Alþýðublaðið - 28.04.1944, Blaðsíða 6

tf I
ÞjóðaraHnræðagreiðslan 20.-23. maí 1944
Þaiuiig lítur atkvæðaseðillinn út áður en greitt er atkvæði:
I
Þ: agfsályktun frá 25. febrúar 1944, um niðurfelling
é insk-íslenzka sambandslagasamningsins frá 1918:
. á iþingi ályktar að lýsa yfir því, að niður sé fallinn
cbmsl-íslenzki sambandslagasamningurinn frá 1918.
Alyktun þessa skal leggja undir atkvæði allra alþing-
iskjásenda til samþykktar eða synjimar, og skal atkvæða-
gxei'íslan vera leynileg. Nái ályktun samþykki, tekur hún
giMf, er þesf ari alþingi hefir samþykkt hana að nýju að aflokinni atkvæðagreiðslu.
» r ja
nei

r fofr- Stjórnarskrá lýðveldisins Island, samþykkt á alþingi 1944. * ■ w
- • r ja
nei
Þeir, er samþykkja þingsályktunina eða stjómarskrána, setja
kross fyrir framan já, en hinir fyrir framan nei.
Munið að greiða atkvæði um hvorttveggja!
Setjið kross á báðum stöðum fyrir framan já!
Ffrsta útseróarsamviBimfélagið.. 1
Fríh. af 4. síðu
Kristján Jónsson, Magnús Ólafs
son.
Viku síðar, fimmtudaginn
■ ar sjómanna og verkafólks til
að ræða málið. Var fundurinn
haldinn í aðalsamkomuhúsi bæj
arins í Hrannargötu, og var hús
ið troðfullt út úr dyrum.
23. desember 1927, boðaði nefnd
jþessi til stofnfundar fyrsta út-
gerðarsamvinnufélags á íslandi.
Fjölmenni var á fundinum,
meðan á umræðum stóð, en svo
þegar að því kom að skrifa sig
fyrir framlögum til félagsins,
tíndust allir út nema einir 15
menn, þar af nokkrar konur.
Söfnuðust þarna á fundinum lof
orð fyrir 14 650 króna framlög-
úm, og þar með var Samvinnu-
félag Isfirðinga stofnað, lög þess
samþykkt og bráðabirgðastjórn
kosin. — Stjórnina skipuðu þess
ir menn: Haraldur Guðmunds-
Bon, Vilmundur Jónsson, Kristj
6n Jónson, Eiríkur Einarsson og
Ingólfur Jónsson.
Isafjarðarbær hafði, án þess
að hann vissi af því sjálfur, feng
ið sína beztu jólagjöf.
í Samvinnufélagið gátu allir
verkamenn og sjómenn geng-
ið, ef þeir greiddu 10 króna inn-
tökugjald og lofuðu að hafa
greitt 50 króna framlag til stofn
sjóðs fyrir árslok 1929. Þeir,
Bem áttu bát eða hlut í bát,
urðu þó að greiða minnst 100
íkrónur, ef þeir ætluðu að ger-
ast félagsmenn og fela félaginu
eð annast fyrir sig útgerðar-
Btjórn og afurðasölu.
Fjársöfnun var nú haldið á-
fram, og ákváðu nokkur félög
að leggja fram fé til samvinnu-
útgerðarinnar, auk fjölda ein-
Btaklinga, sem skrifuðu sig á
lista, er bornir voru um bæinn.
Urðu stofendur Samvinnufélags
ins áður en lauk um 130 að tölu.
— Félögin, sem lögðu fram fé
til stofnunar samvinnuútgerð-
inni voru: Verkalýðsfélagið Bald
ur, Sjómannafélag ísfirðinga,
Kaupfélag ísfirðinga, Bökunar-
félag ísfirðinga og Iðnaðar-
mannafélag ísfirðinga. Þá lagði
hafnarsjóður ísafjarðar fram 10
jþúsund krónur til félgsstofnun-
arinnar.
Þessu næst var leitað til þings
ins, og þann 3. maí 1928 gat for
maður félagsstjórnarinnar, Har
aldur Guðmundssonalþingismað
ur, tilkynnt, að alþingi hefði
heimilað ríkisstjóminni að
ganga í ábyrgð fyrir allt að 320
þúsund króna láni vegna skipa-
kaupa handa félagsmönnum í
Samvinnufélagi ísfirðinga.
Skilyrði fyrir ábyrgðinni voru
þessi:
1. Að lánið næmi eigi meira
en % af kaupverði skipanna
til fiskveiða.
2. Að lánið yrði tryggt með
fyrsta veðrétti í skipunum, sjálfs
skuldaábyrgð félagsmanna og
ennfremur ábyrgð ísafjarðar-
kaupstaðar.
3. Askilið var, að ríkisstjórn-
in legði samþykki sitt á val
framkvæmdastjóra og annars
endursfeoðanda.
Þetta voru mikil gleðitíðindi,
því að ríkisábyrgðin hlaut að
tryggja það, að lánin fengjust.
Fimmtapartinn, sem til vantaði,
tóku félagsmenn að sér að út-
vega, og bæjarstjórn veitti til-
skilda ábyrgð að sínum hluta.
Áður en maímánuður var lið-
inn hafði Finnur Jónsson póst-
meistari verið ráðinn forstöðu-
maður félagsins og honum verið
falið að fara til útlanda til samn
ingagerðar um byggingu nýrra
skipa. Áttu þau að vera ca. 30—
40 smálestir að stærð. Til farar
með Finni var ráðinn Eiríkur
Einarsson skipstjóri, og skyldi
hann annast eftirlit með báta-
smíðinni.
Þessi för þeirra Finns og Ei-
ríks var hin gifturdkasta.
Áttu þeir úr mörgum tilboð-
um að velja í ferðinni, en á-
kváðu loks að semja við Aktie-
bolaget Svenska Maskinverken
í Södertálje í Svíþjóð um bygg-
ingu 5 vandaðra eikarbáta, 42—
44 smálestir að stærð. Skyldi í
ibátum þessum vera 90 hestafla
Ellwe háþrýstivél. Var samning
'Um þessum lokið í júnílok, og
hófst þá bátasmíðin.
Svenska Maskinverken samdi
um smíði bátanna við skipasmið
í Risör í Noregi, og gekk verk-
ið vel og greiðlega. Mundi þó
margt hafa orðið öðruvísi um
frágang bátanna og gerð, ef Ei-
ríks Einarssonar hefði ekki nót-
ið við sem eftirlitsmanns við
smíðið.
Þessir fimm bátar voru skírð-
ir: ísbjörn, Sæbjörn, Ásbjörn,
Valbjöm og Vébjörn. —-
(Frh. at 5. síðu.)
ir á þessa lund: — Viljið þér
ekki gera svo vel og leyfa mér
að hverfa út úr röðinni, herra?
Ég hefi þegar borðað morgun-
verð þrisvar sinnum. Eg er svo
saddur, að mér er ómögulegt að
borða meira. Ég hefi bara skip-
að mér í næstu röð, þegar ég
hefi lokið að borða í hvert
skipti.
Menn gersst æ óþolinmóðari,
en svigrúmið er svo lítið, að þeir
geta fátt tekiS sér fyrir hendur.
Engar heræf:ingar munu íram
fara, meðan verið er á hafi úti.
Til þess er þröngin allt of mikil.
Þegar dimmt er af nóttu, verð-
ur hver og einn, sem þarf burtu
úr samastað sínum einhverra
erinda, að skríða yfir fætur fé-
laga sinna. Þeim, sem ferðazt
hafa með herflutningaskipi,
mun endurminningin um hina
óteljandi fætur ríkust í minni.
Einhver bezta dægrastytting
þeirra, er með herflutningaskipi
ferðast, svo og raunar allra her
manna, er teningsspil. Og marg
ir hermen hafa gerzt svo leikn-
ir í þeirri list, að einsdæmi
mega heita. Hermennirnir iðka
ýmsar fleiri dægrastyttingar,
en þessarar verður þó mest vart
þeirra meðal.
Þegar hvessa tekur, ráðast
hermennirnir í það að gera sér
smáskýli úr ábreiðum og striga.
Allir hjálpast að við þetta og
þeim tekst að búa þægilega um
sig með þessum hætti, svo að
þeir þurfa ekki að kvíða kulda
né ágjöf.
Herflutningaskipið er grátt
fyrir járnum og búið öllum
þeim vopnum, sem nauðsynleg
geta talizt. Hvarvetna getur
byssur og annan herbúnað að
líta. Það er brýnt fyrir áhöfn-
inni, að á hverri stundu megi
vænta þess, að ráðizt verði á
skipið og því grandað. Og þessi
hugsun víkur aldrei úr huga
hermannanna. Kafbátanna er
jafnan von, og enginn getur um
það sagt, hvenær einhver þeirra
muni leggja til atlögu við her-
flutningaskipið og búa því
samastað á hafsbotni.
Yaldir menn eru á verði öll-
um stundum, og áhöfnin verður
a§ hlýða dyggilega settum regl-
um. Athygli manna er þegar
Vakin, ef eitthvert hljóð getur
að heyra á næturþeli. Einnig er
það algengt, að ótal kviksögur
komi upp í herflutningaskipum.
Kviksögur þessar eru jafnan
hinar sömu í öllum herflutninga
skipum. Það er vissulega ó-
maksins vert að láta nokkrar
þeirra hér getið. Fólk veit þá,
hvaðan þær eru komnar, er þær
berast því til eyrna.
1. I morgun sá þýzkur kaf-
bátur til ferðar okkar. Hann
gerði öðrum kafbátum aðvart,
og nú eru þeir að safnast saman
framan við skip okkar og búa
sig undir það að sökkva því.
2. í morgun kom kafbátur
upp á yfixborð hafsins skammt
frá skipi okkar. Öllum byssum
okkar var béint að honum. En
þegar skothríðin skyldi hafin,
gaf hann merki ufn það, áð hér
væri um að ræða einn af kafbát
um bandamanna.
3., Eitthvað ógnlegt og hneyksl
anlegt hefir komið fyrir meðal
yfirmanna skipsins. Þess er ekki
getjð, hv.iða glæpur hafi ver-
ið drýgður, en margir yfirmann
anna hafa verið settir í varð-
hald og mnnu leiddir fyrir her-
rétt.
4. Stefni skipsins er í þann
veginn að liðast frá bógnum. Þó
er allt í lagi sem stendur, en ef
við hreppum storma og stórsjó
mun skipið liðast sundur.
5. Þýzka útvarpið tilkynnti í
gærkvöldi, að skipi okkar hafi
verið sökkt. Foreldra okkar, eig
inkonur og vinir, sem vita, hve
nær við létum úr höfn, munu
télja okkur af, og við eigum
þess engan kost að koma þeim
böðum til þeirra, að við séum
héilir á húfi, þar eð ekki er
leyfilegt að senda boð heim,
meðan við erum í hafi.
6. Farsótt hefir komið upp á
skipinu. Yfirmennirnir sökkva
lj'kum hinna látnu í hafið með
leynd á náttarþeli.
Dagarnir líða, og menn ger-
gst æ óþolinmóðari. Þeir þreyt-
^st á teningsspilinu. En svo sjást
sjófuglar einn morguninn, og
þá veit maður, að landsýnar mun
skammt að bíða. Menn gerast
glaðir í bragði og láta gaman-
ýrði falla. — En hér er sigling-
árhættan ef til vill einna mest.
Spitfireflugvélar koma út úr
þokubakkanum við sjónarrönd.
jÞær fljúga í hringjum yfir skip-
ínu eins og gírugir fuglar og
svo lágt, að þyturinn í vængj-
um þeirra berst okkur til eyrna.
Þegar líður að kvöldi má greina
land gegnum þokubakkann.
Þegar við komum svo nær landi,
greinum við hús og sveitir.
Menn stara undrandi og eftir-
væntingarfullir til lands. Þetta
er í fyrsta sinn, sem flestir af
áhöfninni líta framandi land
augum. Hver um sig heldur því
fram að hið nýja land minni sig
á eitthvert hérað í Vesturheimi,
sem hann ber kennsl á. Einn
telur . það líkast Kaliforníu.
Annan minnir það á Vermont.
Herflutningaskipið siglir inn
á höfn, þar sem mikil þröng
skipa er fyrir, og varpar þar
akkerum. Ferðin hefir gengið
mjög að óskum. Enginn hefir
þjáðst af sjóveiki, svo teljandi
sé. Engin slys hafa orðið og
engin tilraun verið gerð til á-
rásar á skipið.
Og nú gerist óvæntur atburð
ur. Menn skipa sér í raðir á
þiljum uppi. Bumbur eru barð-
ar, og stríðssöngvar sungnir.
Það þarf engum að dyljast,
hvaða gestir eru hér á ferð.
Þetta eru glaðir og reifir lang-
ferðamenn.
Skipstjórar voru ráðnir
á þá:: Rögnvaldur Jóhsson,
Ólafur Júlíusson, Haraldur Guð
mundsson, Jón Kristjánsson og
Halldór Sigurðsson. Eru allir
þessir menn ennþá í þjónustu
félagsins sem skipstjórar, nema
Rögnvaldur Jónsson, sem varð
að láta af skipstjórn vegna
heilsubrests.
Voru nú sendir menn til Nor-
egs til að sækja skipin, og lögðu
fyrstu bátarnir af stað frá Risör
þann 16. desember.
Kom Sæbjörn hingað fyrstur
í höfn á Þorláksmessu 1928, og
var þá rétt ár liðið frá stofnun
félagsins. Var honum vel fagn-
að af bæjarbúum, og gekk mik-
ið á að skoða vel hið nýja skip.
-— Sæbjöm hafði verið 7 sól-
arhringa á leiðinni frá Noregi
til íslands, enda var veður gott
alla leið, nema fyrsta daginn.
Allir voru bátarnir komnir
heim fyrir órslok 1928, og koat-
aði hver þeirra hingað kominn,
fullbúinn til veiða 57 þúsund
krónur. — Var það þá þegar al-
mannarómur, að vart hefðu sézt
hér fyrr glæsilegri fiskibátar
sömu stærðar.
Á aðalfundi félagsins í marz
1029 var ákveðið að útvega
tvo báta í viðbót af sömu stærð
og gerð. Voru þeir byggðir í
Djúpavík í Svíþjóð og kost-
uðu 62 500 krónur hvor.
Þetta voru bátarnir Auðbjöm
og Gunnbjörn og komu þeir
heim í október og desember
1929. Skipstjórar á þá voru ráðn
ir, þeir Hinrik Guðmundsson
og Guðmundur Kr. Guðmunds-
son, og er sá síðamefndi skip-
stjóri hjá félaginu enn í dag.
Flestir vélstjórar félagsins eru
og enn þeir sömu, sem fóm að
sækja bátana út í fyrstu, fyrir
nærri 16 árum síðan. Má hið
sama segja um stýrimenn félags
ins og fjölmargt annað starfs-
fólk þess.
(Niðurlag á morgun).
Fostudagar 28. apríí 1944.
Samkvæmiskjóll
framtíðarinnar ?
Því er spáð, að eftir stríðið
verði samkvæmiskjólarnir gerð-
ir úr nylonefni, sem nú er hins
vegar lítt fáanlegt til annars en
hernaðarþarfa (fallhlífa). Kjóll-
inn á myndinni er úr nylonflau
eli, og er ságt að það verði eitt
af samkvæmiskjólaefnum fram-
tíðarinnar.
Við sjónum hermannanna blasa
þaklaus hús og rústir. Hafnar-
borgin hefir auðsýnilega orðið
hart úti af völdum loftárása.
Hermennirnir standa þarna
með bakpoka sína og riffla um
öxl. Svo leggja þeir af stað, og
leið þeirra liggur eftir land-
göngubrúnni til hins nýja lands.
HVAÐ SEGJA HIN BLÖÐIN
Frh. af 4. síðu.
Alþýðublaðið þá reynslu af Brynj-
ólfi, að'það vænti góðs af Sósíal-
istaflokknum meðan hann ræður
þar forystunni. Forkólfum íhalds-
manna er ekki heldur til mikils
treystandi, en víða annars staðar
eru íhaldsmenn teknir að rumska
og sjá það, að heimurinn verður
að batna og breytast, eins og ensku
íhaldsblöðin The Times og The
Observer bera gleggst vitni um.
Er það engan veginn vonlaust, að
ýmsir menn Sjálfstæðisflokksins
fari einnig að sjá þetta og verði
því liðtækir í viðreisnarstarfi
næstu ára.“ 1
Þessi eru orð Tímans. En við
þau er að athuga, að þá voru
ekki aðeins ,,ýmsir menn Sjálf-
stæðisflokksins“, sem Framsókn
arflokkurinn sem „miðflokk-
ur“ tjáði sig reiðubúinn að eiga
„meira eða minna samstarf“
við, alveg eins og við aðra
flokka, þrátt fyrir hina nýju
róttæku stefnuskrá, heldur
Sjálfstæðisflokkurinn allur —
sem flokkur. Það er það,
sem efasemdirnar vekur um al-
vöru hinnar nýju stefnuyfir-
lýsingar. Því að það er alger
misskilningur, að Sjálfstæðis-
flokkurinn sem flokkur geti
breytt eðli sínu þótt einstakir
meðlimir hans, sem nú dansa á
flokkslínunni, kynnu að sjá að
sér. Og sannast að segja skyldi
maður ætla, að Framsóknar-
flokkurinn væri, alveg eins og
þjóðin öll, búinn að fá nægi-
lega reynslu af sOó’-naxRam-
vinnu við hægri öflin í landinu,
þannig að hann væri nú farinn
að „vitkast”, svo að orð Tím-
ans séu höfð.