Alþýðublaðið - 22.06.1944, Blaðsíða 4

4
Fimmtudagur 21. júní 1944
• 'witm
Ís5iíbla&tö
Ritstjóri Stefán Pétnrsson.
Sfmar ritsjómar: 4901 og 4902.
Ritstjóm og afgreiðsla í Al-
þýðunúsinu vio II *•—«x„
Útgefandi: Alþýðuflokkurinn.
■Símar afgreiðslu: 4900 og 4906.
Verð í lpusasölu 40 aura.
Alþýðuprentsmiðjan 'n.f.
Vargir S vénm ijálf-
stæðisins.
Þeirra funda alþingis,
sem hófust 10. júní og nú eru
á enda, mun lengi verða minnzt
í sögu íslenzku þjóðarinnar, því
að við þá verður um alla fram-
tíð bundin endurminningin um
lokasporið í sjálfstæðisbarátt-
unni, sambandsslitin við Dan-
mörku og endurreisn lýðveldis á
íslandi. Allt annað ,sem á þess-
um þingfundum hefur gerzt,
mun, er stundir líða, falfa í
gleymsku sem ómerkileg auka-
atriði — í samanburði við slíka
stórviðburði.
Og það fer vel á því, því að
jafnvel á þessari örlagaríku
stund í sögu íslenzku þjóðarinnar
hafa þeir viðburðir gerzt á al-
þingi, sem fáir skyldu trúað hafa,
þegar það 'kom saman til svo
eftirminnilegra ákvarðana. Óein-
ingarinnar um fyrsta forsetakjör-
ið mun vissulega alllengi minnzt
verða sem furðulegs fyrirbæris á
svo alvarlegu augnabliki, þegar
þjóðin sjálf sýndi meiri einhug og
samheldni, en nokkru sinni áður
í sögu sinni. Því verður heldur
ekki gleymt í bili, að þetta þing
brást þeim vonum manna, að
hafin yrði sú bráðnauðsynlega
endurskoðun lýðveldisstjórnar-
skrárinnar, sem búið var að lofa
undir eins og lýðveldið hefði ver-
ið stofnað. Og loks mun þess
lengi verða minnzt sem harla ó-
skemmtilegs atviks, rétt eftir að
þjóðin endurheimti frelsi sitt til
fulls og átti að byrja að sýna sið-
ferðislegan rétt sinn til að vera
sjálfstæð þjóð á meðal annarra
sjálfstæðra þjóða, hvernig einn
flokkur þingsins, kommúnistar,
brutu á síðasta fundi þess allar
velsæmisreglur í viðskiptum
þjóða á milli og óvirtu bæði þing-
ið og þjóðina með því að hegða
sér eins og siðlausir dónar, þeg-
ar allir aðrir þingmenn risu úr
sætum sínum til þess að þakka
auðsýnda velvild og virðingu vin-
veittrar, erlendrar stórþjóðar á
stund lýðveldisstofnunarinnar.
*
Þessi áíðastnefndi atburður er
sannast að segja alvarlegt um-
hugsunarefni fyrir okkur á slíkri
stund í sögu þjóðarinnar. Engum
hugsandi manni getur dulizt, að
við eigum nú meira undir virðu-
legri framkomu við aðrar þjóðir,
en nokkru sinni áður. Varð-
veizla hins endurheimta sjálf-
stæðis í framtíðinni er ekki hvað
minnst undir henni kamin. Sjálf-
ir þurfum við ekki að kvarta yfir
því, að okkur hafi ekki verið
sýnd ítrasta kurteisi og tillit af
hálfu flestra þeirra þjóða, sem
við gátum vænzt viðurkenriíngdr
og stuðnings af á þessum ðrlaga-
ríku tímamótum í sögu þjóðar-
innar. Og ekkert ríki hefur í
sambandi við lokasporið í sjálf-
stæðisbaráttunni, sambandsslit-
in og lýðveldisstofnunkia, sýnt
okkur meiri velvild, en einmitt
hið mikla lýðvdldi í Vesturheimi.
Það varð fyrst allra ríkja til þess
að viðurkenna hið nýja stjórnar-
form okkar og ruddi þar með
vegian fyrir viðurkeeningu þess
af hálfu allra annarra, sem síðan
hafa viðurkennt það.
Og elnmitt þessu ríki töldu
kommúnistar sér sæimandi að
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
Tilftaga Alpýðaflekksins mm
Endurskoðun sljórnarskrári nna r
EINS og frá var skýrt hér í blaðinu fyrir nokkrum dög-
um fluttu allir þingmenn Alþýðuflokksins tillögu til
þingsályktunar í sameinuðu þingi fyrir þjóðhátíðina um
að hraða gagngerðri endurskoðun á stjórnarskránni eins og
lofað var, þegar gengið var frá bráðabirgðastjórnarskrá lýð-
veldisins, og bæta við mönnum, hæði körlum og konum, í
stjórnarskrárnefndina, sem á að hafa það verk með hönd-
um. En það furðulega skeði, að tillaga þessi fékkst hvorki
rædd né afgreidd áður en þingi var frestað og verður varla
á það litið öðruvísi en sem brigð við gefin loforð.
Hér birtist hin langa og ítarlega greinargerð, sem þing-
menn Alþýðuflokksins létu fylgja tillögu sinni.
ÞANN 22. maí 1942 ályktaði
sameinað alþingi að kjósa 5
manna milliþinganefnd til þess
að gera tillögur um breytingar á
stjómskipunarlögum ríkisins í
samræmi við yfirlýstan vilja al-
þingis um, að lýðveldi verði
stofnað á íslandi.
Samkvæmt þessari ályktun
kaus alþingi þessa menn í nefnd-
ina: Stefán Jóh. Stefánsson, hrm.,
Hermann Jónasson, alþm., Jónas
Jónsson, alþm., Bjama Bene-
diktsson, borgarstjóra, og Gísla
Sveinsson, alþm.
Þann 8. ^ept. 1942 ályktaði
sameinað alþingi, að milhþinga-
nefnd þessi skyldi halda áfram
sförfum til undirbúnings þeim
breytingum á stjómskipunarlög-
um ríkisins, sem leiddi af því, að
stofnað yrði lýðveldi á íslandi og
konungdæmið afnumið og sam-
bandslagasáttmálinn felldur úr
gildi, en slíkar breytingar var
heimilt að gera á stjórnarskránni
með sérstökum hætti; svo skyldi
nefndin og undirbúa aðrar breyt-
ingar á stjórnskipulaginu, er
þurfa þykir og gera verður á
venjulegan hátt. Jáfnframt álykt-
aði alþingi að bæta mönnum í
nefndina, þannig, að í henni eiga
sæti fulltrúar frá hverjum þeirra
flokka, er fulltrúa áttu þá á al-
þingi, enda verði viðbótarfulltrú-
arnir tilnefndir þegar í stað.
Samkvæmt þessari ályktun
voru tilnefndir í nefndina til við-
bótar þeim, sem áður voru: Har-
aldur Guðmundsson, alþm., Aki
Jakobsson, alþm., og Einar Ol-
geirsson, alþm.
Eftir þetta hélt nefndin áfram
störfum. Vann nefndin aðallega,
ef ekki eingöngu, að því að at-
huga, hverjar þær breytingar
væru, sem gera þyrfti og gera
mætti á stjórnarskrá íslands skv.
stjórnarskrárbreytingu þeirri, er
hlaut lokaafgreiðslu frá alþingi
15. des. 1942. En það voru aðal-
lega þau atriði, sem snerta með-
ferð hins æðsta valds ríkisins.
Athugaði nefndin einkum í því
sambandi fyrirkomulag forseta-
kjörs með lýðveldisþjóðum. Hins
vegar mun nefndin lítt hafa sinnt
hinum þætti hlutverks síns, þ. e.
að undirbúa aðrar nauðsynlegar
breytingar á stjórnarskránni en
þær, sem beinlínis stóðu í sarri-
bandi við stofnun lýðveldisins,
enda vart við slíku að búast, þar
eð tíminn var naumur og hið
fyrra verkefni nefndarinnar ærið.
í aprílmánuði 1943 sendi nefnd-
in frá sér nefndarálit ásamt
frumvarpi til stj ómskipunarlaga
um stjórnarskrá lýðveldisins Is-
lands, þ. e. heildarstjórnarskrár
innan heimildar stjórnskipunar-
láganna frá 15. des. 1942. Var tek-
ið fram í nefndarálitinu, að með
þessu stjórnarskrárfrumvarpi
skilaði nefndin fyrri hluta þess
verkefnis, er henni var falið, en
hún myndi áfram vinna að seinni
hluta verkefnisins, sem sé að
undirbúa aðrar breytingar á
stjórnskipulaginu, er þurfa þykir
og gera verður á venjulegan hátt.
Benti nefndin á, að þetta starf
myndi reynast öllu víðtækara en
það, sem frá væri, og að nauðsyn-
sýna sérstaka ókurteisi í lok hins
sögulega þinghalds, sem var á
enda í fyrradfeg. Nú tala slíkir
herrar ekki lengur um nauðsyn
þess, eins og þeir hafa gert af
svo miklum fjálgleik undanfarn-
ar vikur og mánuði, að tryggja
sjálfstæðið með góðri sambúð
við Bandaríkin, Bretlánd og
Rússland. Að vísu hefir það ein-
kennilega komið í Ijós, að eitt
þessara voldugu. ríkja vantar af
einhverjum ókunnum ástæð-
um enn í tölu þeirra, sem viður-
kennt hafa hið endurreista lýð-
veldi okkar; en í því meiri þakk-
arskuld stöndum við við hin tvö,
sem greitt hafa götu okkar í síð-
asta áfanganum á leiðlnni að hinu
legt myndi að afla ýmissa gagna,
er nú væru ekki fyrir hendi.
Frumvarp milliþinganefndar-
innar kom fyrir alþingi á árinu
1943 og er nú að hljóta .endanlega
afgreiðslu skv. réttum lögum.
í sambandi við seinni þáttinn
af hlutverki milliþingamefndar-
innar, almennu endurskoðunina
á stjórnarskránni, hefur • greirii-
lega komið í Ijós nú í umræðum
þeim, sem fram hafa farið á al-
þingi, í blöðum og víðar í tilefni
af þjóðaratkvæðagreiðslunni um
lýðveldisstjórnarskrána, að brýn
nauðsyn er til þess, að hinni al-
mennu endurskoðun verði hrað-
að og til hennar verði vandað.
Þjóðin virðist á einu máli um
það, að stjórnskipunarlög þau,
sem við nú búum við, séu á marg
an hátt svo gölluð og úrelt, að
ekki verði lengur við unað. Jafn-
vel sum þéirra ákvæða, sem nú
er verið að taka upp í stjórnar-
skrána, hafa sætt harðri gagn-
rýni og andúð almennings. Má
fullyrða, að ekkert hafi hindrað
almenning í að láta í ljós óánægju
sína með stjórnarskrána við at-
kvæðagreiðsluna í s.l. mánuði
annað en sú óhjákvæmilega
nauðsyn, að þjóðin sýndi samhug
sinn um stofnun lýðveldisins, em
léti ekki óánægju sína með ein-
stök atriði stjórnarskrárinnar,
sem ekkert stóðu í sambandi við
sjálfa lýðveldismyndunina, verða
til þess að tvístra þjóðinni. Al-
þýðuflokkurinn hefur fyrir löngu
og hvað eftir annað lýst yfir því,
að hann vildi beita sér fyrir því,
að endurskoðun stjórnarskrár-
innar yrði hraðað. Framsóknar-
flokkurinn og Sjálfstæðisflokkur
inn hafa í sambandi við þjóðarat-
kvæðagreiðsluna gefið yfirlýs-
ingar, sem ganga í sömu átt, og
má ganga út frá því sem gefnu,
að þessar yfirlýsingar hafi orðið
til þess, að þjóðin sætti sig bet-
ur við að samþykkja stjórnar-
skrána eins og hún lá fyrir við
atkvæðagreiðsluna. Það virðist
því ekki nema eðlilegt og sjálf-
sagt, að alþingi nú, þegar sjálft
stjórnarformið hefur verið á-
kveðið með stofnun lýðveldisins,
láti í ljós vilja sinn og fyrirheit
um, að endurskoðun stjórnar-
skrárákvæðanna almennjt skuli
hraðað sem mest og henni lokið
eigi síðar en fyrir næstu kosn-
ingar.
langþráða takmarki. Og við höf-
um sannarlega ekki efni á því á
þessari stundu, að þola siðlaus-
um dónum á meðal okkar, eins
og þingmenn kommúnista sýndu
sig að vera í fyrradag, þegar ver-
ið var að þakka hinar hlýju árn-
aðaróskir Bandarfkjaþingsins í
tilefni af lýðveldisstofnuninni, að
gera leik að því, að spilla áliti
okkar hjá þeim þjóðum, sem
mesta vinsemd hafa sýnt okkur
og við eigum mest undir um ó-
fyrirsjáanlega framtíð.
Slfkir menn éru vargar í vé-
um sjálfstæðisins og er vonandi,
að þjóðin muni þeim framkomu
þeirra, þegar næst verður kosið
á þing.
En það er ekki fullnægjandi að
gera ályktanir, sem beinast að
því, að hraða endurskoðun
stjórnarskrárinnar. Það verður
jafnframt að sjá svo um, að milli-
þinganefnd sú, sem með mélið
fer, sé þannig skipuð, að hún
hafi aðstöðu til að taka til athug-
unar, meta og afgreiða öll þau
mörgu vandamál, sem óhjá-
kvæmilega hljóta að bíða úrlausn
ar þeirrar nefndar, sem með mál
þessi fer. Eins og nefndin er nú
skipuð, þá eiga þar sæti tveir full
trúar frá hverjum þingflokkanna.
Skal það á engan hátt dregið í
efa, að allir hafi þingflokkarnir
vandað val fulltrúa sinna í
nefndina, svo sem hver og einn
þeirra hafði frekast tök á, og að
þessir fulltrúar muni leggja af-
UMTAL það manna á meðal
og í einstökum blöðum,
sem óeiningin og auðu seðlarnir
á alþingi við fyrsta forsetakjörið
hafa vakið, hefir nú leitt til þess,
að Þjóðviljinn varð að viður-
kenna í gær, að þingmenn kom-
múnista hefðu verið meðal
þeirra, sem skiluðu auðum seðl-
um. Um þessa viðurkenningu
skrifar Vísir í aðalritstjórnar-
grein sinni í gær:
„Þingmenn sósíalista skiluðu auð-
um seðlum.“ Þetta er fyrsta játningin,
sem fram kom í blaði kommúnista-
flokksins í dag. Þar eru komnir tíu,
— en fimm eru eftir. Hvort munu
þeir gefa sig eins greiðlega fram og
kommúnistarnir, — sem fyrirfram voru
„stikk og stikk“ í íslenzkri pólitík og
sér ekki á svörtu, enda vantaði þá
línuna. Verður þó að telja það upp-
gjöf af hálfu kommúnista, að þykjast
vinna af heilum hug að sjélfstæði
þjóðarinnar, en finna svo engan
mann, sem gæti tekizt á hendur að
gegna forsetaembættinu. Það eitt er
ekki nóg, að *i»fna lýðveldi, — einn-
ig verður að ganga frá því að form-
inu til. Kommúnistar biluðu, oí' mest
á reyndi, — og þeir munu bila oftisir.
Þetta vissu allir viti bornir menn fyr-
irfram, en það er gott að hreia játn-
ing liggur fyrir, með því t!ð þá er
óvíst hverjir vilja fylgja komimunum
lengur á feigðargöngttnni. Þetta er
fyrsti vísirinn að hrafeandl fylgl
kommanna, en þjóðin mun fyrirlíta
þá og forsmá enn meir, er lengra líð-
ur frá. Skal ekki fleirum orðum á þá
eytt.“
Síðar í grein sinni segir Vísfr:
„Það var ekkert við því að segja,
að þingmoan kysu ekki Svein Björns-
son sem iorseta, þótt hann hefði fyrir
fram tryggðan meiri hluta þings, en
hitt er með öllu óviðunandi, að þessir
menn skyldu ekki fihna neinn þann
mann meðal ísleneku þjóðarinnar,
sem þeir þorðu að tr-úa fyrir vandan-
um. .. . Þingmenn máttu að sjálf-
stöðu síns flokks og hugmyndir í
þessum efnum vel og skihnerki-
lega fyrir nefndina. En bér
koma án efa fleiri sjónarmið,
fleiri vandamál, fleiri óskir og
réttmætar kröfur til greina en
þær, sem ástæða er til að ætla„.
að nefnd, sem eingöngu er skip-
uð fulltrúum stjórnmálaflokk-
anna, taki nægilegt tillit til. í
nefndina virðist því vanta aukna
krafta, sem geta lagt fram sér-
þekkingu á sviði löggjafar um
stjórnskipun ríkja og marghátt-
aðan kunnugleik á högum, þörf-
um og óskum ýmissa atvinnu-
stétta og hagsmunahópa í land-
inu. Þá virðist næsta óeðhlegt,
að við skipun milliþinganefnd-
ar, sem á að gera tillögur um
framtíðarstjórnskipun ríkisins, sé
með öllu gengið fram hjá kven-
þjóðinni. Verður að telja sjálf-
sagt, að konum séu tryggð sæti
í nefnd þessari. Flutningsmönn-
um þessarar tillögu virðist því
óhjákvæmilegt að bæta í nefpd-
ina körlum og konum til þess að
tryggja, að þau sjónarmið, sem
að framan getur, komi fram.
Vandinn er hins vegar talsverÖ-
ur, þegar fara á að velja þessa
viðbótarmenn í nefndina. I því
sambandi má hugsa sér ýmsar-
leiðir. Sá möguleiki væri t. d.
ekki fjarri að leita til ýmissa fé-
lagssamtaka í landinu eftir út-
nefningu, en á því er sá galli, aS
slfk samtök eru svo mörg, að ef
taka ætti tillit til þeirra allra, þá
yrði nefndin til muna of fjöl-
menn, til að nokkurt gagn gæti
að henni orðið. Ætti hins Vegar-
að leita til sumra samtaka, en
sleppa öðrum, myndi skapazt ó-
réttlæti, og frágangssök virðist
að meta, hverja skyldi taka með
og hverjum sleppt. Almennar
Frh. af 6. síðu.
sögðu kjósa hvaða lifandi mann, sero
verða vildi, en þeir máttu ekki lýsa
því vantrausti á þjóðinni og lýðveldis-
stofnuninni, að finna engan forsetann.
Slíkt e r með öllu ófyrirgefanlegt.
Þetta var lokaskrefið í sjálfstæðisbar-
áttunni, —. endahnúturinn að stofnuni
lýðveldisins, — og þá var gefizt upp,
þegar raunverulega var á hólminn
komið. Þvílík forsmán, — en línurn-
ar hafa skýrzt og þær munu skýrast
enn betur.
Almenningur brást þannig við af-
glöpunum, að hann afstýrði frekari
óhöppum, og þess mun lengi mimiet £
lífi þjóðarinnar,,en hlutur auðnjuleys-
ingjanna verður á engan hátt betri
fyrir það. Þeir hafa syndgað upp á
náðiœa svo gróflega, að þeirra synd
verður ekki í sandinn skrifuð, eða
hún afmáð, þótt auðnuleysingjamir
reyni að bera sig mannalega. Þeir
skiluðu auðu og eru og verða auðnu-
leysingjar."
Já, það er alvara í sjálfstæðis-
baráttu slíkra manna, eða hitt
þó heldur!
*
Morgunblaðið minnist í aðal-
ritstjórnargrein sirini í gær á
skrípaleik þamn, sem kommiíat-
istar léku á alþingi áður en þw
var frestað í fyrradag, þegar Ein-
ar Olgeirsson kom með tillögu
sína um að lengja þinghaldið um
tvo daga til þess að flokkur hans
gæti borið fram vantrausteyfir-
lýsingu á stjórnina. Morgunblað-
ið skrifar:
„Það er .. . með öllu .. . fráleitt að
alþingi byrji á jwí að lýsa yfir van-
trausti á núverandi ríkisstjórn, áður
en þingið sjálft hefir komið sér sam-
an um myndun nýrrar ríkisstjórnar,
er styðjist við þinglegan meiri hluta.
Slíkt væri einstæður skrípaleikur,
sem væri til þess eins fallinn að auka
enn á glundroðann. Krafa Sósíalista-
flokksins um að Hn.gja ?etu nlþingis
I !T: r. i i A- . í i i\ V. ! i U.