reykjavík dregið mjög að sér
athygli okkar Reykvíkinga. Ja,
reyndar er ég hræddur um, að
mönnum í mathematiskri deild
þyki hér ekki nógu rökvíst að
o'rði komizt, því ekki er það
fyrst og fremst húsið sjálft,
þessi sterkviðaði og stæðilegi
forgarður alls, sem eftirsóknar-
vert var í lífinu, í augum okkar,
sem aldrei komumst þangað,
heldur það, sem Öllum húsum er
dýrmætara, æskan sjálf, sem
gefur þessu gamla, gráa húsi líf
og ht.
Um leið og nemendurnir
hjálpuðu ofurlítið við skynsam-
lega dreifingu stríðsgróðans með
hlutaveltu sinni, gáfu þeir út
mjög myndarlegt blað, blað,
sem sagði rétt til um uppruna
sinn: að þar hafði æskan sjálf
um fjallað.
Kvöldvaka þeirra mun og
vafalaust hafa fallið hlustendum
vel í geð og ejr ekki ólíklegt, að
hún verði höfð til fyrirmyndar
við kvöldvökur annarra skóla
eða stofnana í framtíðinni.' En —
hóf er bezt að hafa í allan máta.
Var ekki fullkomleikinn óþarf-
lega mikill? Hlutverk kennara
Menntaskólans hlýtur a. m. k.
stundum að verða stærra en að
spyrja alVeg út úr bókinni og
segja: alveg rétt, ágætt, já, takk.
En sleppum nú þessu gamal-
mennisnöldri og látum söguna
víkja í Iðnó s.l. þriðjudagskvöld,
þar sem nemendur skólans, trúir
sögu sinni, fortíð og erfðavenj-
um (svo sem tilvonandi þjóðar-
leiðtogum ber að vera) héldu sína
árlegu leiksýningu. Var það í
þetta sinn Hviklynda ekkjan
eftir L. Holberg. Rétt fyrir kl. 8
fylltist húsið af nokkuð ósam-
stæðum hóp. Þangað komu: for-
eldrarnir, sem áttu í kvöld börn-
in sín á haettusvæðinu, nemend-
urnir sjálfir, ungir og fallegir
(allir, sem ég sá), flestir kennar-
ar skólans, Magnus frónski,
Magnús franski, Ólafur hinn
sögufróði og hvað þeir nú heita,
en alfaðir Pálmi skaut augum at-
alt úr Hliðskjálfi sínu yfir hóp-
inn, en vér undirritaður alls ó-
verður fulltrúi stórveldisins lét-
um fyrirberast úti við vegginn
eins og þokuklakkur við sjón-
deildarhring.
Vera má, að ýmis leikrit Hol-
bergs væru eins vel eða betur
fallin til flutnings hér. En hvað
um það, leikurinn vakti hlátur
og gleði áhorfendaxma og gaf
fjölmörgum nemendum skólans
skemmtilegt verkefni að spreyta
sig á.
Frammistaða hinna ungu leik-
enda var yfirleitt hin ánægjuleg-
asta og þeim og „föðurnum“, hr.
Þorst. Ö. Stephensen, til sóma.
Leikur Hólmfríðar Pálsdóttur
bar þó af, ekki sízt um vald yfir
hlutverkinu og umhverfi sínu,
það var yfir henni í hlátri og
gráti, ærslum og hverflyndi ör-
yggi þess, sem veit og finnur, áð
hann hefir mátt til að leysa verk
sitt vel af hendi. Hér verða engir;
spádómar birtir um framtíð
hennar sem leikara, en stúlkan
sú gæti látið alla spádóma rætast.
Þá var og leikur Einars Páls-
sonar sem Hinriks þjóns mjög
góður og hafði hann auðsýnilega
lagt mikla alúð við hlutyerk sitt,
sérstaklega var framsögn hans
öll ágæt í hinum kímilegu hug-
leiðingum þjónsins. En ekki veit
ég hvort allar ungu stúlkumar
hafa verið ánægðar með að þess
gætti lítið í gervi þjónsins, hvað
hann Einar er laglegur.
Álfheiður Kjartansdóttir lék
Pernillu þernu, laglega og
smekkvíst, en ekki af miklum
tilþrifum.
Ásmundur Sigurjónsson hafði
á hendi allstórt hlutverk, Petrón-
íus, hinn óheppna heimspeking
og vatni ausna vonbiðil ekkj-
unnar. Helzt mætti það ut á leik
Ása setja, að áhorfandinn gleym-
ir því ekki, að hann hefir fyrir
framan sig ungan mann, þrátt
fyrir gráu hárin og latínusprokið.
Óg stundum þyrfti hann að tala
greinilegar. — Hámarki náði
kæti áhorfenda þegar Níels Þ.
Sigurðsson, stór og stæðilegur
lögregluþjónn með flautu og allt
tilheyrandi, snaraðist inn á svið-
ið og sópaði burt með sér heim-
spekingnum og hljóðfæraleikur-
unum hans eftir hinn vota og vol-
æðislega serenade-„söng“ undir
gluggum ekkjunnar.
Kavalérana í leiknum, með
sverðið við hlið, karlmennsk-
una(?) í barminum og kvonbæn-
irnar í hjartanu, léku þeir Stef-
án Hilmarsson og Einar G. Kvar-
an liðlega og smekkvíslega. Og
slíkt hið sama má segja um
frammistöð.u þeirra Dóru Har-
alds og Kristínar Helga, enda
mun hin .fyrrnefnda vera æfðasti
leikarinn, sem þarna kom fram.
Þá má ekki gleyma þjónum
kavaléranna, ekki lífguðu þeir
svo lítið upp í landslaginu, Jón
Emils og Guðjón Steingrímsson,
^érstaklega stóð Jón sig rösklega
og gervi Guðjóns og tilburðir
voru út af fyrir sig nægir til að
vekja fögnuð.
Þó segja megi ef til vill að leik-
ritið sé ekki veigamikið, þá er
yfir öllum flutningi þess sá þokki
og sú gleði, sem æskunni einni
er gefin. Og ekki þarf að efa að
skólafólkið hérna í Reykjavík
sækir þessa sýningu, sem því
fyrst og fremst er ætluð. En ejck-
ert gerði til, þótt eitthvað af eldri
árgöngunum slæddist með, því
það er holt gömlu fólki og veður-
bitnu að hverfa stund og stund
þangað, sem æskan ræður lönd-
um, því að „endalaust er vorið á
hennar Furðuströndum“.
Sendiherra Alþýðublaðsins.
(Frh. af 5. síðu.)
Hann var sérkennilegast eygur
allra manna, sem ég hefi kynnzt.
í augnaráðí hans fólst mildi og
gleði, en jafnframt ógn og hatur.
Hann varð brátt mjög handgeng-
inn mér, og lærði ég margt af
honum. Rys kunni svör við
flestu og varð aldrei ráðafátt.
Hann sat aldrei auðum höndum,
yar ávallt reiðubúinn til þess að
efna til stórræða. Honum þóttu
verkefnin aldrei of mörg né
hætturnar of miklar. Ég'læt hér
g'etið sögunnar um prammann,
sem er gptt dæmi um afrek Rys.
Rys var kvæntur, og þegar Han-
eczka dóttir hans fæddist, vildi
hann gera allt það fyrir hana,
sem hugsazt gat. Þar eð pramm-
ar voru sjaldgæfir í Póllandi, og
þeir ófullkomnir, er fyrir voru,
fór Rys til útlanda til þess að
kaupa pramma handa henni. Og
þótt ótrúlegt megi virðast, auðn-
aðist honum þetta.
Kasia kona hans var vinnu-
kona. Með þeim voru aðdáunar-
.lega góðar ástir. Ég dvaldist oft
hjá henni næturlangt, þegar Rys
var burtu í leiðöngrum til þess
að afla okkur einhverra mikil-
vægra nauðþurfta. Þegar fótatak
heyrðist, færðist gleðibros yfir á-
sjónu hennar, en þegar það fjar-
lægðist aftur, hafði hún jafnan
afsökunarorð á hraðbergi. Þegar
dagur reis, og Rys var enn ókom-
inn, sagði hún ávallt sem svo: —
Verið óhræddir, herra, það er
allt í lagi með hann Rys minn.
Þegar Rys var jafnvel nokkrum
dögum á eftir áætlun, eins og oft
kom fyrir, má guð vita, hversu
henni var innan brjósts. En ég
heyrði aldrei æðruorð falla af
vörum hennar. Og þegar að því
kom, að hann legði upp í nýjan
leiðanguE, hafði hún ávallt hrað-
an á að gera hann úr garði. Þó
duldist henni eigi, hvaða örlög
ægðu honum, ef hann féll í hend-
ur óvinanna.
ANNAR aðdáunarverður æsku
maður, Wladek að nafni, \
var tekinn nöndum af Þjóðverj- j
um. Þegar Gestapomennirnir !
sannfærðust um það, að ógerlegt j
var að krefja hann til sagna með (
pyndingum, tóku þeir föður hans
höndum og misþyrmdu honum í
augsýn sonar síns. Gamli maður-
inn lézt af kvölum, en þó var
Wladek hljóður sem fyrr. En
þegar móðir hans var leidd inn
og skyldi kvalin, let hann löug-
ast. Hann Ijóstaði upp um eina
bækistöð okkar. Viku síðar kom
Rys þangað og féll í hendur Ge-
stapomanna, er sátu þar fyrir
honum. Þegar hann var leiddur
inn í fangaklefann eftir pynding-
arnar fyrsta daginn, hugðist
hann fremja sjálfsmorð með því
að skera sig á gleri, en samfang- I
ar hans hindruðu hann í þeim |
ásetningi sínum. Þegar Rys hafði |
þolað pyndingar næsta dags, lýsti
hann því yfir, að hann myndi af-
bera þetta. Hann sá Wladek, sem
þá var orðinn vitfirrtur, nokkru
síðar. Wladek þekkti hann ekki,
en Rys gekk til hans óg þrýsti
hönd hans, enda þótt verðirnir
reyndu að hindra hann í því. Ég
mun ekki reyna til þess að lýsa
harmi mínum, er ég frétti, að
Rys hefði verið tekinn höndum.
Mér er næst að halda, að það
hefði ekki féngið meira á mig,
þótt ég hefði frétt, að faðir minn
eða bróðir hefði fallið í hendur
Gestapomanna. Rys þekkti fjöl-
marga þeirra, er háðu viðnáms-
baráttuna gegn Þjóðverjum.
Hann þekkti verkamenn, her-
menn, sendiboða, liðsforingja og
aðra slíka. Hann þekkti hundruð
þeirra, og þeir gerðu sér þess
glögga grein, að þeir áttu líf sitt
undir honum eftir að hann háfði
verið tekinn höndum. Þó skipti
enginn þeirra um samastað. Það
sannar bezt hvílkt traust þeir
báru til Rys.
Fyrst af öllu varð að búa Kasiu
og barninu öruggan samastað.
Hins vegar vissum við, að Ge-
stapo myndi taka hvern þann
höndum, er freistaði þess að ná
fundi þeirra. Jozek, er bauðst til
þess að taka starf þetta að sér af
frjálsum vilja, átti eigi aftur-
kvæmt. Þó gat ég nokkru síðar
Sent Rys þá orðsendingu í fang-
elsið, að kóna hans og barn væru
heil á húfi og úr allri hættu.
Nokkru síðar tókst Rys og þrem
félögum hans að flýja úr fang-
elsinu. Engin orð fá lýst gleði
minni, er mér bárust þær fréttir,
að Rys hefði tekizt að flýja úr
klóm kvalara sinna og væri á ör-
uggum stað.
*
|7 G BEIÐ EKKI boðanna með
að ganga á fund Rys. Ég var
svo hraerður, að ég mátti ekki
mæla. Ég g’at ekki..einu sinni
þrýst hönd hans vegna geðshrær-
ingarinnar, sem hafði altekið
mig. Hann hafði látið á sjá eftir
pyndingar þær, sem hann hafði
orðið að þola, en blikið í augum
hans var hið sama og fyrrum.
Hann varð mér fyrri til að hefja
máls. Hann fór þess á leit, að
honum yrði falið staff, sem var
enn hættulegra en nokkuð það,
sem hann hafði tekizt á hendur
til þessa. Hann vildi helga sig
því framvegis að bjarga föngum
úr fangelsum Þjóðverja. Þannig
var Rys, og þannig var baráttu-
hugur okkar allra, sem efndum
til viðnáms gegn innrásarhern-
um og beindum sjónum okkar til
Lundúna. Lundúnir voru okkur
kærir að vonum, því að þar höfðu
leiðtogar okkar aðsetur, sem
fylgdust með baráttu okkar og
skipulögðu hana raunar í ýms-
um þáttum.
Eins vil ég láta getið að lokum.
Ég er aðeins tuttugu og níu ára
gamall, og enda þótt ég hafi elzt
mjög síðustu fjögur ár mín
heima í Póllandi, finnst mér ég
enn vera ungur maður. Hugur
minn beinist til framtíðarinnar,
sér í lagi- þó til framtíðar Pól-
lands. Ég bíð hins nýja dags, er
bjarmi byggðir og bæi Póllands.
Eigi alls fyrir löngu fór ég hönd-
um Um föt þau, er ég bar, þfegar
ég flýði brott af Póllandi. Þá
fann ég miða, sem hafði verið
vendilega falinn. Á miða þessum
gat aðeins að líta nokkur vélrit-
uð orð: —- Guð blessi þig. Ég bíð
þín og verð sú hin sama, þegar
þú kemur aftúr heim. Ég veit
ekki, hver hefir skrifað þessi
orð. Ef til vill hefir það verið
unnusta mín. En það skiptir
Prjénsilkiblússur
með löngum og
stuttum ermum.
§fl„ TOFT-
Skólavörðust. 3. Sími 1035.
raunar minnstu máli, því að orð
þessi geta átt við um alla vini
mína heima. Þeir munu verða
hinir sömu og þeir áður voru, er
ég kem heim. Vinátta sú, sem
hefir tengt alla Pólverja órjúf-
anlegum böndum, mun eigi fyrn-
ast né breytast. Hún hefir vígzt
í eldraun hinna ógnlegustu tíma,
sem dunið hafa yfir land vort og
þjóð. Þótt vinátta þessi og sam-
hygð sé til komin í hungri og
kúgun, mun hún verða eilíf og
hennar mun gæta að miklu í því
Póllandi framtíðarinnar, sem ég
þrái að líta og gista, meðan lífs
ég er.
HVAÐ SEGJA HIN BLÖÐIN
Frh. af 4. síðu,
stærri eignir, t. d. rafveitur, síldar-
verksmiðjur og stærri skip, heldur
én smærri éignir, t. d. jarðir.
Það er þetta fyrikomulag, sem
er vafalaust álitlegast til að leysa
núverandi þjóðnýtingarrekstur stór
útgerðarinnar af hólmi. Það er
þetta fyrirkomulag, sem myndi
geta gert rekstur stórútgerðarinn-
ar öruggastan fyrir þjóðarheildina.
Það er búið að reka stórútgerðina
til nógu mikils tjóns á grundvelli
hinnar verstu tegundar af þjóð-
nýtingu, þótt nú verði hafizt handa
um að koma henni á öruggari
grundvöll."
Ef þetta er af heilindum
mælt, þá verður því ekki neit-
að, að það er harla mikið, sem
Morgunblaðinu og Timanum ber
á milli um framtíðarskipulag-
úgerðarinnar. En broslegt er að
sjá, hve djúpt gamlir fordómar
sitja enn, jafnvel hjá þeim, sem
nú viðurkenna, að hverfa verði
frá hinu gamla skipulagi einka-
rekstursins á stórútgerðinni,
þegar þeir eru að burðast við
að reyna að afneita þjóðnýting-
unni með því að klína nafni
hennar á örgustu fyrirbrigðí
gróðabrallsins á umliðnum ár-
um, eins og Tíminn gerir. En
vonandi reynist alvaran í þess-
um síðustu skrifum Tímans um
skipulagsmál útgerðarinnar eitt
hvað meiri, en í gagnrýni Jón-
asar frá Hriflu á Jensenssonum
endur fyrir löngu
Fyrstu verðlaun.
Nemendur við listaháskóla í New York luku nýlega miklu
Lofsorði á þessa ljósmynd og veittu henni fyrstu verðlaun á
stórri myndasýningu þar. Myndin er af hinni frægu kvik-
myndastjörnu og dansmey Rita Hayworth.