Alþýðublaðið - 22.04.1944, Blaðsíða 4

AITV-ÐUBLAÐIÐ
ttmrn t ammtmmmmtmmmmmmmmmmam*
Laugardagur 22. apríl

Pétar Sigarðsson;
Vislndin og andinn.
mtstjórt: Steíán Pétursson.
j SSmar ritstjórnar: 4901 og 4902.
1 Rltstjórn og aígreiðsla í Al-
Jíýðuhúsinu við Hverfisgötu.
Öigefandi: /UþýSuflokkurinn.
ifmar afgreiðslu: 4900 og 4906.
Verð 1 iausasölu 40 aura.
Alþýðuprentsmiðjan h.t
lað, sem mjólfeor-
oejrtendur ero Iðtn-
Ir feorga.
SÍÐAN nokkrir Framsókn-
ar- og Sj álfstæðisílok ks-
menn tóku stjórn mjólkur-
skipulagsins í sínar hendur með
ólögum og oíbeldi hefur þeim
tekist að láta mjólkurneytend-
ur greiða svo að segja allan
þann kostnað, sem þeir kæra
sig um og þeim dettur í hug.
Kemur þar margt ótrúlegt til
greina og er sennilega ekki allt
komið í ljós, sem þar fer fram,
að tjaldabaki.
Eins og blaðið Tíminn hefir
skýrt frá, og getið var um hér
í blaðinu, hefir samkomulag 6
manna nefndarinnar nú verið
framkvæmt þannig, að bænd-
ur eru greiddar kr. 1,32 fyrir
mjólkurlíterinn, en ekki 1,23,
Maður skyldi svo ætla, að af
þeirri upphæð legðu bændur
fram til byggingar hinnar nýju
mjólkurstöðvar, því svo mikið
hefir verið um það rætt, að
þeir ættu hana með húð og hári
og kreistu greiðslurnar til
hennar undan sínum „blóðugu
nöglum“ eins og „bændavin-
irnir“ hafa konaizt að orði.
«En það er ekki aldeilis því
að heilsa. Framleiðendur fá
þessar greiðslur án nokkurs
frádrags vegna byggingar-
kostnaðar. Það eru mjólkur-
kaupendurnir sem verða að
bæta því smáræði á sig og ekki
var látið nægja með minni
upphæð en 13 og Vs úr eyri á
hvern mjólkurlíter, seldan í
Reykjavík og Hafnarfirði, s. 1.
ár. Og þar sem mjólkin hefir
ekki enn lækkað í verði og ef
hún gerir það ekki á þessu ári,
má búast við sömu, upphgeð
aftur í ár.
Síðan eru neytendur látnir
greiða stjórnarkostnaðinn og þó
tilnefna framleiðendur sjaltir
stjórnarmeðlimina, eða þeir til
nefna sjálfa sig, um það eru
engar opinberar reglur, svo
vitað sé. Á þessu hálfa ári sem
þessi sjálfkjörna stjórn heíir
starfað, hefir hún látið neyt-
endur greiða sér rúmar 21
þúsund krónur. Dýr mundi
Hafliði allur. Dýr verður stjórn
in allt árið. Síðan kemur kostn-
aður við Mjólkursölunefnd, 16
þúsund krónur. Og allt borga
mjólkurkaupendur. Þá er til
félagsskapur hér í nágrenninu
er heitir Mjólkursamlag Kjalar
nesþings og samanstendur af
framleiðendum. Félagsmenn
greiða nú ekki lengur kostnað-
inn við að halda uppi þessu
félagi. Það gera mjólkurkaup-
endur bæjanna. Rúmar 7 þús-
und krónur eru teknar af út-
söluverði mjólkurinnar, eftir
að bændur hafa fengið sitt á-
kveðna verð og sem ekki má
fara niður fyrir vissa tiltekna
upphæð, til þess að halda líftór-
unni í þessu félagi bændanna.
GOTT ER ÞAÐ, að við og
við koma á bókamarkað-
inn bækur, sem eru mæli-
kvarði á sannlei'ksást maima,
bókmenntasmekk, lestrargetu,
menntaþoska ©g hugsanaskýr-
leik. Ein slik bók er „Vísindin
og andinn“. Hún er ekki fyrir-
ferðarmikil, en hún er ósvikinn
málmur.
. Okkur liggur við að miklast
af alþýðumenntun okkar, bók-
viti og lærdómi, en bókaval
okkar og gildismat á bókum, er
oft óvægur mælikvarði á þenn-
an andlega vöxt okkar og
menningarþroska. *
Fyrir tveim árum sá ég í
ensku blaði ofurlítinn ritdóm
um bók, er þar neíndist: „Sci-
ence and the spiritual“. Ég
pantaði bókina strax, en þótt
ótrúlegt sé, varð ekkert af því
þá, að ég læsi bókina. Nú um
stundir snjóar bókum svo ört,
að margt hlýtur að fenna í kaf
fyrr en varir, og svo fór um
þessa litlu bók.
En nú hefir dr. Guðmundur
Finnbogason, ekki aðeins . lesið
bókina hvað eftir annað, á
þessu tímabili, heldur snúið
henni einnig á íslenzku og lagt
þar enn einu sinni ofurlitla
prófraun fyrir lesandi menn í
landinu. Getur vel farið svo,
að þessi litla bók komi upp um
margan, en öðrum verður hún
áreiðanlega mikill fengur.
1 formála bókarinnar gerir
dr. Guðm. Finnbogason ráð
fyrir, að „hver sæmilega
greindur lesandi geti fylgzt
með rökfærslu höfundarins, ef
hann les með athygli og hugs-
ar vandlega um það, sem hann
les“.
Þarna hygg ég, að þýðand-
ínn tefli á tæpasta vaöiö. Það
er hyggja mín, að t. d. þriðja
erindi bókarinnar verði stremb
ið öllum þorra manna, sem
vanastur er að lesa alls konar
léttmeti — sögur, almennar
fræðibækur og hugleiðingar
um algeng hugðamál manna,
jafnvel þótt þeir verði að telj-
ast „sæmilega greindir“ menn.
En ekki rýrir þetta gildi bók-
arinnar og ekki verður þýðand-
anum láð þetta drengilega
traust á skilningsþroska manna.
Ekki auðveldar það lestur
bókarinnar, að dr. Guðmundur
Finnbogason kemur oft miklu
umhugsunarefni fyrir í fáum
orðum og stuttum setningum,
hvort sem hann þýðir eða frum-
semur. Hann er einnig nýyrða-
smiður og hlífir lítt ýmsum
mál ven j um hugsunarley sisins.
Þetta glepur stundum þá,
sem rígskorðaðir eru í hina
algengu málvenju og lúta henni
hugsunarlaust í hlýðni. Þegar
t. d. dr. G. F. nótar orðið „færi“
í staðinn fyrir „möguleika“
(sjá bls. 53), þá er vafamál,
hvort allir lesendur bókarinnar
hagnýta sér það réttilega. Það
er svo sem engin eftirsjá í orð-
unum „mögulegt“ og „ómögu-
legt“ úr málinu, en þau eru
orðin ærið rótgróin í tungu
vorri, eins og mörg önnur kyn-
blendingsorð frá niðurlæging-
artímabili hennar.
Þetta djúpúðga heimspekirit,
„Vísindin og andinn“, er
skemmtileg skilgreining og
þrauthugsuð röksemdafræðsla
um tvíeðli mannsins. Það er
rökstudd krafa um gildi hug-
sjónalífs og hugsjónaheimsins
engu síður en orsakaheimsins.
Það, sem gerir manninn að
manni, er fyrst og fremst þetta,
að hann stjórnast ekki aðeins
af eðlishvötum, eins og dýrið,
heldur einnig, og miklu fremur
ef hann á að geta heitið mað-
ur, af hugsjón, og sú hugsjón
heimtar oft sigur yfir kröfum j
eðlishvatanna. Á þessari stað-
reynd byggist allt siðgæði og
andlegur þroski.
Eins og hinn náttúrlegi mað-
ur er ekki nein einstæða í
ríki náttúrunnar, heldur ber á
sér öll skyldleikamerki hennar
og er sjálfur sönnun hins
náttúrlega heims, svo er og
andi mannsins og hugsjónalíf |
hans ekki heldur nein einstæða
í tilverunni, en hlýtur að eiga
isitt föðurland. Þass vegna er
trúin á hinn andlega og æðri
heim ekki aðeins réttmæt,
heldur sjálfsögð og í raun og
veru vísindaleg, þótt ekki verði
tilvera hans sönnuð með öðr-
um rökum en þessum, sem
verða að takaast gild sem
reynsluvísindi.
Skyldi einhverjum, sem les
bókina, finnast þungt að sækja
á brattann, vil ég samt ráð-
leggja honum, að hætta ekki
fyrr en hann hefur náð síðustu
blaðsíðu bókarinnar — efsta
tindinum, og mun hann þá
hafa undurfagra útsýn.
Hér er ekki gerlegt að vitna
neitt að ráði í bókina. Það gæti
líka skemmt fyrir henni, því
að hún verður að lesast öll.
Þó get ég ekki stillt mig um
að benda á eftirfarandi línur,
sem eru á síðustu blaðaíðum
bókarinnar:
„Vér getum sagt, að frá sjón-
armiði vísindanna eru geysi-
ríkar ástæður til að ætla, að til
sé æðri andi, er sé uppspretta
og leiðtogi þeirrar fullkomnun-
ar, sem laðar og býður og kvel-
ur oss með hugsjónum vorum,
andi er vilji draga, alla menn
til sín og sé sá drottinn, er
llætur allt orsakakerfið þjóna
markmiði sínu; hann skapi þá
einingu, er hugsunin stóðugt
leitar að, og bæði stjórni lifi
mannsins, með hugsjónum, og sé
„sú ást, er hreyfir sól og aiiar
aðrar stjörnur“, eins og Dante
orðar fagurlega (bergmál af
orðum Aristotelesar: „Hann
hreyíir eins og hið elskaða“) í
lok sinnar löngu Divina
Commedia“ ....
„Af því að hún (hugsjóna-
heimspekin) er ólík þeirri heim
speki, sem heimildar'laust
styðst eingöngu við náttúru-
vísindin, hefir hún t. d. rúm
fyrir hugmyndir um forsjón og
kraftaverk, dóm og fynrgefn-
ingu og endurlausn, guðsdýrk-
un og bæn, samfélag heilagra
og bræðralag allra manna" . .
„Einhverrar slíkrar sýnar
(yfirsýn hugsjónarinnar) er
íbrýn þörf. Það er að miklu
leyti af því að vér höfum hana
ekki, að hrægammar eru nú á
reiki um loftin, hákarlar vaða
um höfin sjö og rándýr æða um
fjórar af fimm álfum heimsins.
Ef við eigum að vera menn á-
fram og hressa við hruma trú
annarra, þá meguim vér ekki
leita að deyfilyfi heldur hress-
ingarlyfi, ekki gleypa í oss
svefnlyf og dreyma oss út úr
vaxandi * skelfingum, heldur
stökkva á fætur, og hlýða hinu
örugga boði að nema staðar og
temja á ný endurvakið dýrs-
eðli mannkynsins“.
Þökk sé bæði höfundi og þýð
anda fyrir þetta þrauthugsaða
og uppbyggilega rit.
Pétur Sigurðsson.
Þetta bera hinir nýútkomnu
reikningar Mjólkursamsölunn-
ar með sér.
Þá hefír Jónas frá Hriflu
upplýst í nýútkomnu tölublaði
af „Bóndanum" að Mjólkur-
samsalan hafi greitt útgáfu-
kostnað þess blaðs. Ekki greinir
hann frá því, hvað lengi það
hefir verið, né með hve hárri
upphæð og ekki virðist þess
kostnaður getið í hinum opin-
beru reikningum Samsölunnar.
SkylcU svo vera um fleira?
tll af^rwðslumámia Alþýðublaðsms úti á landl.
Vinsamlegast gjöiið sem fyrst skil fyrir 1. árs»*
l
fjórðiaiig blaðsins.
AlþýðabiaSið. - Sími 4900
SÍÐASTA BLAÐ Þjóðólfs
ritar Jónas Guðmundsson
alllanga grein, sem hann nefnir
„Leiðin til einræðis“. í upphafi
greinar sinnar segist Jónas
draga í efa, að menn geri sér
yfirleitt grein fyrir því, hver sé
hin raunverulega merking orð-
anna „lýðræði“ og „einræði“,
enda þótt það séu vafalaust þau
orð, er oftast heyrast nú á dög-
um, þegar á istjórnmál sé
minnzt. Síðan heldur greinar-
höfundurinn áfram:
„Þetta kann nú aS þvkja líkast
öfugmæli, en athugum málið dá-
lítið nánar. Við skulum líta örlítið
á orðið „lýðræði“. Það er engum
efa undirorpið að menn leggja
margar merkingar í það orð og er
slíkt háskalegt, ef skynsamleg nið-
urstaða á að fást af rökræðum
manna um stjórnmál almennt.
Sumir leggja þá merkingu í orðið
„lýðræði“, að þar sé abeins full-
komið lýðræði, sem meirihlutinn
einn ræður öllu og minnihlutimn
á engan rétt. Ætti að framkvæma
slíkt „lýðræði“ að fullu yrði að
leggja hvert mál undir atkvæði
allra landsmanna, og telja það
svo rétt sem ofan á verður við
hverja atkvæðagreiðslu.
Önnur skoðun á „lýðiræði“ er sú,
að lýðræði sé sama og það, sem
á erlendu máli er kallað „demo-
kratí“, en með því er nánast átt
við þrískiptingu þjóðarvaldsins
rnilli jafnrétthárra aðila — þ. e.
í framkvæmarvald, dómsvald og
löggjafarvald og nokkra trygg-
ingu handa minnihlutainum til
þess að vernda skoðanafrelsið í
þjóðfélögunum. Loks er svo sú
skýringin, að ein tegund einræð-
isins — kommúnisminm — sé f
raun og veru „fullkomnasta lýð-
ræðið“ eins og kommúnistar hér
halda fram og hafa t. d. haldið
fram i útvarpinu. Kemur þessi
skoðún vel fram í því, að komm-
únistar telja Rúsland til lýðræðis-
rikja, þó vitað sé að þar er ekki
til pólitískt frelsi i þeim skilningí
sem lagður er þaú orð hér á Norð
urlöndum og meðal engilsax-
neskra þjóða. Við fáum ekki skil-
ið að þar geti verið „lýðræði“
sem eirin flokkur hefir útrýmt
öilum. 'hinum með efbeldj og bann
ar þeim að stairfa bæði i ræðu og
riiti.
En þegar þesu er nú svona far-
ið með orðið „lýðræði", og þegar
þess er gætt, að þáð er eimmitt
„lýðræði“,sem við búum við hér,
og teljum mjög svo eftirsóknar-
vert, hvernig mundi þá skilningur
okkar á hinu orðinu — ,einræði“
— vera?
Það virðist svo sem fiestir leggi'
þá merkingu í orðið einræði, að
þar sé einræði 'sem einn maður
ræður eða hefir öll æðstu völd.
Saninast þetta af því að Hitler,
Mussolini, Franco og Stalin eru
taldir einvaldar í ríkjum sínum,
en i þeim löndum var og er „ein-
ræði“. '
•Þessi skilningur á „einræði“
mun vera svo almennur að varla
sé um annan að ræða hér á landi, a.
m. k. ekki meðal alls almannings.
Er það óneitanlega dálítið táknrænt
og er glöggt dæmi um okkar gegm
sýkta stjórnmálalíf, að í orðinu,
sem við táknum með okkar eigið
stjórnskipuiag skuli lagðar ekki
færri en þrjár merkingar, en í
orð það, sem notað er um andstæð
una skuli almennit vera um aðeins
eina merkingu að ræða.“
|
Um eínræðið, og hvernig það
kemst á, segir Jónas:
„Ætlunin var hér að athuga
lítillega hvað er einræði, og hvern
ig það kemst á i löndunum. Ég
held því fram, að einræði sé ekki
fyrst og fremst alræðisvald eins
manns. Því í öllurn löndum er það
svo, að þó að völdin séu e. t. v.
að fonminu til í höndum eins
manins eru þau það ekki í raun
og veru, Það er augljósl mál, að
einræði verður ávallt til með þeim
hætti að ákveðin klíka í þjóðfé-
laginu tekur í síniar hendur allt
þjóðarvaldið. Þessi klíka getur
heitið „flókkur" — það hét hún
t. d. í Rússlandi, iÞýzkalandi og
Ítalíu — er kommúnistar, nazistar
og fasistar itóku þar eiriræðisvöld,
en hún gétur líka heitið ,her“
eins og raunverulega átti sér stað
á Spáni og Póllandi, eða eitthvað
enn annað. Að minum dómi er
því hvert það land eða hver sú
þjóð á hraðri leið itil einræðis, er
upp kemur hjá henni augljós til-
hneiging itil þess að safna öUu
IWk. á 6. hMIb.