Alþýðublaðið - 24.05.1944, Qupperneq 4

4
ALÞYÖUBL&MÐ
Miðvikudagrur 24. maí 1944L

Gtitatjórl: Stefán Pétnrsson.
Simar ritstjómar: 4901 og 4902.
Utatjóm og afgreiðsla 1 Al-
þýSuhúsinu við Hverfisgötu.
Otgefandl: Alþýðuflokknrinn
Símar afgreiðslu: 4900 og 4908.
Verð i lausasölu 40 aura.
Alþýðuprentsmlðjan h.f.
NiSurlag á grein Ragnars Asgeirssonar.
Málverkasýningar vorsin
ÞJéðalajasafalð.
Hugmynd blaðamanna
FÉLAGS ÍSLANDS um að
reisa varanleg húsakynni - yfir
Þjóðminjasafnið í tilefni af end-
urreisn fullvalda og óháðs lýð-
veldis á íslandi fær hvarvetna
hinar beztu undirtektir. Þjóðhá-
tíðarnefnd hefir gert þessa hug-
mynd að sinni tillögu og ritað
ríkisstjórninni og formönnum
stjórnmálaflokkanna bréf um
málið. Er talað um, að bygging
húss yfir Þjóðminjasafnið verði
ákvörðuð af alþingi jafnhliða því,
sem lýðveldið verður stofnað.
Allur þorri landsmanna hefir
glöggan skilning á þessu máh.
Alþingi myndi því tvímælalaust
breyta mjög í samræmi við þjóð-
arviljann, ef það tæki þessa á-
kvörðun. Almenningur í landinu
mun vera nálega á einu máli um
það, að vegleg bygging yfir þjóð-
legar minjar íslendinga væri
framkvæmd, sem væri vel til
þess fallin að vera gerð í minn-
ingu um einstæðan atburð í sögu
þjóðarinnar, stofnun lýðveldis á
íslandi,
*
Þjóðminjasafnið er fullra átta-
tíu ára gamalt. Allan þann tíma
hefir það verið á hrakhólum um
húsakost. Munir þess hafa legið
undir skemmdum, og þjóðlegir
minjagripir, eins og til dáemis
minjagripir frá Alþingishátíðinni
1930, hafa glatazt vegna óhæfi-
legs umbúnaðar um þjóðleg.verð
mæti okkar íslendinga. Þetta er
höfuðsmán, og brýn þörf, að úr
verði hætt án tafar.
Sama máli gegnir um listasafn
ríkisins. Fyrir það hefir aldrei
verið til neinn samastaður. Lista-
verkin eru dreifð hingað og þang
að: í opinberum skrifstofum, í al-
þingishúsinu, í skólahúsum og
jafnvel í einkahíbýlum manna. A1
menningar hefir aldrei átt
þess kost að skoða listasafnið, og
sjá allir, að við svo búið má ekki
standa. Gagnsemi safns, sem. er
fólkinu sjálfu lokaður heimui, er
auðvitað mjög takmörkuð.
< *
Það er ætlazt til, að bygging sú
sem hér um ræðir, rúmi alla þjóð
lega minjagripi íslenzku þjóðar-
innar og listaverkasafn hins op-
inbera. Ef sú bygging á að verða
til frambúðar, má ekki skera
hana við nögl. Söfn þjóðlegra
gripa, sem hafa minja- og menn-
ingargildi, hlýtur að vaxa jafnt
og þétt. Og það er ekki hvað sízt
ástæða til að leggja ítarlega rækt
við söfnun slíkra gripa einmitt
um þessar mundir. Hinar| stórstígu
breytingar í lifnaðarháttum og
atvinnulífi þjóðarinnar undan-
fama áratugi hafa valdið alda-
hvörfum. Margskonar gripum, á-
höldum og munum, sem verið
hafa í eigu þjóðarinnar öldum sam
an, hefir verið kastað fyrir róða.
Hér eftir munu þeir hvergi finn-
ast nema í safni þjóðlegra minja-
gripa.
Húsnæðisskortur Þjóðminja-
safnsins hefir til þessa staðið í
vegi fyrir ítarlegri söfnun þessara
muna. En nú má engan tíma
missa. Það eru síðustu forvöð að
bjarga því, sem bjargað verður.
Af þessum sökum, ekki sízt, er
það aðkallandi nauðsynjamál, að
reisa Þjóðminjasafninu húsa-
kynni, er nægja megi til fram-
búðar.
ÞANN 25. marz opnaði Bene-
dikt Guðmundsson mál-
verkasýningu í Safnahúsinu á
35 olíumyndum. Þeir sem hafa
dregið mjálara okkar í dilka und
anfarið, 'hafa skipt iþeim í at-
vinnu- eða listmúlara og „fri-
stundamálara11 — o.g mun eiga
að leggja mun óæðri merkingu
í sáðará titilinn. En sú skipting
er algerlega röng, því það gildir
einu hvort verk er málað í „frí-
stundum“ eða ekki — aðalatrið
ið er 'hvort vel sé á pennsli hald
ið og vel með liti farið eða illa.
Þarna var margt að sjá sem
óvenjulegt (þykir hér, svo sem
blaðaúrklippur límdar inn í
myndaflötinn og alúmiímum
mjólkurtappa negldan í eina
myndina o. fl. (þess háttar uppá-
finningar. Þó þetta sé miáske
nokkur nýjung hér, þá er Bene-
dikt þó aldarfjórðungi á eftir
tímanum í fþessu efni — 'því þeg
ar ég var unglingur úti í Kaup-
mannalhöfn iþiá léku ungir og hug
rakkir og uppreiisnargjarnir list
málarar sér að þessu, er þeir
voru að losa sig undan gömlu
og þungu þrældómsoki. Þá
þurfti ihugrekki brautryðjenda
til að gera og sýna siíkt í fyrstu
skiptin — og það er ævinlega
skemmtilegt að sjá uppreisnar-
hug æskunnar brjótast út. Þó
var þetta ekki danskt í uppruna
sínum, heldur franskt, menn
eins og Picasso og Matisse gengu
á undan í að rífa niður gömul
lögmál og byggja upp eftir öðr-
um nýjum. Svo komst margt
af þeasu í blöð og bækur og
barst út ium allan beim og loks
hingað á hala veraldar, þegar
það er orðið-'úrelt og ófrum-
legt og nú þanf ekkii hugrekki
fyrir tvo aura til að ganga þessa
troðninga, sem Benedikt Guð-
mundssori veður upp að hnjém
25 áruim á eftir Danskinum en
hálfri öld á eftir þeim sem mynd
uðu þessa nýju slóð. Það er
sagt að Benedikt bafi notið til
sagnar Þorvaldar Skúlasonar,
— slæmir kennarar sem for-
danska íslenzka nemendur sína
og forlheimska þá svo að per-
sónuleiki þeirra minnkar eða
verður að engu, gera þiá að eftir-
hermum ií stað íþess að efla þá
til sjálfstæðis. Þarna voru öll
„mótívin“ sem við könnumst
svo vel við frá ýmisum sýning-
um og erlendum bókum, borð-
ið, gítarinn og glugginn. konan
með skakka nefið o. s. frv. sam-
kvæmt alþjóðaresepti. En sjálf-
stæðan listamanninn eygði ég
f hvergi.
i Til þess að sýna hann skorti
hugrekki, þessir menn þora ekiki
upp úr troðningunum, nú þarf
| meira hugrekki til bess en til að
vaða bá upp að hnjiám eða skríða
þar. Eyjöllfur Eyfells er hugrakk
ari miálari en Jón Þorleifsson og
Benedikt Guðimundisson, hann
þorír að miála eins og honum
sýnist, þorir að taka ekki þátt
í kaiprhlaupi tnVkunnar. '
iSamkvæmt „myndrænu“ res-
epti tiískumálara hétu myndirn-
ar: „Uppstilling.“ — „Frjálsar
hreyfingar“ fmyndbygging). LÍff
hlutanna," „Myndlbygging yfir
bvæði“ „Rauði klúturinn“.
„Stillt á stól“ „Myndbygging í
rauðu“ o. s. frv. ’— bvi nú mega
nöifn miálverka ekki vera „bók
menntaleg“, það var skammar-
vrði ií munni sumra danskra
listdómara fyrír meira en manns
aldri síðan. Sjálfsagt að fara eft
ir því, hér, — ikke sandt?
Um listameðferð og vinnu-
brögð á þessari sýningu Bene-
dikts Guðmundssonar, miátti ýrh
islegt gott segja, í surnum mynd
um mátti sjlá vel samaistillta liti
og snoturt handlbragð. Hann
hlaut líka þá uppörvun að tveir
menn úr hópi góðra málara —
Engilbert og Scheving skrifuðu
um sýninguma af skilningi og
góðvilja — eins og þeirra var
von og vísa. Máske má vænta
einhvers góðs af honum í fram-
tiíðinni, ef hann losar sig und-
an áþján erlendra og innlendra
tízikuimálara og sýnir sinn eigin
per.sónuleiika, — sé hann til,
undir húð þesis lærdóms er hann
hefir tileinkað sér hér og þar.
Er mér jafnilla við eftirlíkingar
erlendra meistara, sama hvort
það er frá Picasso á Bsnedikt
— „via Þorvaldur Skúlason“,
eins og B. G. orðar það svo neyð
arlega lí Viílsi; eða frá Cezanne
,via Jón Þorleifsson1. Eitt fannst
mér þó vítaverðast á þesSari sýn
ingu B. Guðm. í Safnahúsinu og
var það mikill óskapnaður sem
hann nefndi „Orrustan um Stal
ingr.ad.“ Ég krefst þeirrar bátt-
vísi af miálurum okkar að þeir
láti helgustu hugtiök annarra
þjóða í friði, þegar þeir geta
ekki gert þeim betri sikil en
þarna var gert. Engin þjóð hefir
fórnað jafn miklu fyrir land sitt
og menningu einis og hin rúss-
neska hefir gert í þessari styrj-
öld og Stalingrad er hið bjarta
tákn baráttu þeirra og sóimir sér
illa að við íslendingar, sem eng
an þátt hefum tekið í baráttunni
fyrir frelsinu, en viljum þó
njóta þess ií ríkum mæli, mánn-
uimist 'baráttu Rússanna með Mt-
ilsvirðingu.
*
Nokkru eftir að Jón Þorleifs-
ison lokaði sýndngu sinni í Lista-
mannasikálanum opnaði Guð-
mundur Einarsson frá Miðdal í
Mosfellssveit sýningu á lista-
verkum sínum á sama stað. Það
er langt stíðan Guðmundur hefir
haldið jafn yfirgripsmikla sýn-
ingu og þarna og gat þarna að
líta á hvaða stigi þessi listamað-
ur stendur nú — þsgar hann
nálgast fimmtugasta aídursárið.
Guðmnndur Einarsson er f jöl
hæfur listamaður — vafalaust
sá fjiölhæfasti sem við eigum.
Við eru-m vanir að nefria hann
myndhöggvara í daglegu tali og
þarna voru allmörg mynd-
höggvara verk og mörg þs-irra
góð stærst þeirra var „Móðir
hafsins,“ hafmeyjar með barn
sitt, hugþekkt og vel unnið verk
en ekki sérlega frumlegt, haf-
meyjan, eins og hugmyndaflug
þjóðanna hefir mú einu sinni
mótað hana. Bezta mótaða mynd
in fannst miér vera brjóstmynd-
in af Einari Guðmundssyni
bónda í Miðdal, sem látinn er
•fyrir nokkrum árum. Var hún
snilldarverk, sönn og rétt lýs-
ing hins prúða mianns sem
Einar var alla daga og hefir
Guðmundur minnzt föður síns
eins vel og honum bar með
þessu verki. Hinar yngrí högg-
myndir Guðmundar 'báru vott
um ágæta framför, borið sam-
an við eldri mvndir hans eins
og t.d. Loka og Sigýn konu hans.
Guðmundur er handverksmaður
ágætur, ber virðingu fyrir góð-
uim fallegum vinnulbrögðum.
leyfir sér aldrei að fúska við
hlutina.
Um langt skeið hefir Guð-
mjundur verið eini íslendingur-
inn sern hefir rist myndir í
málm — raderað, svo nokkru
nerni. Var margt miáknristu-
mynda á þesisari sýningu bæði
eldri og yngri. Væri æskilegt að
fleiri listam.enn okkar legðu
stund á svartlistina, grafið, rad-
eringu, tréskurð og þ. h. því að
venjulega eru prentuð nokkur
eintök af hverri mynd og verð-
inu stil'lt í tóf og því auðveldara
fyrir alm'enning að eignast slík
listaverk en dýrar vatnslita- eða
olíumyndir.
Það sem setti glæsilegastan
svip á þessa sýningu Guðmund-
ar frá Miðdal voru þó olíumiál-
verkin. Vegna þeirra var þessi
sýning ein hin heilsteyptasta
sem hér hefir verið haldin, i>g
eftir hana er það augljóst mál
að Guðmiunidur er ekki einungis
góður myndhöggvari heldur
einn af betri máluruim okkar.
Myndir hans hafa allar svo per-
sónulegan blæ að eiginlega er
óþarft fyrir hann að mála nafn-
ið sitt á þær, þær eru hans eig-
in verk, hann er ekki taglhnýt-
ingur annarra meiistara. Guð-
mundur fná Miðdal þekkir á-
reiðanlega list Cezannas, Matiss
es og Picassos og alla „isma“ síð
ari tíma jafnvel og sumir þeirra
sem mest henma eftir þeim, —
en hann hfafnar iþvá að láta þá
hafa áhrif á málverk sín og högg
my.nidir — gengur siína eigin leíð
án þess að koma við á þeim bæj
um. Það sem hefir mótað list
hanis mest er okkar eigið, bless-
aða og kalda land, ibyggðir þess
og þó miáske einkum óbyggðir og
allt það sem þar lifir og hrærist
í skauti náttúrunnar. Frá því
ölilu skýrir hann með pennsli
þess manns sem er vel sjáandi og
skilur það sem hann sér. í mynd
unum er jafnvægi sjiálfrar nátt-
úrunnar og Guðmundur notai
frekar kalda liti en heita og við-
fangsefni imlálarans ná frá því
smiæsta og yndislegasta í náttúr
unni '(OBláber og Gulviðir) til
hinna stórkiostlegustu eldsum-
brotá í Vatnajökli.
Guðmundur hefir hugrekki til
að gera myndir af því sem hann
sér, til að gefa sanna' mynd,
„illustrera“ enda þótt tízkumál
arar og tízkulistd'ómarar noti nú
orðið „Illustration“ sam hálf-
gert háðsyrði þegar um mynd-
list er að ræða. Við þurfum að
Gardínutau
á kr. 2,50.
Silkisokkar 4,45
ísgarnssokkar 5,60
Sumarkjólatau 8,25
Nærfatasett . 12,70
Brjósthaldarar 7,70
Sokkabandabelti .... 20,50
Barnasokkar 3,40
Barnabuxur 7,50
Barnasloppar 19,50
Taft 7,20
D Y N G i A
Laugaveg 25.
eiga hugrakka listamenn, sjálf-
stæða gegn erlendum yfirdrottn
unarstefnum, ef liist okkar á að
verða sjálfstæð og íslenzk — í
stað þess að' Mkja eftir erlendri
tízku. Það er vonandi eitthvað
táknrænt, en ekiki út ií bláinn, að
félag islenzkra myndlistamanna
hefir nýlega skipt um forystu
og kosið Guðimund frlá Miðdal
fyrir formann sinn.
Sýningin bar vott um að Guð
mundur Einarsson er víðfförull
og menntaður maður sem hefir
traust tök á viðfangseffnum sem
hann velur sér og þessi nýaf-
staðna sýning hans var hon-
um og íslandi til sóma. Of langt
mál yrðii hér að minnast á ein-
stök málverk, af þeim 55 fugla-
dýra og manna- og landlags-
imyndum sem á isýningunni voru.
Myndin af svönum sem hefja
sig til flugs yfir fjallavatninu
verður minnisstiæð þeim sem
séð haffa, Grasafjallið, Selir i
Æðey, Heiðán há, Grímisvatna-
Framhald á 6. síðu.
INN ötuli talsmaður land-
græðslunnar, Gunnlaugur
Kristmundsson sandgræðslustj.,
gerir stofnun landgræðslusjóðs-
ins að umtalssefni í Tímanum á
laugardaginn og hlutverk hans.
Gunnlaugur segir þar meðal^ann
ars:
„Stjórn Skógræktarfélags íslands
hefir ákveðið að safna fé og stofna
sjóð, sem heita skal „Landgræðslu-
sjóður Skógræktarfélags íslands“.
Sjóðinn á að nota til þess að vernda
gróður íslands og græða upp auðn-
ir þess. Bjarkarlaufin þrjú eru
merki þessarar stefnu og starfsemi.
Starfið er hafið af þjóðrækni og
einlægri ættjarðarást, við þessi
einstæðu og áhrifaríku tímamót,
þegar þjóðin verður frjáls og land
ið sjálfstætt, fullvalda ríki, eftir að
að hafa verið í tengslum við er-
lend' ríki og konunga í 680 löng
og oft erfið ár.
Skógræktarfélag íslands ávarpar
allan landslýð og segir:
„Komið grænum skógi að.skrýða
skriður berar, sendna strönd“.
G. G.
Starf Skógræktarfélags íslands
er fagurt og það má segja, að þeir
aurar séu lagðir í guðskistu og
helgaðir háleitu starfi, sem varið
er til þess að efla samstarf og ein-
hug í því að verja og klæða land-
ið.
Fjallaloft íslands er heilnæmt,
og heiðríkjan oft tær og blá. Stund
um skyggir þó í bakkann yfir land
inu. Hríðarbyljir og fannkyngi get-
ur byrgt fyrir útsýnið, en furðu
ratvísir hafa synir landsins reynzt,
til sjós og lands, og svo mun enn
þá verða, í þeim þrautum.
Oft hafa eldfjöll íslands gosið
með svo miklu ösku- og vikurfalli,
að myrkt hefir verið um bjartan
dag sem um dimmustu nætur. Við:
hríðarbylji og öskufall geta menn
ekki ráðið; því verður að taka,.
sem að höndum ber frá þeim öfl-
um, sem þar að standa.
Tvenns konar myrkur hefir þó
ógnað landi og þjóð, sem merm
geta þokað frá lífgeislum sólarinn-
ar.
Réykjavík, höfuðstaður landsins,
er að létta af sér reykjarsvælu og
sótþrungnu og sýklafullu borgar-
lofti. Heitar uppsprettur og fossa-
afl er notað til þeirra umbóta. Við
sólarbirtu og heilnæmt loft eykst
hreystin og lengist lífið. Notkun
rafmagns bjargar lynggróðri og:
birkikjarri frá öxi og eldi.
Vonandi tekst sem flestum byggð
um landsins, við sjó og til sveita,
að njóta jarðhitans og rafmagns-
ins, svo að bjart verði yfir býlum
þar.
Víða hefir hér á landi byrgt fyr-
ir sólu og heiðskírt loft af sand-
foki og moldroki, sem nefnt er
„mistur“. Þá eru bújarðir að blása
upp, og gróðrarmold landsins að
fjúka út í veður og vind, þá eru
skógar að eyðast og tún að hverfa,
þá er byggð að falla og björg að
þverra. Við þetta geta menn ráðið.
Þeir, sem völdu birkiblöðin þrjú.
fyrir kosningamerki, hafa ef til
vill ætlað þjóðinni að greiða at-
kvæði um, hvort föðurlandið ætti
að- verða örfoka land, eða skógi
vaxið milli fjalls og fjöru, svo sem
það var á ]andnámstíð.“
Hafi svo verið, er vonandi, að
ekki verði látið sitja við þá at-
kvæðagreiðslu eina, — að ein-
hver meiri ending og þátttaka
verði í því átaki, sem nú er
verið að hefja til þess að klæða
landið, en oft hefir revnzt áður,
þegar um það hexir verið rætt.